El-Câhız’ın Sünnet/Hadis Hakkındaki Görüşleri

Yıl 2011, Cilt: 31 Sayı: 31, 231 - 265, 01.05.2011

Hüseyin Akyüz

Öz

Hz. Peygamber’in sünnet ve hadisleri, İslam kültürünün daima ilgi odağı olmuştur. Günümüze kadar sünnet ve hadis etrafında gerçekleşen söylemlerin çoğu, ya bu kaynakların Hz. Peygamber’e aidiyeti meselesi ya da sünnet’in doğru anlaşılması ve uygulanması üzerinde yoğunlaşmıştır. Bu tartışmalarda görülen en önemli husus tarafların birbirlerini sünnet ve hadis münkiri olarak vasıflandırmalarıdır. Şüphesiz bu vasıflandırmada savunmacılık ve duygusallık ön planda yer almaktadır. Son dönemlerde el-Câhız’ında içerisinde yer aldığı Mu’tezile ekolünün sünnet ve hadis hakkındaki görüşleri üzerine yapılan araştırmalarda “Mu’tezile’nin hadis münkiri” olduğuna dair ezberin bozulduğu görülmüştür. İşte bu makalede malumu ilam’dan ziyade bizzat kendi eserlerine dayanılarak el-Câhız’ın sünnet ve hadis konusundaki görüşleri tespit edilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Sünnet, Mutezile, el-Câhız

Ideas on Sunna/Hadith of al-Jâhiz

Öz

Hz. Muhammad’s sunnah and hadiths has been always a centre of attention in Islamic culture. Until today, most of the discours has been made around the sunnah and hadith, focused on the problem of its belonging to Hz. Muhammad or true understanding and practising of the sunnah. Most striking matter that has been seen on these discussions, describing of the parties as hadith and sunnah denier each other. It is obvious that there has been a defensive and emotional psychology became effective on these descriptions. By the recently researchs made on the views of the school of Mu?tazilah (al-Jâhız was also a member of this school), it is appeared that the cliche about the Mu’tazilah’s denying of the hadith and sunnah is negated. Here, in this article we will try to definite of al-Jâhız’s ideas about sunnah and hadith without repeating the known and obvious knowledges

Anahtar Kelimeler

Hadith, Sunna, Mu’tazilah, al-Jâhız

Kaynakça

• Abdurrazzâk b. Hemmâm, Ebû Bekir es-San’ânî (ö.211/826), el-Musannef, (Ma’mer b. Râşid (öl.144/770)’in el-Câmi’i ile birlikte), Tahk.: Habîburrahman el-A’zamî, I-XI, el- Mektebetu’l-İslâmî, Beyrut 1403/1983
• el-Aclûnî, İsmail b. Muhammed (ö.1162/1652), Keşfu’l-Hafâ ve Müzîlu’l-İlbâs Ammaştehere mine’l-Ehâdis ‘alâ Elsineti’n-Nâs, Tashih: Muhammed Abdulaziz el-Hâlidî, I-II, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Lübnan 1408/1988
• Akyüz, Hüseyin, el-Câhız’ın Sünnet/Hadis Anlayışı, (Basılmamış doktora tezi), Ankara 2004
• el-Âmidî, Seyfuddin Ebu’l-Hasen Ali b. Ebî Ali (ö.371/981), el-İhkâm fî Usûli’l-Ahkâm, Tahk.: Seyyid el-Cemîlî, I-IV, Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, Beyrut 1404
• Ebû Davud, Suleyman b. el-Eş’as es-Sicistânî (ö.275/889), Sunen, I-V, Çağrı Yay., İst. 1992
• Ebu’l-Hüseyin el-Basrî, Muhammed b. Ali b. et-Tayyib (ö.436/1044), Kitâbu’l-Mu’temed fî Usûli’l-Fıkh, Tahk.:Muhammed Hamidullah, Hasen Hanefî, Muhammed Bekir, I-II, el-Ma’hedu’l-İlmiyyu’l-Fransiyyu Li’d-Dirâsâti’l-Arabiyye, Dimeşk 1384/1964
• Ebû Ya’lâ, Ahmed b. Ali el-Müsennâ et-Temîmî el-Mevsilî (ö.307/919), el-Musned, Tahk.: Hüseyin Esed, I-XIII, Dâru’l-Me’mûn Li’t-Türâs, Dimeşk 1404/1984
• Emin, Ahmed (ö.1374/1954), Feydu’l-Hatır, I-VIII, Matbaatu Lecneti’t-Te’lif ve’t-Tercüme ve’n-Neşr, Kahire 1943
• Ess, Josef Van, ‚Ein Unbekanntes Fragment des Nazzâm‛, Der Orient In Der Forschung, (Festschrıft Für Otto Spıes Zum 5. Aprıl 1966), Otto Harrassowıtz, Wıesbaden 1967
• el-Hâcirî, Tâhâ, el-Câhız Hayâtuhu ve Asâruhu, (2. baskı), Dâru’l-Maârif, Kahire 1969
• el-Hamevî, Ebû Abdullah Yâkut b. Abdullah (ö.626/1229), İrşâdu’l-Erîb ila Ma’rifeti’l-Edîb, Tahk.: İhsan Abbas, I-VII, Dâru’l-Ğarbi’l-İslamî, Beyrut 1993
• el-Hattâbî, Ebû Suleyman Hamd b. Muhammed b. İbrahim el-Büstî (ö.388/999), Meâlimu’s- Sunen, (Ebû Davud’un Sunen’i ile beraber), Çağrı Yay., İst. 1992 el-Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Ali b. Sâbit (ö.463/1071), Târihu Bağdad, I- XIV, Dâru’l- Kütübi’l- İlmiyye, Lübnan ty.
• Hemmâm b. Münebbih (ö.101/718), es-Sahîfe, Hazırlayan: M. Hamidullah, Çev.: Talât Koçyi- ğit, A.Ü. Basımevi, Ankara 1967
• el-Humeydî, Ebû Bekr Abdullah b. ez-Zubeyr b. İsâ el-Kureşî (ö.219/834), el-Musned, Tahk.:Habîburrahman el-A’zamî, I-II, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut t.y.
• İbnu’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec b. Abdurrahman b. Ali (ö.597/1200), Kitâbu’l-Mevzûât, I-III, Dâru’l- Fikr, Lübnan 1403/1983
• İbnu’l-Esîr, Mecduddin Ebu’s-Saâdât el-Mubârek b. Muhammed (ö.606/1209), en-Nihaye fî Ğaribi’l-Hadis ve’l-Eser, I-IV, el-Matbaatu’l-Hayriyye, Kahire 1322
• İbnu’l-Murtazâ, Ahmed b. Yahya (ö.840/1436), Tabakâtu’l-Mu’tezile, Neşr: Susanna Diwald- Wilzer, Dâru’l-Muntazar, Beyrut 1409/1988
• İbn Ebi’l-Hadîd, İzzeddin Ebî Hamid Abdulhamîd b. Hibbetullah el-Medâinî (ö.656/1258), Kitâbu Nehci’l-Belâğa, Şerh: Muhammed b. Ebî Ahmed el-Huseynî, I-XX, Dâru’l- Kütübi’l- Arabiyyeti’l-Kübrâ, Mısır 1329
• İbn Ebî Şeybe, Abdullah b. Muhammed b. Ebî Şeybe İbrahim İbn Osman Ebî Bekir el-Kufî (ö.235/849), Kitâbu’l-Musannef fi’l-Ehâdisi ve’l-Âsâr, Tahk.: Kemal Yusuf el-Hût, I-VII, el-Mektebetu’r-Ruşd, Riyad 1409
• İbn Hanbel, Ahmed b. Muhammed (ö.241/855), el-Musned, I-VI, Çağrı Yay., İst. 1992
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Muslim b. ed-Dîneverî (ö.276/889), Te’vîlu Muh- telifi’l-Hadîs(Hadis Müdâfaası), Çev.: M.H. Kırbaşoğlu, (2. baskı), Kayıhan Yay., İst. 1989
• İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezîd el-Kazvinî (ö.275/888), Sunen, I-II, Çağrı Yay., İst. 1992
• İbnu’n-Nedim, Ebu’l-Ferec Muhammed b. İshak b. Yakub (ö.438/1047), el-Fihrist, Dâru’l- Ma’rife, Beyrut 1398/1978 , el-Fihrist, Terc.: M. Rıza Teceddüd, (2. baskı), Tahran, 1346
• el-İsbehânî, Ebû Nuaym Ahmed b. Abdullah (ö.430/1039), Hilyetu’l-Evliyâ ve Tabakâtu’l- Asfiyâ, I-X, Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, Beyrut 1405/1985
• Kâdî Abdulcebbâr, el-Hemedanî (ö.415/1025), Şerhu Usûli’l-Hamse, Talik: Ahmed b. el- Hüseyin b. Ebî Haşim, Tahk.: Abdulkerim Osman, Mektebetu Vehbe, Kahire, 1408/1988
• Keleş, Ahmed, Hadislerin Kur’an’a Arzı, İnsan Yay., İst. 1998
• Koçkuzu, Ali Osman, Rivâyet İlimlerinde Haber-i Vâhitlerin İtikât ve Teşri Yönlerinden Değeri, DİB Yay., Ankara 1988
• Koçyiğit, Talât, Hadisçilerle Kelâmcılar Arasındaki Münakaşalar, TDV Yay., Ankara 1989
• el-Kudâ’î, Ebû Abdullah Muhammed b. Sellâme b. Ca’fer b. Ali (ö.454/1062), el-Musned, Tahk.: Abdulmecid es-Selefî, I-II, el-Müessesetu’r-Risâle, Beyrut 1986
• Malik b. Enes (ö.179/795), el-Muvatta’, I-II, Çağrı Yay., İst. 1992
• Ma’mer b. Râşid, Ebû ‘Urve el-Ezdî (ö.144/770), el-Câmi’, (Ebû Bekir Abdurrazzâk b. Hem- mâm es-Sen’anî (öl.211 h.)’nin Musannef’i ile birlikte), Tahk.: Habîburrahman el- A’zamî, I-XI, el-Mektebetu’l-İslâmî, Beyrut 1403/1983
• Muslim, Ebu’l-Huseyn Muslim b. Haccac el-Kuşeyrî (ö.261/875), Sahîhu Muslim, I-III, Çağrı Yay., İst. 1992
• en-Nesaî, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Şuayb (ö.303/915), Sunen, I-V, Çağrı Yay., İst. 1992.
• en-Nevevî, Ebû Zekeriyya Yahya b. Şeref (ö.686/1278), Şerhu Sahîhi Muslim, I-XVIII, Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, Beyrut 1392
• Pellat, Charles, ‚al-Ğahız les Nations Civilisées et les Croyances Religieuses‛, Journal Asıa- tıque, C. CCLV, ss.65–105, Imprimerie Nationale, Paris 1967 , Le Milieu Basrıen et la Formatıon de Ğâhız, Librairie d’Amérıque et d’Orient Adrien- Maisonneuve, Paris 1953 , ‚Nouvel Essai d’İnventaire de l’æuvre Ğahizienne‛, Arabica, C. XXXI, Cüz: 2, ss.117-165, E. J. Brill, Leiden 1984
• er-Rabî’ b. Habîb, Ömer el-Ezdî el-Basrî (ö.160/777), el-Musned, Tahk.:Muhammed İdrîs, Aşûr b. Yusuf, Dâru’l-Hikme, Beyrut 1415
• Sa’îd b. Mansûr, Ebû Osman Sa’îd b. Mansûr b. Şu’be el-Horâsânî (ö.227/842), Kitâbu’s- Sunen, Tahk.: Habîburrahman el-‘Azamî, I-II, Dâru’s-Selefiyye, Hindistan 1982
• Sellûm, Davud, en-Nakdu’l-Menhecî Inde’l-Câhız, el-Mektebetu’n-Nahdeti’l-Arabiyye, Beyrut 1406/1986
• es-Sendûbî, Hasan, Edebu’l-Câhız, el-Matbaatu’r-Rahmaniyye, Kahire 1350/1931
• es-Suyûtî, Abdurrahman b. Ebî Bekr (ö.911/1505), el-Leâli’l-Masnûa fi’l-Ehâdisi’l-Mevdûa, I-II, Dâru’l-Ma’rife, Lübnan t.y.
• Şerifu’l-Murtezâ, Ebu’l-Kasım Ali b. Ahmed el-Huseynî (ö.436/1044), Emâli’s-Seyyidi’l- Murtezâ, Tahk.: Muh. Bedrettin el-Halebî, I-IV, Seade mtb., Mısır 1904
• Şeşen, Ramazan, ‚Câhız’ın Eserleri Hakkında Bazı Yeni Malzemeler‛, Tarih Enstitüsü Dergi- si, (Sayı 1’den ayrı basım), İEF Yay., ss.231-272, İst. 1970
• eş-Şevkânî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ali (ö.1250/1834), el-Fevâidu’l-Mecmûa fi’l-Ehâdîsi’l- Mevzûa, Tahk.:Abdurrahman Yahya el-Muallimî, Abdulvehhâb Abdullatîf, Mat- ba’atu’s-Sunneti’l-Muhammed, Kahire 1380/1960
• et-Taberânî, Ebu’l-Kasım Suleyman b. Ahmed b. Eyyûb (ö.360/971), el-Mu’cemu’l-Kebîr, Tahk.: Hamdî Abdulmecid es-Selefî, I-XX, el-Mektebetu’l-Ulûm ve’l-Hükm, Musul 1404/1983
• et-Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerir (ö.310/922), Camiu’l-Beyân Fi Tefsiri’l-Kur’an, I- XXX, Dâru’l-Fikr, Beyrut 1405
• et-Tayâlisî, Ebû Davud Suleyman b. Davud (ö.204/819), el-Musned, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut ty.
• et-Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa (ö.279/892), Sunen, I-V, Çağrı Yay., İst. 1992
• ez-Zehebî, Şemsuddîn Ebû Abdillah Muh. b. Ahmed b. Osman (ö.748/1347), Siyeru A’lâmi’n- Nubelâ, Tahk.: Şuayb el-Arnavut ve diğerleri, I-XXV, Risâleti’t-Tıba’a mtb., Beyrut 1406/1986. ııı