İbn Teymiyye'nin Tevessül Anlayışına Eleştirel Bir Yaklaşım

Yıl 2018, Sayı: 13, 15 - 42, 20.06.2018

Abdulvehhab Gözün

Öz

Hem geçmişte hem de günümüzde üzerinde
sünnet-bid’at tartışması yapılmış olan ve Müslümanlar arasında toplumsal olarak
çokça yaygın olan meselelerden biri de insanların dua ederken başta Hz.
Peygamber olmak üzere peygamberlerle, meleklerle veya salih insanlarla tevessül
etmeleridir. Araştırmada konu, itikâdî açıdan değil
sünnet-bid’at bağlamında ele alınacaktır. Tevessül kavramının sözlük anlamına
ve Kur’an’daki kullanımına kısaca değinildikten sonra tevessül çeşitlerinden
biri olan zikredilen şahıslarla tevessül etmenin bid’at olmayıp caiz olduğunu
savunan bazı âlimlerin konuyla ilgili görüşlerine yer verilecektir. Daha sonra İbn
Teymiyye’nin tevessül anlayışı, Kâidetün celîle fi’t-tevessüli ve’l-vesîle adlı
eseri üzerinden eleştirel bir yaklaşımla irdelenip bir sonuca varılmaya
çalışılacaktır. 

Anahtar Kelimeler

Tevessül, vesile, sünnet

A Critical Approach to Recourse / Taawassul Conception of Ibn Taymiyyah

Öz

Both
in the past and the present, one of the issues that is in disagreement of
sunnah-bid’ah and socially very common among Muslims is to get involved first
and foremost the Prophet, prophets, angels and pious people when they pray.
Scholars agree with the circumstance of the means as the names and attributes
of Allah and the good deeds for praying is licit but they conflict about the
ruling of recourse with pious people who are mentioned. According to many
scholars, this kind of recourse is acceptable like the other types of it;
however, some of the scholars consider that it is bid’ah. The subject of the
research dealt with the context of sunnah-bid’ah not the creed aspect. After a
brief explanation of the lexical meaning and the usage of the concept of
recourse in the Quran, opinions of scholars who defend recourse with cited
individuals as the one of recourse variety is licit not bid’ah was given. Then,
the recourse conception of Ibn Taymiyyah was examined in terms of the work especially, Kaidatun Calila Fi’t- Tawassuli Wa’l-Wasila with a critical approach and discussed. 

Anahtar Kelimeler

Hadith, Tawassul, Wasila, Sunnah, Bid’ah

مقاربة نقدية لرأي الإمام ابن تيمية فى التوسل

Öz

من
المسائل المشهورة، التي دار حولها
نقاش بين المسلمين باعتبارها سنة أو بدعة في القرون
الماضية وفى العصر الحاضر على حد سواء، توسّل الناس في أدعيتهم بالنبي صلى الله
عليه وسلم أو غيره من الأنبياء والملائكة والصالحين. لقد اتّفق العلماء على جواز
التوسل بأسماء الله وصفاته والأعمال الصالحة بينما اختلفوا في حكم التوسّل بالعباد
الصالحين. فيجوز التوسل عند جمهورهم بذكر أسماء الصالحين إلا أنه لا يصح عند البعض
بحجة أنه بدعة. درسنا الموضوع في هذ البحث من جهة ثنائية السنة والبدعة بغض النظر
عن الحكم العقائدي. انطلقنا باستكشاف معنى التوسل في اللغة وبيان ذكره في القرآن
الكريم باختصار، ثم عرضنا
رأي بعض من أجاز التوسّل. وأخيرا طرحنا رأي
الإمام ابن تيمية بصدد رسالته المسماة "قاعدة جليلة في التوسل والوسيلة"
على وجه النقد والتحقيق بتفاصيلها وانتهينا بسرد النتائج التي تم التوصّل إليها.

Anahtar Kelimeler

الحديث، التوسّل، الوسيلة، السّنّة، البدعة

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel. Müsned. 6 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Akyüz, Hüseyin. “Ebû Reyye’nin Tevessül Hadisi Konusundaki Görüşlerinin Tahlili”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 11/3 (2011): 35-72.
• Aynî, Ebû Muhammed Bedruddîn Mahmud b. Ahmed. Umdetü’l-kârî şerhu sahîhi’l-Buhârî. 12 Cilt. Beyrut: Dâru ihyai’t-türâsi’l-arabî, ts.
• Ba’lî, Ebû Abdillah Bedruddîn Muhammed b. Ali b. Ahmed. Muhtasaru’l-fetâve’lmısrıyye li İbn Teymiyye. thk. Muhammed Hamid el-Fakî. Demam: Dâru İbni’lKayyim, 1406/1986.
• Behûtî, Mansûr b. Yunus b. Salâhiddîn b. Hasan b. İdris el-Hanbelî. Dekâiku uli’n-nühâ li şerhi’l-müntekâ: Şerhu müntehe’l-irâdât. 3 Cilt. Kahire: Âlemü’lkütüb, 1414/1993.
• Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. Hüseyin b. Ali b. Musa. es-Sünenü’l-kübrâ. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-ma’rife, 1992.
• Beyhakî. ed-Deav’atü’l-kebîr. thk. Bedr b. Abdillah el-Bedr. 2 Cilt. Kuveyt: Ğırâs li’nneşr ve’t-tevzî’, 2009.
• Bezzâr, Ebû Bekir Ahmed b. Amr b. Abdilhâlık. el-Müsned: el-Bahru’z-zehhâr. thk. Mahfûzurrahmân. 18 Cilt. Medine: Mektebetü’l-ulûm ve’l-hikem, 1988-2009.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail b. İbrahim b. el-Muğîra. Sahîhu’l-Buhârî. 8 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1413/1992.
• Bûsîrî, Ebu’l-Abbâs Şihâbuddîn Ahmed b. Ebî Bekir b. İsmail el-Kinânî. Misbâhu’zücâce fî zevâidi İbn Mâce. thk. Muhammed el-Müntekâ el-Küşnâvî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-arabiyye, 1403.
• Bursevî, Ebul-Fidâ İsmail Hakkı b. Mustafa. Rûhu’l-beyân. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-fikr, ts.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş’as. Sünenü Ebî Dâvûd. 5 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1413/1992.
• Elbânî, Muhammed Nâsıruddîn. et-Tevessülü: envâuhu ve ahkâmuh. Riyad: Mektebetü’l-ma’ârif, 1421/2001.
• Elbânî. Silsiletü’l-ehâdîsi’d-daîfeti ve’l-mevzûa ve eseruhe’s-seyyi’ fi’l-ümme. 14 Cilt. Riyâd: Dâru’l-maârif, 1412/1992.
• Fetennî, Muhammed Tahir b. Ali es-Sıddîkî. Tezkiratü’l-mevzûât. Mısır: İdâratü’ttıbâ’ati’l-münîriyye, 1343.
• Güler, Zekeriya. “Vesile ve Tevessül Hadislerinin Kaynak Değeri (Tahric ve Değerlendirme)”. İLAM Araştırma Dergisi 2/1 (1997): 89-125.
• Hâkim, Ebû Abdillah Muhammed b. Abdillah en-Nîsâbûrî. el-Müstedrek ale’s-sahîhayn. thk. Mustafa Abdulkadir Atâ. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1990.
• İbn Abdilhâdî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed el-Hanbelî. es-Sârimu’l-münkî fi’rreddi ale’s-sübkî. thk. Akîl b. Muhammed b. Zeyd el-Muktırî el-Yemenî. Beyrut: Müessesetü’r-reyyân, 1424/2003.
• İbn Arrâk, Nûruddîn Ali b. Muhammed b. Ali b. Abdurrahman el-Kinânî. Tenzîhu’ş-şerîati’l-merfû’a ani’l-ahbâri’ş-şenîati’l-mevzû’a. thk. Abdulvehhab Abdullatîf-Abdullah Muhammed es-Sıddîk el-Ğumârî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1399.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekir Abdullah b. Muhammed el-Kûfî. el-Kitâbu’l-el-Musannef fi’lehâdîs ve’l-âsâr. thk. Kemâl Yusuf el-Hût. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’t-tâc, 1989.
• İbn Hacer, Ebu’l-Fadl Ahmed b. Ali b. Muhammed b. Ahmed el-Askalânî. Fethu’lbârî bi şerhi sahîhi’l-buhârî. thk. Muhibbuddîn el-Hatîb. 14 Cilt. Kahire: elMektebetü’s-selefiyye, 1407.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed b. Hibbân ed-Dârimî el-Büstî. Sahîhu İbn Hibbân. thk. Şuayb Arnavut. 18 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-risale, 1414/1937.
• İbn Huzeyme, Ebû Bekir Muhammed b. İshak en-Nîsâbûrî. Sahîhu İbn Huzeyme. thk. Muhammed Mustafa el-A’zamî. 4 Cilt. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1992.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed b. Muhammed el-Cemâilî el-Makdisî el-Hanbelî. el-Muğnî. 10 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Kahire, 1388/1968.
• İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezîd. Sünenü İbn Mâce. 2 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1413/1992.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl Cemâlüddîn Muhammed b. Mukerrem b. Ali el-Ensârî. Lisânu’l-arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru sâdir, 1414.
• İbn Mâze, Ebu’l-Meâlî Burhânüddîn Mahmud b. Ahmed b. Abdilaziz b. Ömer elBuhârî el-Hanefî. el-Muhîtu’l-burhânî fi’l-fıkhi’n-nu’mânî. thk. Abdulkerim Sâmî el-Cündî. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1424/2004.
• İbn Müflih, Ebû Abdillah Şemsüddîn Muhammed b. Müflih b. Muhammed elMakdisî el-Hanbelî. el-Furû. thk. Abdullah b. Abdilmuhsin et-Türkî. 11 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1424/2003.
• İbn Teymiyye, Ebu’l-Abbâs Takıyyüddîn Ahmed b. Abdilhalim b. Abdisselam elHarrânî. el-Fetâve’l-kübrâ. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1408/1987.
• İbn Teymiyye. İktizâu’s-sırâtı’l-müstakîm li muhâlefeti ashâbi’l-cehîm. thk. Nâsır Abdulkerîm el-Akl. 2 Cilt. Beyrut: Dâru Âlemi’l-kütüb, 1419/1999.
• İbn Teymiyye. Kâidetün celîle fi’t-tevessüli ve’l-vesîle. thk. Rabî’ b. Hâdî Umeyr elMedhalî. Acman: Mektebetü’l-furkân, 1422/2001.
• İbn Teymiyye. Mecmû’u’l-fetâvâ. thk. Abdurrahman b. Muhammed b. Kâsım. 35 Cilt. Medine: Mucemme’u’l-Melik Fehd li tıbâ’ati’l-Mushafi’ş-şerîf, 1416/1995.
• İbnü’l-Ca’d, Ebu’l-Hasan Ali b. Ca’d b. Ubeyd el-Bağdâdî el-Cevherî. el-Müsned. Thk. Âmir Ahmed Haydar. Beyrut: Müessesetü Nâdir, 1410/1990.
• İbnü’l-Hâcc, Ebû Abdillah Muhammed b. Muhammed el-Abderî. el-Medhal. 4 Cilt. Kahire: Dâru’t-Türâs, ts.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddîn Muhammed b. Abdilvâhid es-Sîvâsî. Fethu’l-kadîr. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-fikr, ts.
• İbnü’s-Sünnî, Ahmed b. Muhammed b. İshak b. İbrahim b. Esbât ed-Dîneverî. Amelü’l-yevmi ve’l-leyle. thk. Kevser el-Bernî. Cidde: Dâru’l-kıble, ts.
• Kâdî İyâd, Ebu’l-Fadl İyâd b. Musa b. İyâd el-Yahsubî. eş-Şifâ bi ta’rîfi hukûki’lMustafâ. thk. Amir el-Cezzâr. 2 Cilt. Kahire: Dâru’l-hadîs, 1425/2004.
• Kastallânî, Ebu’l-Abbâs Şihâbuddîn Ahmed b. Muhammed b. Ebî Bekir. elMevâhibu’l-ledünniyye bi’l-minehi’l-muhammediyye. 3 Cilt. Kahire: el-Mektebetü’ttevfîkıyye, ts.
• Kevserî, Muhammed Zâhid, Makâlâtu’l-Kevserî, Kahire: Mektebetü’t-Tevfîkıyye, ts.
• Kurtubî, Ebû Abdillah Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekir. el-Câmi’ li ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Ahmed el-Berdûnî-İbrahim Atfîş. 10 Cilt. Kahire: Dâru’lkütübi’l-mısrıyye, 1384/1964.
• Merâkeşî, Ebû Abdillah Muhammed b. Musa b. Numan el-Müzâlî. Misbâhu’z-zalâm fi’l-müstağîsîn bi hayri’l-enâm. thk. Hüseyin Muhammed Ali Şükrî. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, ts.
• Mirdâvî, Ebu’l-Hasan Alâuddîn Ali b. Süleyman ed-Dımaşkî. el-İnsâf fî ma’rifeti’rrâcih mine’l-hilâf. 12 Cilt. Beyrut: Dâru ihyâit’-türâsi’l-arabî, ts.
• Mükâtil b. Süleyman b. Beşîr Ebu’l-Hasan el-Ezdî el-Belhî. Tefsîru Mükâtil b. Süleyman. thk. Abdullah Mahmud Şehhâte. 5 Cilt. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâs, 1423.
• Müslim, Ebu’l-Hüseyin Müslim b. el-Haccâc. Sahîhu Müslim. 3. Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1413/1992.
• Nesâî, Ebû Abdirrahman Ahmed b. Şuayb b. Ali el-Horasânî. es-Sünenü’l-kübrâ. thk. Hasan Abdulmün’im Şelebî. 12 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1421/2001.
• Nesâî, Sünenü’n-Nesâî. 8 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1413/1992.
• Nevevî, Ebû Zekeriyya Muhyiddîn Yahya b. Şeref. el-Ezkâr. thk. Abdulkadir Arnavut. Beyrut: Dâru’l-fikr, 1414/1994.
• Sarıkaya, Berat. “İnsan Allah İletişimi ve Tevessül”. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/5 (Ocak 2014): 114-136.
• Suyutî, Ebu’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahman b. Ebî Bekir. el-Leâliü’l-masnû’a fi’lehâdîsi’l-mevdû’a. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, ts.
• Sübkî, Takıyyüddîn Ali b. Abdilkâfî b. Ali eş-Şâfiî. Şifâu’s-sekâm fî ziyâreti hayri’lenâm. thk. Hüseyin Muhammed Ali Şükrî. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1971.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali. ed-Dürru’n-nezîd fî ihlâs-ı kelimeti’t-tevhîd. thk. Ebû Abdillah el-Halebî. Riyad: Dâru İbn Huzeyme, 1414.
• Şevkânî. Tuhfetü’z-zâkirîn bi uddeti’l-hısni’l-hasîn min kelâmi seyyidi’l-mürselîn. Beyrut: Dâru’l-kalem, 1984.
• Taberânî, Ebu’l-Kâsım Süleyman b. Ahmed, el-Mu’cemu’l-evsat. thk. Târık b. Ivadıllah b. Muhammed-Abdulmuhsin b. İbrahim el-Hüseynî. 10 Cilt. Kahire: Dâru’l-Haremeyn, ts.
• Taberânî. el-Mu’cemu’l-kebîr. thk. Hamdî Abdulmecîd es-Silefî. 25 Cilt. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, 1415/1994.
• Taberânî. el-Mu’cemu’s-sağîr. thk. Muhammed Şekûr, 2 Cilt. Beyrut: el-Meketebü’lislâmî, 1405/1985.
• Taberî. Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr b. Yezid b. Kesîr. Câmi’u’l-beyân fî te’vîli’l-Kur’ân. thk. Ahmed Muhammed Şakir. 24 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1420/2000.
• Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa b. Sevra. Sünenü’t-Tirmizî. 5 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1413/1992.
• Zebîdî, Ebu’l-Feyz Murtezâ Muhammed b. Muhammed b. Abdurrezzak. Tâcu’l-arûs min cevâhiri’l-kâmûs. thk. Ali Şeyrî. 40 Cilt. Beyrut: Dâru’l-hidâye, 1994.
• Zürkânî, Ebû Abdillah Muhammed b. Abdilbâkî b. Yusuf b. Ahmed el-Mâlikî. Şerhu’z-Zürkânî ale’l- Mevâhibi’l-ledünniyye. 12 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’lilmiyye, 1417/1996.