Kelâm İlminin Deizm Eleştirisi Bağlamında Akıl ve Alem Tasavvuru

Yıl 2017, Cilt: 3 Sayı: 1, 13 - 51, 15.06.2017

Vezir Harman

Öz

Son dönemlerde ateizmin başarısız olması sonucu deizm
öne çıkmaya başlamıştır. Zira ateizm bir taraftan Tanrıyı yok sayarken, diğer
taraftan tabiatı Tanrının yerine koymaktadır. Böylece insanın var olmasını izah
ederken, Tanrının yerine ikame etmeye çalıştığı tabiatla insanüstü harici bir
iradenin ve kudretin varlığını kabul etmektedir. Dolayısıyla ateistler, tabiatı
insan davranışlarına müdahale etmeyen bir yaratıcı olarak görmektedirler. İnsanüstü
harici bir irade ve kudret olan Tanrı inancı inkâr edilemeyince kişiler, ikinci
adımda deizme yönelmektedirler. Zira deizm, Allah’ın yaratıcı vasfını kabul
ettiği halde Allah’ın peygamberlerle ve kitaplarla gönderdiği dini yükümlülükleri
inkâr etmektedir. Bunu savunurken de Allah’ın, insan aklını ve âlemi, müdahalesine
ihtiyaç kalmayacak en mükemmel şekilde yarattığını ifade etmektedirler. Bu
makalede Kelam ilminin deizme karşı nasıl bir savunma tarzı ortaya koyduğu ele
alınmaktadır. Kelam ilminde akla değer verilmesinin ve kâinatın yaratılışındaki
mükemmel nizamın kabul edilmesinin, mahlûkatın muhtaç vasfı, aklın sınırı ve âlemin
yaratılış gayesine uyumu sebebiyle deizme karşı tavır almada bir zafiyete yol
açmayacağı izah edilmektedir. Hem âlem, varlığını sürdürmek için Allah’ın
yaratmayı devam ettirmesine muhtaçtır, hem de insan aklı, nefsinin ve şeytanın
kışkırtmalarına karşı sosyal nizamı korumak için peygamberlerle gönderilen
ilahi rehberliğe muhtaçtır.

Anahtar Kelimeler

Kelâm, Âlem, Akıl, Din

Kaynakça

• Kaynakça: Altıntaş, Hayrani. “Dehriyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. c. 9 (İstanbul: TDV Yay., 1994), 107-109. Amidi, Seyfeddin. Ebkâru’l-Efkâr fi Usuli’d-din. Thk. Ahmed Mecid, Kahire: Daru’l-Kütüb vel-Vesaiki’l-Kavmiyye, 1424/2004. …………... Gayetul-Meram fi ilmi Kelam. Thk. Hasan Mahmud Abdullatif, Kahire: el-Meclisul-A’la liş-Şuunil-İslamiyye, trs. Aslan, İbrahim,” İmam Matüridi’nin Deist Eleştirilerine Karşı Nübüvvet Savunusu”, Kelam Araştırmaları, sy. 12:2 (2014): 34, 35. Atay, Hüseyin. ”Önsöz”, Muhassal (Kelâma Giriş) içinde. Thk. Hüseyin Atay, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 2002. Ayvaz, Muzaffer. Deizm-Bilim İlişkisi. Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, 2002. Bağdâdî, Abdulkâhir. Usulu’d-Din. thk: Ahmed Şemseddin, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1423/2002. Bakıllani. Temhidu’l-Evâil fi Telhisi’d-Delâil. Thk. Abaduddin Ahmed, Lübnan: Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekafiyye, 1407/1987. Beyzâvî, Nasiruddin Ebu Sa'd Abdullah b. Ömer. Tevâliu'l-Envâr min Metali'l-Enzâr. Thk: Abbas Süleyman, Beyrut: Dâru'l-Cîl, 1411/1991. Ceylan, Ahmet. “Deistik Tanrı Tasavvuru ve Hayata Yansımaları”. Tanrı Tasavvurları ve Sosyal Hayata Yansımaları Sempozyumu İçinde, s. 183-203 Samsun: Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2005. Cürcanî, Seyyid Şerif. Şerhu’l-Mevâkıf. Çeviri: Ömer Türker, İstanbul: Türkiye yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2015. Cüveynî, İmamu'l-Haremeyn. Lüma'u’l-Edille fî Kavâ'idi Ehli’s-Sünne. Thk. Abdülaziz İzziddin es-Sirvân, Beyrut: Daru Lübnan, 1408/1987, s. 195. Düzgün, Şaban Ali. “Varlık”. Kelam El Kitabı içinde, Ankara: Grafiker Yayınları, 2015. Ebherî, Esîrüddin. Risâletun fî İlmi Kelâm. thk. Muhammed Ekrem Ebu Gûş, Ürdün: Dârun-Nur, 2012 Evkuran, Mehmet. “Eş’arî Kelam Sisteminin Teolojik Temelleri Üzerine –Deizm Bağlamında Bir Tartışma-“. Uluslar arası İmam Eş’arî ve Eş’arilik Sempozyumu Bildirileri içinde, İstanbul: Beyan Yayınları, 2015. Gaznevî, Cemaleddin Ahmed b. Muhammed el-Hanefî. Usûlü’d-din. Thk. Ömer Vefîk ed-Dâ’ûk, Beyrut: Dârul-Beşâiril-İslamiyye, 1419/1998. İbn Fürek. Makalâtü'ş-Şeyh Ebi'l-Hasan el-Eş'arî. Thk. Ahmed Abdurrahim, Kahire: Mektebetü's-Sekâfeti'd-Dîniyye, 1425/2005. İbn-i Sina. en-Necat (Felsefenin Temel Konuları). Tercüme: Kübra Şenel, İstanbul: Kabalcı Yayıncılık, 2013. İbn Teymiyye. Beyanu Telbisu Cehmiyye fi Te’sisi Bideihimi’l-Kelamiyye. Medine: Mecmeu Melik Fahd, 1426/2005. ………………. Mecmuu’l-Fetâvâ. thk: Abdurrahman b. Muhammed, Medine: Mecmeu Melik Fahd, 1416/1995. İmam Gazzâlî, İhyâ-u Ulûmi’d-dîn. Beyrut: Dâru’l-Marife, trs ………………. Kânûnu’t-Te’vil. Thk. Mahmud Dica, Basım yeri yok: Matbaa yok, 1413/1992. ……………… el-İktisad fi’l-İ’tikâd. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1424. İmam Mâtûrîdî. Kitabu’t-Tevhid. Tercüme: Bekir Topaloğlu, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2002. ……………. Te'vîlâtu Ehli's-Sünne. Thk: Mecdi Beslüm, Beyrut: Saru’l-Kutubi'l-İlmiyye, 1426/2005. İzmirli, İsmail Hakkı. Yeni İlmi Kelam. Sedeleştiren: Sabri Hizmetli, Ankara: Ankara Okulu, 2013. Kâdî Abdulcebbar. Şerhu’l-Usûli’l-Hamse. thk: Abdulkerîm Osman, Kahire: 1996. Kılavuz, A. Saim. Ana Hatlarıyla İslam Akaidi ve Kelama Giriş. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2014. Ögcem, Ergin. Ateizmden Deizme Antony Flew. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 2013. Râzî, Fahreddin, Mefâtihu’l-Ğayb, Beyrut: Dâru İhyâit-Türâsil-Arabî, 1420. Sâbûnî, Nureddin. el-Bidâye mine'l-Kifaye fi'l-Hidaye fi Usuli'd-din. Thk: Fethullah Huleyf, Mısır: Dâru'l-Mearif, 1969. Şehristani. el-Milel ve’n-Nihal. Beyrut: Müessesetür-Risale, trs. Taftazânî. Şerhu’l-Akaid (Kelam İlmi ve İslam Akaidi). Hazırlayan: Süleyman Uludağ, İstanbul: Dergâh Yayınları, 2013. Taftazânî, Mesud b. Ömer. Şerhu'l-Makâsıd. Talik: İbrâhîm Şemsuddin, Beyrut: Daru'l-Kutubi'l-İlmiyye, 1422/2001 Yüksel, Emrullah. Sistematik Kelam. İstanbul: İz Yayıncılık, 2012.