Osmanlı’nın Britanya’daki İlk ve Tek Şeyhülislamı Abdullah Quilliam ve Liverpool İslâm Estitüsü

Yıl 2017, Sayı: 42, 163 - 194, 19.09.2017

Aydın Bayram

Öz

Bu
makale, Viktorya dönemi Britanya’sında İslâm’ı din olarak seçmiş, avukat ve
orta sınıf bir entellektüel olan William Henry Quilliam’ın kısa biyografisini,
Müslüman oluşunu, yerel ve ulusal bazda İslâm adına yapmış olduğu faaliyetleri
konu edinir. Liverpool’da kurmuş olduğu cami ve enstitü vasıtasıyla pek çok
İngiliz’in de Müslüman olmasında büyük payı olan Quilliam, İslâm dinini
Hristiyan bir çevrede temsil etme ve bu dinin nasıl irşad edilebileceği
hususunda önemli bir emsal teşkil etmektedir. 19. yüzyıl sonu ve 20. yüzyılın
başlarında küçük bir ihtida topluluğu olan Quilliam ve arkadaşları Liverpool İslâm
Enstitüsü’nü merkez edinerek yerelden ulusala, hatta küresel faaliyetleri ile
dünyadaki diğer Müslümanların dikkatini çekmeyi başarmıştır. Quilliam, ayrıca
1876-1909 yıllarında Osmanlı Sultanı olan Halife II. Abdülhamid’in atamasıyla
Britanya adalarının ilk ve son şeyhülislâmı unvanına sahiptir. İslâm dinini
etnik ve kültürel çerçevede yorumlamaya çalışan Abdullah Quilliam, kimi zaman
bid’atçi, kimi zaman da kasıtlı olarak dini tahrif etmeye çalışan bir ajan
olarak tanımlanmaktadır ki, bu çalışma bu tarz iddiaların gerçekliğini
araştırmakla son bulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Abdullah Quilliam, Muhtedi, Britanya, Liverpool İslâm Enstitüsü, Şeyhülislâm, Britanya

The First and Only Sheikh Al-Islam of Ottoman in Britain: Abdullah Quilliam and Liverpool Muslim Institute

Öz

This study examines William Henry Quilliam,
who was a middle-class intellectual and gentleman converted to Islam in
Victorian age Britain. The article begins with sketching out some biographical
data about Quilliam, whose journey to Islam, and works for the sake of Islam in
Britain. Quilliam had established Liverpool Islam Institute, in which a number
of Britons embraced Islam via this institution that it had become a pattern of
Muslim minority in a Christian environment in order to represent Islam and deliver
the message. Therefore, having such a local institute, that fledgling Muslim
community in Liverpool managed to have the attention of Muslim community in the
world with their local, national and even international activities. Quilliam
also held the first and last title of sheikh
al-islâm of British Isles appointed by Caliph Abdulhamid the second, the
Ottoman Sultan between 1876 and 1909 years. Abdullah Quilliam is occasionally
labelled as innovator in religion with his ethno-cultural approach to Islam and
sometimes as an agent trying to alter Islamic religion. Thus, an examination on
the reality of such claims concludes this study.

Anahtar Kelimeler

William Henry (Abdullah) Quilliam, Liverpool Muslim Institute, Sheikh al-Islam, Convert, Britain

Kaynakça

• Akıncı, Barbaros, William Henry Quilliam ve Liverpool İslam Cemiyeti, VAKANÜVİS- Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi/ International Journal of Historical Researches, Yıl/Vol. 1, Sayı/No. 2 Güz/Fall 2016
• Armağan, Mustafa, Abdülhamid’in kurtlarla dansı 2, Timaş Yay. İstanbul: 2009, s.206
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (bundan böyle BOA.), Y.PRK.EŞA.12/28.
• BOA., Y.PRK.EŞA.12/28.
• BOA.TFR.I.M.25/2452
• BOA.Y.PRK. MŞ, 6/41
• Bayram, Aydın, Sunni Muslim Religious Life in Britain: With Special focus on
• Religious Practices, Religious Authority, and Intra-faith relations, Lulu Publishing, London, 2014.
• Çiftçi, Muhammed Recai, Mühtedî Abdullah Henry Quilliam'ın 'Dîn-i Islâm' Adlı Eserinin ve Makalelerinin Kelâmî Açıdan Değerlendirilmesi, (Yüksek Lisans Tezi) Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2009.
• Dabağyan, Levon Panos, Osmanlı'da Şer Hareketleri ve Abdülhamid Han, IQ Kültür Sanat Yayıncılık , 2005: İstanbul, s.191
• Dajani, Amjad Muhsen S., The Islamic World, 1893-1908, Victorian Periodicals Review, Vol. 47: 3, Fall 2014, pp.454-475, s.454
• Deringil, Selim, Osmanlı İmparatorluğu’nda ‘Geleneğin İcadı’, ‘Muhayyel Cemmat’ (‘Tasarımlanmış Topluluk’) ve Panislamism, Toplum ve Bilim, 1991, c. 54, S.55, s. 47-64
• Geaves, Ron, Islam in Victorian age: The Life and Times of Abdullah Quilliam, Markfield: Kube, 2010.
• Georgeon, François, Sultan Abdülhamid (Abdülhamid II, le sultan calife), çev. Ali Berktay, İletişim Yay. 2012: İstanbu, s. 285-6
• Germain, Eric, Southern Hemisphere Diasporic Communities in the Building of International Muslim Public Opinion at the Turn of the Twentieth Century, Comparative Studies of South Asia, Africa and the Middle East, Vol. 27/1, 2007, pp.126-138.
• Germain, Eric, Southern Hemisphere Diasporic Communities in the Building of International Muslim PubLİE Opinion at the Turn of the Twentieth Century, Comparative Studies of South Asia, Africa and the Middle East, Vol. 27/1, 2007, pp.126-138.
• Gilham, Jamie, Britain’s First Muslim Peer of the Realm, Journal of Muslim Minority Affairs, 2013: v.33, no 1, pp. 93-110.
• Gilliat-Ray, S., Muslims in Britain, An Introduction, Cambridge, Cambridge University Press., Cambridge, 2010.
• Kılınç, Arzu, II. Abdülhamid ve Çin Müslümanları, Devr-i Hamid Sultan II. Abdülhamid: c.1, Erciyes Üniversitesi Yayınları no 184/2011: sayfalar 265-279, s.276
• Koloğlu, Orhan, Abdülhamit Gerçeği, Gür Yayınları, İstanbul, 1987.
• Mardin, Yusuf, Abdülhak Hamid’in Londrası, Türkiye İş Bankası Yay. İstanbul: 1976, s.288-291;
• O. Sykes et al./A city profile of Liverpool, Cities 35(2013) 299-318, s. 308
• Osmanoğlu, Ayşe, Babam Abdülhamid, s.231
• Özcan, Azmi, Sultan II. Abdülhamid ve Hindistan Müslümanları, Devr-i Hamid Sultan II. Abdülhamid: c.1, Erciyes Üniversitesi Yayınları no 184/2011: sayfalar 283-295.
• Quilliam, Abdullah, Half a century of Islam in England, (Şeyhu’l-İslam Abdullah Quilliam tarafından Mısır’da Genç Müslüman Birliği Merkezinde 2 Ağustos 1928’de vermiş olduğu konferans.) Bknz. www.abdullahquilliam.com (20 Temmuz 2016)
• Quilliam, W. Henry, Fanatics and Fanaticism: a lecture, At the Vernon Temperance Hall, Liverpool, T.Dobb & Co., Printers, 229, Brownlow Hill, 1890.
• Quilliam, W.H., The Faith of Islam: An Explanatory Sketch of the Principal Fundamental Tenets of the Moslem Religion, Liverpool: Willmer Brothers & Company Ltd. 1892.
• Sırma, İhsan Süreyya, II. Abdulhamid’in İslâm Birliği Siyaseti, Beyan Yay. İstanbul, 1990.
• Sultan Abdulhamid, Siyasi Hatıratım, Dergah yay. İstanbul, 1984: s.178
• The Crescent, 708, 7 December 1898.
• The Crescent, v.1, n.1, 1893.
• The Crescent, v.17, n.421, 1901.
• http://www.abdullahquilliam.org (20 Eylül 2016)
• http://www.abdullahquilliam.com (10.05.2016)