el-Cevherî’nin es-Sıhâh: Tâcu’l-luğa ve Sıhâhu’l-Arabiyye’siyle İbn Fâris’in Mu’cemu Mekâyîsi’l-Lüga’sında ‘Erâde’ “أَراَدَ“ ve ‘Şâe’ “شاَءَ” Fiillerinin Karşılaştırılmalı Anlamları

Yıl 2015, Cilt: 39 Sayı: 39, 75 - 104, 22.08.2015

Neclâ Yasdıman Demirdöven

Öz

ÖZET

Makalemizin konusunu teşkil eden أَراَد “erâde” ve  شاَءَ “şâe” terimlerini yalnızca el-Cevherî’nin es-Sıhâh’ı ile İbn Fâris’in Mu’cemu Mekâyîsi’l-Lüga’sında geçen anlamları ile sınırladık. Anılan bu iki eser klasik Arapça sözlükler içinde çok önemli yerlere sahiptirler. Kaldı ki bu çalışmamızın Kelam ve İslam Tarihi mezhepleri alanı için de yararlı olacağı kanısındayız. Zira İslam tarihi boyunca özellikle mezheplerin doğuşu ve daha sonraları ortaya çıkan ihtilafların kökeninin erâde ve şâe fiilleri üzerinde de yoğunlaştığını görmekteyiz. Çalışmamızda bu iki terimin Kur’an’daki anlamlarını da bazı örneklerle bir bölüm halinde sunduk.

Anahtar Kelimeler: Cevherî, Sıhâh, İbn Fâris, Mekâyîsu’l-Lüga, Erâde-Şâe

 

Comparative Meanings of the Verbs (a-ra-da and sha-a)

in the Dictionaries of al-Jawhari and Ibn Fares

We have limited the terms أَراَد “erâde” and شاَءَ “şâe” which has constituted the main topic of our article, solely with the meanings from “Sıhâh” by el-Cevherî and from “Mu’cemu Mekâyîsi’l-Lüga” by İbn Fâris. These two aforenamed works take significant places in standard Arabic dictionaries. Moreover, we are in the opinion of this work to be better in the area of Kalâm and History of İslamic Denominations. Throughout islamic history; we can see that particularly emerging of the islamic denominations, and the origin of the conflicts that have subsequently arised, centre on the verbs “erâde” and “şâe”.  In this article we have presented  the Quranic meanings of these two terms accompanied by various examples.

Key words: el-Cevherî, Sıhâh, İbn Fâris, Mekâyîsu’l-Lüga, Erâde-Şâe

 

Anahtar Kelimeler

Cevherî, Sıhâh, İbn Fâris, Mekâyîsu’l-Lüga, Erâde-Şâe

Kaynakça

• Aydın, Hayati, “Kur’an’da İrâde-Azm ve Tevekkül”, Din Bilimleri Aka-demik Araştırma Dergisi, yıl:2008, cilt: VIII, sayı: 2.
• Bayındır, Abdülaziz, Kur’an Işığında Doğru Bildiğimiz Yanlışlar, Sü-leymaniye Vakfı Yayınları, İstanbul, 2007.
• Bulut, Ahmet, “Allah’ın Takdiri Kulun Tedbiri”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara, 1992, Sayı: 33.
• el-Cevherî, İsmâil b. Hammâd, es-Sıhâh: Tâcü’l-Lüga ve Sıhâhü’l-Arabiyye (nşr. Ahmed Abdülgafûr Attâr), Beyrut, 1990.
• Çelebi, Hüsna, Elmalılı Hamdi Yazır'da İrâde-Meşiet Kavramı, Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İlahiyat alanı (Basılmamış Yük-sek Lisans Tezi).
• Doğan, Lütfi ve Kutluay Yaşar, “Hasan el-Basri’nin Emevi Kralı Abdül Melik’e Kader Hakkındaki Mektubu, Risale Çevirisi”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Ankara, 1954.
• Ege, Ramazan, “Tarîk, Sebîl, Sırât ve Şir‘a Kelimelerinin Arap Dili Açı-sından Mukayeseli Anlamları ve Kur’an-ı Kerim’de Kullanılışları”, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, yıl: 2004, sayı: 19.
• Elmalı, Hüseyin, “İbn Faris Tarafından Hazırlanan Arapça Etimolojik Sözlük (Mucemu Mekâyisi’l-Luga)”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklope-disi, yıl: 2005, cilt: 30.
• Eren, A. Cüneyt, “Arapça Alfabetik Sözlüklerin Tanıtımı”, Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, yıl: 2009, cilt:IX, sayı:1.
• Erkan, Arif, Arapça-Türkçe Büyük Sözlük, Huzur Yayınevi, İstanbul, 2006.
• Gülle, Sıtkı, “Erken Dönem Tefsirlerinde Meşîet ve İrâde Kavramları”, Araşan Sosyal Bilimler Enstitüsü İlmî Dergisi, 2009, sayı: 7-8.
• Henri Fleisch, “İbn Fâris”, Çev. Mustafa Kaya, Süleyman Tülücü, Ata-türk Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı: 34, Erzurum 2010.
• http://www.suleymaniyevakfi.org/arastirmalar/kuranda-irâde-sey-ve-fitrat.html 30.09. 2014.
• İbn Fâris, Ebu’l-Hüseyn Ahmed b. Zekeriyyâ, Mu‘cemü Mekâyîsi’l-Luga (nşr. Abdüsselâm Muhammed Hârûn), Beyrut, 2002.
• İbn Manzur, Ebu'l-Fadl Muhammed b. Mükrim, Lisanu'l-Arab, Da-ru's-Sadr, Beyrut, 1956.
• Karabela, Nevin, Cevherî ve Sözlük Bilimine Katkıları, Süleyman De-mirel Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi, Uluslararası Türk Dünyasının İslamiye-te Katkıları Sempozyumu (31 Mayıs -1 Haziran 2007), Isparta 2007, SDÜ İlahiyat Fakültesi yayınları No:20, Bilimsel Toplantılar Serisi:8.
• Karadeniz, Osman “Hasan el-Basri’nin Kelami Görüşleri”, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, II, İzmir, 1985.
• Memiş, Murat, “Allah’a İzafesi Bakımından Kur’an’da İrâde ve Meşîet Kavramları”, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, yıl:2010, sayı: 31.
• Muhtar, Cemal, “İslam’da Sözlük Çalışmaları II”, Marmara Üniversi-tesi, İlahiyat Fakültesi Dergisi, İstanbul, 1986, sayı:4.
• Râgıb el-İsfehânî, Ebu’l-Ķâsım el-Hüseyn b. Muhammed, el-Müfredât fî Garîbi’l-Kur'ân (nşr. Muhammed Seyyid Kîlânî), Beyrut, ty.
• Sinanoğlu, Abdulhamit, “Kur’an-ı Kerim’de Allah’a İzafe Edilen İrâde ve Meşîet Kavramlarına Yüklenen Geleneksel Anlamlar Hakkında Teolojik Bir Değerlendirme”, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fa-kültesi Dergisi, yıl: 2009, cilt: VII, sayı: 13.
• Tural, Hüseyin, “İbn Fâris”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, yıl: 1999, cilt: 19.
• Tülücü, Süleyman, “Cevheri’nin Doğduğu, Yetiştiği ve Yaşadığı Muhi-tin Coğrafi Konumu, Kısa Tarihçesi ve Kültür Durumu”, Atatürk Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi Dergisi, Erzurum, 1995, sayı: 12.
• Vankulu, Muhammed b. Mustafa el-Vânî, Tercümetü’s-Sıhâh, Kos-tantîniyye 1217.
• Yeprem, M. Saim, İrâde Kader ve Mes’ûliyet İlişkisi, Kur’ân-ı Ke-rim’de Mes’ûliyet [Kaynağı, Sınırları, Sonuçları], 2006, s. 391-404.
• Zebidi, Muhammed Murtaza el-Huseyni, Ta'cu'l-Arus min Cevahiri'l-Kamus, Daru'l-Fikr, Beyrut, 1994.