Didactic Elements in the Sheikh-i San'ân Mathnawi of Mostarlı Ziyâ'î

Yıl 2018, Sayı: 11, 127 - 151, 21.04.2018

Yeliz Yasak Peran

https://doi.org/10.29000/rumelide.417489

Öz

The story of Sheikh-i San'ân, sometimes used as a
mazmun or concept in poetry by a classical poet as a story which is sometimes
included in his works; Feridü'd-din was first found in the Mantıku't-Tayr of
Attâr, and the story was written by Mostar Hasan Ziyâ'î as a separate mesnevi
in ​​Turkish literature with an
exclusive character. Ziyâ'î is a Rumeli
poet born in Mostar who has little knowledge of the sources, and his poems have
given realistic descriptions and expressions about the proverbs and idioms of
the Rumeli poets, the elements of Christianity and Calendricalism, and the
surrounding environment. In Sheikh-i San'ân Mesnevisi, the poet has
interspersed his advice with instructive qualities throughout his work,
sometimes trying to directly and indirectly inform the reader. The didactic
elements in the work consist of four main titles: "Religious, Sufism,
Moral, Social Elements". In these four main chapters  "Allah, the Hereafter, Besmele,
Relegion, Prayer, Death, Hz. Muhammad, Worship, Losses of the Accused, Faith,
Fatality, Kaaba, Life, Dream, Repentance " in the “Religious Elements”;
"Love, The transience of the world, Inner beauty, Killing the Nafs,
Teaching, Resignation, Vahdet, Endure to Diffucult" in "Sufistic
Elements" section; “Close Defect, Mischief, Stubbornness, Hypocrisy,
Fidelity " in the "Moral Elements" section; in the section
"Social Elements", there are subheadings of "Proverbs and
Quotations, Ignorance, Truthfulness, Friendship, Mehr, The Importance of Being
a Profession, Advice Keeping, Complaint". The study was examined under these
headings and tried to reveal the teaching direction of the work.

Anahtar Kelimeler

Hasan Ziyâ'î of Mostar, Sheikh-i San'ân, Kıssa-i Sheikh Abdirrezzâk, Didactic, Mathnavi, Mantiq al-tayr

Mostarlı Ziyâ’î’nin Şeyh-i San’ân Mesnevisi’nde Didaktik Unsurlar

Öz

Klasik şairler tarafından kimi zaman eserlerinin
içinde yer alan bir hikâye şeklinde kimi zaman da şiirlerindeki bir mazmun ya
da kavram olarak kullanılan Şeyh-i San’ân hikâyesi, ilk olarak Feridü’d-din
Attâr’ın Mantıku’t-tayr’ında yer almış, hikâye Türk edebiyatında telif
özellikler taşıyan müstakil bir mesnevi olarak Mostarlı Hasan Ziyâ’î tarafından
yazılmıştır. Kaynaklarda hakkında pek az bilgi bulunan Ziyâ’î Mostar’da doğmuş
bir Rumeli şairidir ve şiirlerinde Rumeli şairlerinde görülen atasözü ve
deyimlere, Hristiyanlık ve Kalenderilik kültürüne ait unsurlara, yaşadığı
çevreyle ilgili gerçekçi tasvir ve anlatımlara yer vermiştir. Şeyh-i San’ân
Mesnevisi’nde şair, eseri boyunca öğretici nitelikler taşıyan nasihatlarını
hikâyenin arasına serpiştirmiş bazen doğrudan bazen de dolaylı olarak okuyucuya
bilgi vermeye çalışmıştır. Çalışmada eserde yer alan didaktik unsurlar “Dinî,
Tasavvufî, Ahlakî, Sosyal Unsurlar” olmak üzere dört ana başlıktan
oluşmaktadır. Bu dört ana başlığın “Dinî Unsurlar” bölümünde “Allah, Ahiret, Besmele, Din, Dua, Ecel, Hz.
Muhammed, İbadet, İçkinin Zararları, İman, Kazâ, Kâbe, Ömür, Rüya, Tövbe”; “Tasavvufî
Unsurlar” bölümünde “Aşk, Dünyanın Faniliği, Gönül Güzelliği, Nefsi
Öldürmek, Öğüt, Tevekkül, Vahdet, Zora Katlanma” ; “Ahlakî Unsurlar”
bölümünde “Ayıpları Görmemek, Fesatlık, İnat, Riya, Vefa”; “Sosyal Unsurlar” bölümünde “Atasözleri ve Özlü Sözler,
Cehalet, Doğruluk, Dostluk, Mehr, Meslek Sahibi Olmanın Önemi, Öğüt Tutma,
Şikâyet” alt başlıkları yer almaktadır. 
Çalışma bu başlıklar
altında incelenerek eserin öğretici yönü ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır.  

Anahtar Kelimeler

Mostarlı Hasan Ziyâ’î, Şeyh-i San’ân, Kıssa-i Şeyh Abdürrezzâk, Didaktik, Mesnevi

Kaynakça

• Âşık Paşa. (1988). Garipnâme (Haz. Bedri Noyan). İstanbul: Ardıç. Beydaba. (2007). Kelile ve Dimne, İstanbul: Elips Kitap. Canım, R. (1988). Pendnâmeler ve Türk Edebiyatında Benzer Nitelikli Öğüt Kitapları. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, s. 153-159. Feridüddin Attar. (2006). Mantıku’t-Tayr (Haz. Mustafa Çiçekler), İstanbul: Kaknüs. Feridüddin Attar. (2014). Pendname (Haz. M. Nuri Gençosman), İstanbul: Ataç. Gürgendereli, M. (2002). Hasan Ziyâ’î, Hayatı, Eserleri, Sanatı ve Divanı, Ankara: Kültür Bakanlığı. Kiremitçi, F. (2015). Klasik Türk Edebiyatında Öğretici Eserler: Tanım, Tasnif, Örnek Metin, A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi [TAED] 54, s. 314-315. Erzurum. Kocasavaş, Y. (2006). Kutadgu Bilig'de Eğitim Öğretim Anlayışı, Hasan Ali Yücel Eğitim Fakültesi Dergisi Sayı 2, 53-66. Mengi, M. (1987). Divan Şiirinde Hikemi Tarzın Büyük Temsilcisi Nâbî, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi. Mostarlı Ziyâ’î. (2007). Şeyh-i San’ân Mesnevisi, (Haz. Müberra Gürgendereli). İstanbul: Kitabevi. Sünbülzade Vehbi. (2004). Lutfiyye, (Haz. Süreyya Beyzadeoğlu). İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı. Toska, Z. (1989). Türk Edebiyatında Kelile ve Dimne Çevirileri ve Kul Mesûd Çevirisi. (Basılmamış Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi. Ünver, İ. (1986). Mesnevi, Türk Dili Divan Şiiri Özel Sayısı. 430-463. Ankara. Yılmaz, K. (2010). Konevî’de Rüya Anlayışı. I. Uluslararası Sadreddin Konevî Sempozyumu Bildirileri. s. 238 Mebkam. Yavuz , K. (2017). Gülşehri’nin Mantıku’t-tayrı (Gülşen-nâme). www.kulturturizm.gov. tr. E-kitap Kültür Eserleri, (E.T. 10.10.2017). Yusuf Nâbî. (2005). Hayriyye (Hazırlayan: İskender PALA). İstanbul: Kapı.