Klasik Bir Tasavvufî Eser Olarak Mesnevî ve Bosnalı Bazı Şârihleri: Sûdî Bosnevî, Ali Dede Bosnevî ve Abdullah Bosnevî

Yıl 2016, Cilt: 42 Sayı: 42, 0 - 0, 31.12.2016

Ali Çoban

Öz

Hz. Mevlânâ’nın Mesnevî’si yazıldığı günden itibaren tasavvufî
ve ilmî muhitte ilgi ile karşılanmış, okunmuş ve üzerine şerhler yazılmıştır. Klasik
eserlerde görülen; esere olan ilginin, belirli bir çevre veya bölge ile sınırlı
olmaması Mesnevî için de geçerlidir. İşte
bu ilginin tezahürlerinden birisi olarak Bosna asıllı sûfî ve edîbler, Mesnevî
üzerine çeşitli şerhler yazmışlardır. Bunlardan, Fars klasiklerine yazdığı
şerhlerle bilinen Sûdî-i Bosnevî’nin (v. 1007/1599?), Mesnevî’yi de şerh
ettiği belirtilmiştir. Bir diğer şerh atfedilen isim, Halvetî şeyhi Ali Dede
el-Bosnevî’dir (1007/1598). Çeşitli eserleri olan Ali Dede’nin, Mesnevî’nin
dîbâcesi üzerine de şerh yazdığı İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk
Kitaplığı kataloğunda görünmektedir. Eserin aidiyeti üzerinde durulacaktır. Diğer
bir müellif ise Abdullah Bosnevî’dir (v. 1054/1644). Bosna asıllı sûfîlerin
önemli isimlerinden olan Abdullah Bosnevî’nin altmış civarındaki eserlerinin
arasında, biri kayıp olmak üzere Mesnevî üzerine de üç ayrı şerhi
bulunmaktadır.

Biz
bu makalemizde, bir klasik olarak Mesnevî’yi
ele alıp onun üzerine Bosna asıllı üç isim tarafında yapıldığı belirtilen şerhlerin
aidiyetini tespit ve özelliklerini tahlil etmeye çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

Klasik eser, Mesnevi, Sûdî Bosnevî, Ali Dede Bosnevî, Abdullah Bosnevî

Kaynakça

• Acer, Abdulrahman, “Abdurrahman Câmî’nin Hayâtının İlmî-İrfânî Vechesine Kısa Bir Bakış”, Molla Câmî’de Varlık, ed. Abdulrahman Acer-Şamil Öçal, İstanbul: Litera yay., 2016.
• Aruçi, Muhammed, “Sûdî Bosnevî”, DİA: İstanbul, 2009, c. XXXVII.
• Atâî, Nev‘îzâde, Hadîkatü’l-Hakâik Fî Tekmileti’ş-Şekâik, Şakaik-i Nu’maniye ve Zeyilleri -içinde-haz.: Abdülkadir Özcan, İstanbul: Çağrı yay., 1989.
• Bağdâdî, İlmî Dede, Şerh-i Dîbâce-i Mesnevî, Konya Bölge Yazma Eserler Ktp., 15 Hk 174/3.
• ..........................., Şerh-i Dîbâce-i Mesnevî-i Şerîf el-Latîf, İBB, Atatürk Kitaplığı, Osman Ergin Yazmaları, no: 125.
• Bağdatlı, İsmail Paşa, Hediyyetü’l-Ârifîn Esmâü’l-Müellifîn ve Âsâru’l-Musannifîn, haz.: Kilisli Rifat Bilge - İbnü’l-Emin Mahmud Kemal İnal, İstanbul, 1951 (I. cilt ).
• Bosnevî, Abdullah, Şerh-i Beyt-i Mesnevî, Süleymaniye Ktp., Hacı Mahmud Efendi, 2396.
• ..........................., Şerh-i Manzûme-i Cezîretü’l-Mesnevî, Beyazıt Devlet Ktp.,no: 9262.
• Bosnevî, Sûdî, Şerh-i Bostân, İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1288, c. I.
• ..........................., Şerh-i Gülistan, İstanbul: el-Hac Muharrem Efendi Matbaası, 1291.
• Bosnevî, Sûdî, (nispet edilen şerh), Sûdî’ninMesnevî Şerîf Şerhi, İBB Atatürk Kitaplığı, 451.
• Bursalı, Mehmet Tahir, Osmanlı Müellifleri, haz.: A. F. Yavuz -İ. Özen, İstanbul: Meral yay., t.y., c. I.
• Cehajic, Dzemal, “Nakşibendî Tarikatının Bosna-Hersek ve Genel Olarak Yugoslavya’daki Sosyo-Politik Durumları”, çev. H. İbrahim Şimşek, Dînî Araştırmalar, Eylül-Aralık 1999, c. 2, sa: 5.
• Ceyhan, Semih, “Mesnevî”, DİA: Ankara, 2004, c. XXIX.
• ..........................., “Osmanlı Mesnevî Şerhçiliğinde Sadreddin Konevî Tesiri”, I. Uluslararası Sadreddîn Konevî Sempozyumu Bildirileri, Konya: MEBKAM, 2008.
• ..........................., İsmail Ankaravî ve Mesnevî Şerhi, (UÜSBE, Basılmamış Doktora Tezi, Bursa, 2005).
• Çoban, Ali, Cezire-i Mesnevi ve Şerhlerine Göre Mevlevî Sülûkü, (NEÜSBE, Basılmamış Doktora Tezi, Konya, 2014).
• Demirli, Ekrem, “Bir Tasavvuf Klasiği Olarak Fusûsu’l-Hikem: İbnü’l-Arabî’nin Fusûsu’l-Hikem’i ve Ekberî Geleneğin Teşekkülündeki Rolü”, İslam ve Klasik, haz.: Sami Erdem-M. Cüneyt Kaya, İstanbul: Klasik Yay., 2008.
• Devellioğlu, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, Ankara: Doğuş Mat., 1970.
• Eflâkî, Ahmet, Âriflerin Menkıbeleri I, çev.: Tahsin Yazıcı, İstanbul: Hürriyet yay., 1973.
• Esrâr Dede, Tezkire-i Şuarâ-i Mevleviyye, Mevlâna Müzesi İhtisas Kütüphanesi, no: 1502.
• Evliyâ Çelebi, Mehmed Zıllî b. Dervîş, Evliyâ Çelebi Seyâhatnâmesi, Dersaâdet: İkdâm Mat., 1315, c. V.
• Gölpınarlı, Abdülbâki, Mevlânâ’dan Sonra Mevlevilik, İstanbul: İnkılâp Yay., 2006.
• Güleç, İsmail, Türk Edebiyatında Mesnevî Tercüme ve Şerhleri, İstanbul: Pan Yay., 2008.
• el-Hâncî, Mehmed b. Mehmed el-Bosnevî, el-Cevheru’l-esnâ fî terâcimi ulemâi ve şuarâ-i Bosna, tah.:Abdülfettâh Muhammed el-Hulv, Hicr yay., 1992/1413.
• Hançerlioğlu, Orhan, Felsefe Ansiklopedisi Kavramlar ve Akımlar, İstanbul: Remzi Kitabevi, 1993, c. III.
• Kadri, Hüseyin Kâzım, Türk Lügati, İstanbul: Maarif Mat., 1943, c. III.
• Kâtip Çelebi, Muhammed b. Abdullâh, Keşfü’z-Zunûn an Esâmi’l-Kütüb ve’l- Fünûn, haz. Muhammed Şerefüddîn Yaltkaya-Rifat Bilge el-Kilisî, İstanbul: el-Matbaatü’l-Behiyye, 1360/1941, c. I.
• Kaya, Mesut, Şerh ve Hâşiyeleri Bağlamında el-Keşşâf’ın Tefsire Etkileri Tefsir Tarihine Bibliyografik Bir Katkı, Ankara: İlâhiyat Yay., 2015.
• Konuk, Ahmet Avni, Mesnevî-i Şerîf Şerhi, haz:, S. Eraydın-M. Tahralı, İstanbul: Gelenek Yay., 2004, c. I.
• Oktay, Ayşe Sıdıka, “İslam Ahlak Klasikleri Bağlamında Klasik Nedir?”, İslam ve Klasik, haz.: Sami Erdem-M. Cüneyt Kaya, İstanbul: Klasik Yay., 2008.
• Pelidija, Enes – Emecen, Feridun, “Îsâ Bey”, DİA: İstanbul, 2000, c. XXII.
• Sâkıb Dede, Mustafa, Sefîne-i Nefîse-i Mevleviyân, Kâhire: MatbaatüVehbiyye, 1283, c. II.
• Sipehsâlâr, Mecdüddîn Ferîdûn b. Ahmed, Terceme-i Risâle-i Sipehsâlâr be-Menâkıb-ı Hazret-i Hudâvendigâr, trc.: Midhat Behârî Husâmî, Dersaâdet: Selanik Matbaası, 1331.
• Sivâsî, Abdülmecîd, Şerh-i Cezîre-i Mesnevî, Süleymaniye Kütüphanesi, Hacı Mahmud Efendi, 2453.
• Şeyhî, Mehmed Efendi, Vekâyi’u’l-Fudalâ, Şekâiku’n-Nu’mâniyye ve Zeyilleri –içinde-, İstanbul: Çağrı Yay., 1989, (I. cilt).
• Tok, Eda, “Bosnalı Bir Divân Şairinin Gözünden Mevlâna ve Mevlevîlik”, Uluslararası Balkan Sempozyumu Bildirileri/Proceedings of International Balkan Symposium 5-7 Ekim/October 2012 Isparta-Burdur.
• Uludağ, Süleyman, “Ahmed el-Gazzâlî”, DİA: İstanbul, 1989, c. II.