Öz
Kilikia’nın en eski kentlerinden biri olmakla birlikte, Mallos’un yeri günümüzde
hala gizemini korumaktadır. Ayrıca Mallos kenti, Magarsos ve Antiokheia ad Pyramos
isimli yerleşimlerle girift bir ilişki içindedir.
Bu coğrafyanın hakim gücü olan Pyramos (Ceyhan) nehri, hem yerleşimlerin
gömülmesine ve hem de antik yazarların tarif ettiği topografyanın değişmesine yol
açmıştır. Dolayısıyla Mallos’un lokalizasyonuyla ilgili yapılan saptama ve yorumlar
farklılık göstermektedir.
1949 yılında bölgeyi araştıran Bossert bir lokalizasyon önerisi yapmıştır. Bu öneride, Mallos antik kentinin, Kızıltahta köyü civarında aranması gerektiği belirtilmektedir.
Ancak Kızıltahta köyünün Athena Magarsia tapınağına ve limana uzaklığı yaklaşık 25
km’dir. Bu durum, Atina ile Eleusis kutsal alanı (31 km) veya Milet ile Didim kutsal
alanı (17 km) arasındaki ilişkiye benzetilmiştir. Konu sadece kent merkezi ile kutsal
alan arasındaki mesafeden ibaret olsaydı bu benzetme kabul edilebilirdi. Ancak kent
merkezi ile liman arasındaki mesafenin 25 km olması pek çok farklı probleme yol
açabilecek bir durumdur. Ayrıca Ps. Skylaks’ın verdiği bilgiye göre, Mallos’a ırmak
üzerinden tekneyle ulaşmak mümkündür. Oysa Kızıltahta köyünün denize uzaklığı kuş
uçumu 25 km’dir. Menderesli bir akarsu olan Pyramos üzerinden bu mesafe 40 km civarına yükselir. Bu nedenle, Ps. Skylaks’ın söz ettiği “ırmak üzerinden deniz bağlantısı”
Kızıltahta köyü için iyice imkansız hale gelmektedir. Dolayısıyla Bossert’in bulgularını,
Mallos’u lokalize edebilmek için yeterli kanıtlar olarak kabul etmek mümkün görünmemektedir.
Mallos kent merkezi ile limanı arasındaki ilişkiyi açıklayabilmek için, Kilikia
bölgesindeki diğer önemli liman kentlerini dikkate almak anlamlı olacaktır. Bu bağlamda, özellikle MÖ 5 ve 4. yy’larda Perslerin sikke bastırdığı Kilikia kentleri referans
olarak gösterilebilir. Zira bu kentler aynı zamanda Persler tarafından etkin biçimde
üs olarak kullanılan limanlardır ve liman-kent ilişkisinin Kilikia’da ne ifade ettiğini de açıklayabilecek durumdadırlar. Perslerin Mallos dışında kullandığı diğer Kilikia
limanları: Issos, Tarsus, Ingira, Soli, Holmi, Aphrodisias, Kelenderis ve Nagidos’tur.
Tarsus haricindeki kentlerin kıyıda bulundukları hemen dikkat çekmektedir. Tarsus kent
merkezi ile liman arasındaki mesafenin antik çağda sadece 2-3 km civarında olduğu da
artık bilinmektedir. Bu durum, Mallos kent merkezinin Kızıltahta köyü civarında değil,
kıyıya daha yakın bir noktada aranması gerektiği konusundaki beklentileri güçlendirmektedir.
Bu öngörüye dayalı olarak, kıyıya yakın konumdaki Küçük Karataş, Gölkaya ve
Çakırören köylerinde yapılan gözlemlerde güçlü arkeolojik buluntular tespit edilmiştir.
Bunlar arasında; dağılmış durumdaki mimari elemanlar, yazıtlar, seramikler ve figürinlerden söz etmek mümkündür. Bu durum, Mallos’un olası konumu hakkında güçlü
ipuçları vermektedir.
Mallos’un yerinin anlaşılabilmesi için üzerinde durulması gereken önemli konulardan biri de jeomorfolojik değişimlerdir. Bu konuda önemli sürprizlerle karşılaşılmış ve
önemli saptamalar yapılmıştır.
Bilindiği üzere Akyatan lagünü oluşmadan önce aynı yerde sığ bir koy bulunmaktaydı. Bu koyun batı sınırı Seyhan (Saros) nehrinin denize döküldüğü noktada oluşan
deltadır. Koyun doğu sınırında ise Magarsos tepesi yer almaktadır ve antik dönemdeki
kıyı çizgisinin Magarsos tepesine yaslandığı görülmektedir. Buradan Küçük Karataş’a
uzanan bu kıyı çizgisinin, sonra da Çakırören’e ulaştığı anlaşılmaktadır.
Lagünün doğu yakasında karşılaşılan arkeolojik bulgular kıyı çizgisinin bu rotasını teyit etmekte ve Mallos kentinin olası yeri hakkında ipuçları vermektedir. Zira
arkeolojik malzemeler de Küçük Karataş-Çakırören hattı üzerinde tespit edilmiştir.
Dolayısıyla lagün oluşmadan önce, Mallos’un buradaki koya bakan bir kent olduğu
ortaya çıkmaktadır.
Bir başka önemli konu ise Akyatan lagünü oluşmadan önce burada bulunan koyda
bir limanın var olabileceği ihtimalidir. Yani antik çağın kıyı çizgisi dikkate alındığında,
Mallos kentinin birden fazla limanının olabileceği görülmektedir. Koy dolmaya ve
lagün oluşmaya başlayınca, buradaki liman kullanılamaz duruma gelmiştir. Bu nedenle
Magarsos burnundaki diğer limanın asal veya tek liman haline dönüştüğü öngörülebilir.
Bu gelişmeler sonucunda, Mallos’ta bir yer değişikliğine gidildiği anlaşılmaktadır. Yeni
kent merkezi olarak, Athena Magarsia tapınağının ve diğer limanın bulunduğu Karataş
burnu belirlenmiştir.
Mallos kentinde yer değişikliğine gidilmiş olması, Karataş burnundaki büyük kentin anlamlandırılabilmesine de katkı sağlamaktadır. Nitekim bu burunda önemli yapı
kalıntıları olmasına rağmen, bunların hangi kente ait olduğu konusundaki soru işaretleri
giderilebilmiş değildir. Magarsos’un müstakil bir kent olduğunu ve Karataş burnundaki
kalıntıların da bu kente ait olduğunu düşünen bazı araştırmacılar bulunmaktadır. Oysa
mevcut veriler dikkate alındığında, Magarsos adında bir kentten söz etmek aslında pek
mümkün görünmemektedir. Bunun en önemli kanıtlarından biri, Magarsos isimli bir
kente ait hiç sikke basılmamış olmasıdır. Bu önemli detayın yanı sıra, Magarsos’un
en karakteristik unsuru olan Athena Magarsia tapınağının “sadece Mallos sikkeleri”
üzerine darp edilmiş olması da aynı sonucu desteklemektedir. Dolayısıyla Magarsos’un
müstakil bir kent olmadığını, Karataş burnundaki kalıntıların aslında Mallos’a ait olduğunu düşünmek için oldukça geçerli nedenler bulunmaktadır. Mimari ve seramik buluntular, Magarsos tepesinde MÖ 3. yy. sonları ile 2. yy. ilk
yarısı arasında önemli bir hareketlenme olduğunu göstermektedir. Bu tarihlerde taşınma
işleminin gerçekleştiği ve Mallos ile Magarsos’un bütünleşmiş olduğu düşünülebilir.
Antiokheia ad Pyramos kentinin de aslında Mallos olduğu kabul edilmelidir. Bu görüşü destekleyen en önemli parametre ise MÖ 2. yy.’da Seleukos kralı
IV. Antiokhos’un pek çok kentin adını değiştirmesi ve bu kapsamda Mallos’a da
Antiokheia adını vermiş olmasıdır.
Anahtar Kelimeler
Mallos Magarsos Antiokheia ad Pyramos Pyramos Athena Magarsia Kilikia Karataş Kızıltahta.
Öz
Being one of oldest cities of Cilicia, Mallos’ location is still saving its mystery
today. Furthermore, the city of Mallos is in an intricate relationship with the settlements
Magarsos and Antiokheia ad Pyramos.
The river Pyramos (Ceyhan) being the leading power within this geography, was the
cause of both the embedding of the settlements and the changes in topography antique
writers mention in their scripts. Accordingly, determinations and interpretations regarding the localization of Mallos show differences.
Bossert who was investigating the area in 1949 made a suggestion on localization. In this suggestion, it is mentioned that the antique city Mallos should be looked
for around Kızıltahta village. However, the distance of Kızıltahta village to Athena
Magarsia temple and the harbor is approximately 25 km. This case has been compared
with the relationship between Atina and Eleusis holy place (31 km) or Milet and Didim
holy place (17 km). If the matter was only the distance between the city center and the
holy place, this comparison could have been accepted. However, the distance between
the city center and the harbor 25 km is a case be able to lead to various different problems. Moreover, according to information given by Ps. Skylaks, it is possible to reach
Mallos by boat over the river. Hence the distance between Kızıltahta village and the sea
is 25 km as the crow flies. Through Pyramos being a meandering current, this distance
increases to around 40 km. That is why Ps. Skylaks’ words “a sea way through the
river” for Kızıltahta village seems to be quite impossible. Based on this data, it does
not seem to be possible to accept Bossert’s findings as enough evidence in order to
localize Mallos. In order to explain the relationship between Mallos city and the harbor, it will be
significant to take other important harbour cities around Cilicia region into consideration. In this context, especially around the 5th and 4th centuries BC, Cilician cities
where Persians produced coins can be shown as reference. Hence these cities are at the
same time harbours actively used as bases by Persians and they are also able to explain
what harbour-city relationships represent in Cilicia. Other Cilician harbours besides
Mallos used by Persians: Issos, Tarsus, Ingira, Soli, Holmi, Aphrodisias, Kelenderis
and Nagidos.
It immediately attracts notice that the cities except Tarsus are placed along the coast.
Today it is also known that the distance between Tarsus city center and the harbour
was only about 2-3 km in ancient period. This supports the idea that Mallos city center
should not be looked for around Kızıltahta village, but at a point much closer to the
coast.
Based on this assumption, during the observations in the villages Küçük Karataş,
Gölkaya and Çakırören located close to the coast, valuable archeological artifacts have
been determined. Among those, it is possible to mention strong architectural elements,
inscriptions, ceramics and figurines. These findings are strong clues for Mallos’ possible location.
Another important issue to be focused on in order to find out the location of Mollos
is geomorphological changes. There have been important surprises and significant
determinations regarding this topic.
As it is known, before Akyatan Iagün came into existence, there was a shallow bay
at the same place. The west border of this bay is the delta which approaches at the point
where Seyhan (Saros) river meets into the sea. At the east border of the bay Magarsos
hill is located and it is visible that the coast line of the ancient epoch leans on Magarsos
hill. It is obvious that this coast line stretches out to Küçük Karataş, and from there
reaches Çakırören.
At the east side of the lagoon, archeological findings approve the track of the coast
line and give clues related to the possible location of Mallos city. As mentioned above
the archaeological materials were also found on the Küçük Karataş-Çakırören line.
Thus, it can be said that Mallos used to be a city by the coast before the lagoon appeared.
However, another important issue is the possibility that a harbor existed right here
at the bay right before Akyatan lagoon appeared. That is, when taking the coast line of
the ancient period into consideration, it can be assumed that Mallos city used to have
more than one harbor. When the bay started to be filled and the lagoon appeared, this
harbor started to become useless. It can be suggested that this was the reason why the
other harbor at the Karataş (Magarsos) promontory became a single harbor.
As the consequence of these processes, it is clear that it had been decided on a
change in the location of Mallos. Karataş promontory, where Athena Magarsia temple
and the other harbor were located, was determined as the new city center.
That a change in the location of Mallos was determined has also provided contribution to the understanding of the big city at the promontory of Karataş. As a matter
of fact, although there are significant structural findings at this promontory, there are
still question marks regarding which city they belong to. There are some researchers
who believe that Magarsos used to be a private city and that the findings at the Karataş
promontory also belong to this city. Though, when considering the present data, it does not seem to be quite possible to
talk about a city called Magarsos. One of the most important evidences for this is that
there has never been a coin produced for a city called Magarsos. Besides, the fact that
Athena Magarsia temple, which is the most important feature of Magarsos, was printed
on “Mallos coins only” supports the same idea. Accordingly, there are quite many reasons to believe that Magarsos was not a private city, but that the findings at the Karataş
promontory actually belong to Mallos.
Architectural and ceramic articrafts show that that there were significant actions
at the top of Magarsos between the end of the 3rd century BC and the first half of the
2nd century. It can be assumed that the move had been realized within this period and
Mallos and Magarsos were unified.
It should also be accepted that the city Antiokheia ad Pyramos was actually Mallos.
The most important parameter to support this view is the fact that in 2 BC king of
Seleukos IV. Antiokhos used to change the names of a lot of cities and under these
circumstances named Mallos “Antiokheia”
Anahtar Kelimeler
Mallos Magarsos Antiocheia ad Pyramos Pyramos Athena Magarsia Cilicia Karataş Kızıltahta
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | Araştırma Makalesi |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 1 Mayıs 2017 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2017 Sayı: 25 |