KULA KAZASI GAYRİMÜSLİM MAHALLELERİNİN SOSYO-EKONOMİK YAPISI

Yıl 2018, Sayı: 31, 243 - 266, 13.04.2018

Leyla Aksu Kılıç

https://doi.org/10.30794/pausbed.414835

Cited By: 1

Öz

19. yüzyılın ilk
yarısında tertip edilen Temettuat defterleri, Osmanlı Devleti’nin sosyal ve
ekonomik tarihi hakkında önemli veriler sunmaktadır. Tanzimat reformlarının
uygulamaya konulması ve malî düzenlemelerin yapılabilmesi için ekonomik yapının
ortaya çıkarılmasına gerek duyulmuştur. Bu amaçla 1840’lı yıllarda yapılan
temettu sayımlarının sonuçlarından meydana gelen defterler, Osmanlı’nın
sosyo-ekonomik hayatına, toplumsal ve demografik yapısına dair önemli veriler
ihtiva etmektedir.

 

Çalışmada,
Temettuat defterleri esas alarak Batı Anadolu’da bir kaza merkezi olan Kula
Kasabası gayrimüslim mahallelerinin sosyal ve ekonomik yapısını ortaya çıkarmak
amaçlanmaktadır. Temettuat defterlerine göre Kula Kasabası Kızılkaya, Taş,
Uşşâkî, Bey, Cami-i Atîk, Cami-i Cedid, Seyyid Ali, Kuzguncuk, Hızırilyas, Hacı
Abdurrahmanlar ve Mehamid mahallelerinden meydana gelmekteydi. Kula’da
Kuzguncuk ve Hızırilyas mahallelerinin haricindeki mahallelerde Müslim nüfus
mevcut iken, bu iki mahalle gayrimüslim nüfustan oluşmaktadır. Bu haliyle
Kuzguncuk ve Hızırilyas mahallelerinin sosyo-ekonomik yapısı Müslüman
mahallelerine göre farklılıklar göstermektedir. Bu sebeple Başbakanlık Osmanlı
Arşivi’ndeki Temettuat defterleri (ML.VRD.TMT.d) kaynak alınarak, Kula
Kazası’nın diğer mahalleleri ile karşılaştırmak suretiyle -benzeşen ve
farklılaşan yönleri temel alınarak- Kula Kazası örnekleminde bir gayrimüslim
mahallesinin sosyo-ekonomik yapısı ortaya konulmaya çalışılacaktır. 

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Kula, Gayrimüslim, Sosyo-Ekonomik Yapı, Temettuat Defteri

Kaynakça

• Adıyeke, N. (2000). “Temettuat Sayımları ve Bu Sayımları Düzenleyen Nizamname Örnekleri”, OTAM, Sayı:11, 769-823. Alada, A. B. (2008). Osmanlı Şehrinde Mahalle, İstanbul. Alver, K. (2013). Mahalle, Mahallenin Toplumsal ve Mekânsal Portresi, Ankara. Arıkan, Z. (2006). “Tarih İçinde Kula”, Geçmişten Geleceğe Köprü Yanık Ülke Kula Sempozyumu (Çevre-Kültür-Turizm) Bildiriler, 1-3 Eylül 2006, 33-61. Aykıt, D. A. (2013). “Müslümanların ve Hıristiyanların Ortak Ziyaretgahlarından Biri Olarak Aya Yorgi (Saint George) Manastırı”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: XVII, Sayı:1, 119-134. Barkan, Ö. L. (1953). “Tarihî Demografi Araştırmaları ve Osmanlı Tarihi”, Türkiyat Mecmuası, Cilt:10, 1-25. Baykara, T. (1992). Osmanlılarda Medeniyet Kavramı ve Ondokuzuncu Yüzyıla Dair Araştırmalar, İzmir. Becerikli, S. (2012). Temettuat Defterlerine Göre XIX. Yüzyılda Bursa Şehri Gayrimüslim Mahallelerin İktisadi Yapısı, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yüksek Lisans Tezi), Erzurum. Boratav, P. N. (1987). “Hızır”, İslam Ansiklopedisi (MEB), Cilt:5/1, İstanbul, 457-471. Bozer, R. (1988). Kula Evleri, Ankara. Bozer, R. (1990). Kula’da Türk Mimarisi, Ankara. Canatar, M. (1998). “Osmanlılarda Bitkisel Boya Sanayii ve Boyahaneler Üzerine”, Osmanlı Araştırmaları XVIII/The Journal of Otoman Studies XVIII, İstanbul, 89-104. Cuinet, V. (1894). La Turquie d’asie, Statistique Descriptive et Raisonnee de Chaque Province de l’asie-mineure, Paris. Çadırcı, M. (1997). Tanzimat Döneminde Anadolu Kentleri’nin Sosyal ve Ekonomik Yapısı, Ankara. Darkot, B. (1977). “Kula”, İslam Ansiklopedisi (MEB), Cilt:VI, İstanbul, 973-976. Deli, Ö. (2004). Rubai tinctorum L. (Kök boya) Bitkisinin Kök Dokularından Kallus Üretimi, Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü (Yüksek Lisans Tezi), Ankara. Demir, İ. (1999). “Temettu Defterlerinin Önemi ve Hazırlanış Sebepleri”, Osmanlı, Cilt: 6, Ankara, 315-321. Devellioğlu, F. (2003). Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lügat, Ankara. Ergenç, Ö. (1984). “Osmanlı Şehrindeki “Mahalle”nin İşlev ve Nitelikleri Üzerine”, Osmanlı Araştırmaları IV/The Journal of Ottoman Studies IV, İstanbul, 69-78. Foucault, M. (2011). Özne ve İktidar, (Çev: I. Ergüden-O. Akınhay), İstanbul. Eyice, S. (1969). “Çorum’un Mecidözü’nde Âşık Paşa-oğlu Elvan Çelebi Zâviyesi”, Türkiyat Mecmuası, C. XV, 221-244. Evliya Çelebi. (2013). Seyâhatnâme (IX. ve X. Cilt), (İndeksli Tıpkıbasım)-5. Cilt, Yayına Hazırlayan: Seyit Ali Kahraman, Ankara. Gökmen, E. (2010). “XIX. Yüzyıl Ortalarında Alaşehir”, Tarih İncelemeleri Dergisi, Sayı/Volume XXV, Sayı/Number 1, 191-230. Göyünç, N. (1979). “Hane Deyimi Hakkında”, Tarih Dergisi, Sayı: 32, 331-348. Gülten, S. (2017). “Hızır-İlyas Zaviyeleri, Aya Yorgi ve Bektaşîler”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırmaları Dergisi, Sayı:83, Güz, 81-100. Güran, T. (2000). “19. Yüzyıl Temettuat Tahrirleri”, Osmanlı Devleti’nde Bilgi ve İstatistik, (Ed: H. İnalcık, Ş. Pamuk), Ankara. Güran, T.(2004). “Temettuat Registers as a Resource about Ottoman Social and Economic Life”, The Ottoman State and Societies in Change-A Study of the Nineteenth Century Temettuat Registers, (Ed. H. Kayoko and M. Aydın), London-New York-Bahrain. İnan, K. (1998). “I. Kadı Sicillerine Göre Trabzon Şehrinin Fiziki Yapısı (1643-1656)”, Osmanlı Araştırmaları XVIII/The Journal of Ottoman Studies XVIII, İstanbul, 161.-186. Katib Çelebi. (2013). Kitâb-ı Cihânnümâ li-Kâtib Çelebi, Dizin: Fikret Sarıcaoğlu, Ankara. Keleş, Erdoğan. (2015). “Avrupa Tüccarı’nın Hukukî ve Ticarî Durumlarına Dair Bazı Tespitler (1835-1868”, Belleten, Cilt: LXXIX, Sayı: 284, s.199-292. Koçman, A. (2004). “Yanık Ülke’nin Doğal Anıtları: Kula Yöresi Volkanik Oluşumları”, Ege Coğrafya Dergisi, 13, 5-15. Kodaman, M. D. (2007). “Aziz George-Aziz Gregor Kesişiminde Türk-Ermeni Resimli Sanatlarında Ortak Betimlemeler”, Hoşgörü Toplumunda Ermeniler, Cilt: 3, Kayseri, 143-159. Kuban, D. (1994). “Mahalleler: Osmanlı Dönemi”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, Cilt:5, İstanbul. Kütükoğlu, M. (1991). “Avrupa Tüccarı”, İslam Ansiklopedisi (DİA), Cilt: 4, 159-160. Kütükoğlu, M. (1995). “Osmanlı Sosyal ve İktisâdî Tarihi Kaynaklarından Temettü Defterleri”, Belleten, Cilt:LIX, Sayı:225, 395-412. Ocak, A. Y.(1991). “XIII-XV. Yüzyıllarda Anadolu’da Türk-Hıristiyan Dini Etkileşimler ve Aya Yorgi (Saint Georges) Kültü”, Belleten, Cilt:LV, Sayı: 214, 661-673. Ocak, A. Y.(1998). “Hıdrezllez”, İslam Ansiklopedisi (DİA), Cilt:17, 313-315. Ocak, M.(2014). 19. Yüzyılın İkinci Yarısında Kula Kazasında Sosyal ve İktisadi Durum; Şer’iye Sicilleri ve Arşiv Kaynakları Işığında Bir İnceleme, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü-Doktora Tezi, İzmir. Öztürk, S.(2003). “Türkiye’de Temettuat Çalışmaları”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Cilt 1, Sayı 1, 287-304. P. De Tchihatcheff, (18?3). Asie Mineure, Paris, Pakalın, M. Z.(2004). “Temettü’ Vergisi”, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, Cilt III, İstanbul. Serin, M. (1998). “Osmanlı Arşivi’nde Bulunan Temettuât Defterleri”, I. Millî Arşiv Şûrası (Tebliğler-Tartışmalar (20-21 Nisan 1998), Ankara, 717-728. Strabon, (2000). Antik Anadolu Coğrafyası (Geopraphika: XII-XIII-XIV), Çev.; Adnan Pekman, XIII/4, İstanbul. TDK, Güncel Türkçe Sözlük. Varlık, M. Ç.(1974). Germiyanoğulları Tarihi, Ankara. Vryonis, S. (1971). The Decline of Medival Hellenism in Asia Minor, Berkeley-Los Angeles-London.