Bir Bakır İşletmesinde Üretim Faaliyetlerinin Tarihi Eserlere Etkisinin İncelenmesi, Gümüşhane Süleymaniye Örneği

Yıl 2019, Sayı: 16, 1 - 14, 22.06.2019

Gökhan Külekçi Ali Osman Yılmaz

Öz

Madencilik sektöründe üretim amaçlı yapılan patlatmaların sonucunda ortaya çıkan başlıca

çevresel sorunlar yer sarsıntısı, hava şoku, kaya fırlaması, toz ve zehirli gazlar ile dumanlardır.

Ortaya çıkan bu problemlerden çevre halkını ve yapıları etkileyen başlıca etmen patlatma

kaynaklı yer sarsıntısıdır. Yer sarsıntısı, kullanılan patlayıcı miktarı, jeolojik yapı, çevrenin

sosyal kültürel yapısı ve patlatma kaynağına olan uzaklık gibi birçok etmene bağlıdır. Çalışma

alanında yapılan kontrolsüz bir patlatma çevre yapılarına hasar vereceği gibi çalışma sahasının

yakınında bulunan insanların endişe ve korkusuna da neden olacaktır. Bu çalışmada, bir yeraltı

bakır madeninde yapılan üretim patlatmalarından kaynaklanan titreşimlerin çevredeki tarihi

eser, cami ve evlere olan etkileri araştırılmıştır. Yeraltı galerilerinde yapılan üretim çalışmalarından

kaynaklanan yer sarsıntısı parametrelerinin çevresel etkileri araştırılmış ve bu etkileri

minimuma indirmek amacıyla 3 farklı galeri patlatmasından ölçümler alınarak maksimum

parçacık hızı ile ölçekli mesafe arasındaki ilişkileri belirlenmiştir. Ayrıca literatürde kullanılan

ampirik formüller yardımı ile maksimum parçacık hızı ile ölçekli mesafe hesaplanarak teorikte

makine ile yapılan ölçümün ve ampirik formüller arasındaki ilişki ortaya konulmuştur. Ayrıca

Atımlardan kaynaklı sismik dalgaların ölçüm noktasında yarattığı titreşimlerin frekansları,

ivme, yer değiştirme parametreleri de incelenmiş ve çevresel etkileri değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Patlatma, Tarihi eser, Yer sarsıntısı, Yeraltı patlatması

Kaynakça

• Aksoy C. O., Yalçın E., 1999. Kırmataş Üretim Yöntemlerinin Ekonomik Analizi, 3.Endustrıyel Hammaddeler Sempozyumu, İzmir, Türkiye Aksoy M., Kahriman A.,2014. Akyol Taş Ocağına Özgün Titreşim Tahmin Formülünün Belirlenmesi, Hacettepe Üniversitesi Yerbilimleri Uygulama ve Araştırma Merkezi Bülteni, Yerbilimleri, 35 (2), 163-174. Aldas G.G.U., Bilgin H.A., Esen S., 2001. Timing Simulation for the Selection of Optimum Delay Time, 17th International Mining Congress, Ankara Turkey, 317-322. Aldaş G. G. U., Ecevitoğlu B., Kaypak B., 2012. Patlatmalarda Yüksek Hızlı Video Kamera ve Sismometrelerin Eş Zamanlı Kullanılması, MT Bilimsel, Vol.1, pp 59-79. Aldaş G.G.U., Esen S.,1999. Sivas Demir Export Kangal Kömür İşletmesinde Barutsan A.Ş. Patarge Projesi Kapsamında Araştırma Raporu. Aldaş, G.G.U, Ecevitoğlu, B., 2008. Waveform Analysis in Mitigation of BlastVibration. Journal of Applied Geophysics. Vol.66, pp 25-30. Aldaş, G.U., Bilgin, H.A.,2004. Effect of Some Rock Mass Properties on Blasting Induced Ground Vibration Wave Characteristics at Some Open Pit Mines”, CIM Bulletin Vol. 97. No:1079. pp.52-59 Calzia, J., 1969. Les Substances explosives et leurs nuisances, Dunod ed., Paris. Güven, İ.H., 1993. Doğu Pontidlerin jeolojisi ve 1/250000 ölçekli komplikasyonu, MTA, Ankara. Hoek, E. ve Diederichs, M., S., 2006. Empirical Estimation of Rock Mass Modulus, International Journal of Rock Mechanics and Mining Science, 43, 203-215. Hoek, E., Carranza-Torres, C. ve Corkum, B., 2002. Hoek-Brown failure criterion, 5th North American Rock Mechanics Symposium and 17th Tunneling Association of Canada Conference, Toronto, 267-273. ISRM, 2007. The complete ISRM suggested methods for rock characterization, testing and monitoring: 1974-2006 (Editors: Ulusay and Hudson), International Society for Rock Mechanics, Kozan Ofset, Ankara, 628 p. Ketin, I., 1966. Tectonic units of Anatolia. Journal of General Directorate of Mineral Research and Exploration (MTA) 66:23-34 Küçük K., Aksoy C. O., 2017. Şehir İçi Tünel İnşaatlarındaki Kazılarda Patlatma Tasarımı ve Titreşim Modellemesi, Dokuz Eylül Üniversitesi-Mühendislik Fakültesi Fen ve Mühendislik Dergisi, Cilt 19, Sayı 57, Külekçi G. ve Alemdağ S., 2016. Taş Ocaklarında Yapılan Patlatmaların Tabiat Varlıklarına Etkisinin Araştırılması Tescilli Kaya Odası Örneği; Kelkit Gümüşhane, 8. uluslararası kırmataş sempozyumu. Külekçi G., Kesimal A., Yılmaz T., Deniz A., 2015.” Gümüşhane Mastra Altın Madenindeki Püskürtme Beton Tahkimatının İncelenmesi” 7. Ulusal Kırmataş Sempozyurnu, 5·6 Mart, İstanbul. Külekçi G. and Yılmaz A. O., 2018a. “Delme patlatma yöntemi ile karayolu tünel inşaatı; Gümüşhane çevre yolu örneği,” Ejons, vol. 4, no. 2018 (2), pp. 34–39. Külekçi G. and Yılmaz A. O., 2018b. “Taş Ocağı İşletmelerinin Çevre ve Tarım Arazilerine Etkileri Üzerine Örnek Bir Çalışma,” Bahçe, vol. 47, no. 2, pp. 230–237. Külekçi G., Çapik M., and Yılmaz A. O., 2017. “Patlatmalı İnşaat Temel Kazı Çalışmalarının Yapılar Üzerindeki Etkileri,” presented at the 9. Uluslararasi Delme-Patlatma Sempozyumu. Law, T.M., May, J., Spathis, A.T., Du Plessis, A.T., Palmer, A.M., 2001. Blast damage and blast dilution control: the application of bulk emulsion systems at the WMC St Ives junction mine. Fragblast 5 (1–2), 1–20. McGarr, A., 1983. Estimating ground motion for small nearby earthquakes. In seismic design of embankments and caverns. ASCE, New York. pp. 113–127. Niklasson, B., 1985. Vertical crater retreat mining at the Luossavaara research mine. Persson, P.-A., Holmberg, R., Lee, J., 1994a. Rock Blasting and Explosives Engineering. CRC Press, Boca Raton. pp. 259–264. Singh, S.P., 2005. Blast damage control in jointed rock mass. Fragblast 9 (3), 175– 187. Sönmez, H., Gökçeoğlu, C., Nefeslioğlu, H.A., Kayabaşı, A., 2006. Estimation of rock modulus: for ıntact rocks with an artificial neural network and for rock masses with a new empirical equation. International Journal of Rock Mechanics and Mining Sciences, 43, 224-235. Uyar G. G. ve Aksoy C. O., 2015., Patlatma Kaynaklı Titreşim Analizlerinde En Yüksek Parçacık Hızı-Ölçekli Mesafe İlişkisini Esas Alan Yaklaşımın Olumsuzlukları, Conference: 8. Delme Patlatma Sempozyumu