The Function of Predicative Verb in Turkish: Rethinking the Nominal Sentences

Yıl 2018, - Özel Sayı, 134 - 152, 20.08.2018

Mustafa Levent Yener

https://doi.org/10.29000/rumelide.454254

Öz

One of the criterion held while classifying the
sentences in Turkish is the class of the word used as predicate. Parts of
speech can be determined by using morphological, syntactik or semantic
criterions; but there’s name and verb parts which is a absolute characteristic
for Turkish. When we use this two basic parts, it seeems correct to determine
the sentence classes as nominal and verbal sentences; but predicate should be
the word that denotes action, occurrence or situation. In this condition is it
possible to classify any sentence as nominal sentence? It’s clear that paying
attention to functions and interpreting the verb er-(>+i-) which is refered
as predicative verb, copulla or main auxiliary verb may give us an opportunity
to explain the problem in another way. If the verb -i- is considered as suffix
it can be claimed that it functions a derivational suffix; but in our
conventional notion, a derivational suffix must change the main meaning. In
this condition we will have to review our derivational suffix description.
Although it’s an suffix, based on conventional acceptance, if we evaluate the
-i- morphem as an predicative verb/auxiliary verb, calling the sentences that
we set up with the words that we evaluate as auxiliary verbs such as et-, kıl-,
ol-, verbal and others we set up with the predicative verb nominal sentences,
causes a contradiction. Whether it is considered as a suffix or an auxiliary
verb, it will not be accurate to mention a nominal sentence in Turkish,
considering that the morphem mentioned sets a name on the predicate task in the
syntax.

Anahtar Kelimeler

Sentence classes, parts of speech, predicate, nominal sentence, auxiliary verb, copula

Türkçede Ek Eylemin İşlevi: Ad Tümcelerini Yeniden Düşünmek

Öz

Türkçede, tümcelerin sınıflandırılması konusunda
kullanılan ölçütlerden biri de yüklemdeki sözcüğün türüdür. Sözcük türleri ise
morfolojik, dizimsel ya da semantik ölçütler uygulanarak değişik
sınıflandırmalara tabi tutulabilir; ancak üçünde de özellikle Türkçe için kesin
olan ad ve eylem ayrımı bulunur. Bu iki temel sınıf açısından bakıldığında
tümcenin ad tümcesi ve eylem tümcesi olarak sınıflandırılması doğru görünür;
ancak yüklemin iş, oluş ya da durum bildiren bir sözcük olması nedeniyle ad
olması mümkün müdür? Ek eylem, cevheri fiil, kopula, ana yardımcı eylem gibi
terimlerle anılan er-(> +i-) eyleminin işlevine dikkat etmenin ve tekrar
yorumlamanın sorunu başka bir şekilde açıklamaya olanak tanıyacağı açıktır.
Eğer +i- bir ek olarak kabul edilirse bir addan eylem yapma eki gibi işlediği
iddia edilebilir; ancak geleneksel kanımız yapım eklerinin eklendiği sözcüğün
temel anlamını değiştirdiği yönünde olduğundan yapım eki tanımımızı gözden
geçirmek zorunda kalabiliriz. Yine geleneksel kabule dayanarak bir ek olduğu
halde, +i- biçim birimini ek eylem/ yardımcı eylem olarak kabul edersek adlara
uladığımız et-, kıl-, ol- gibi yardımcı eylemlerle kurup birleşik eylem olarak
değerlendirdiğimiz sözcüklerin yüklem olduğu tümceleri eylem tümcesi; ek
eylemle kurulanlara ad tümcesi demek de bir çelişki doğurmaktadır. İster ek
ister yardımcı eylem olarak değerlendirilsin söz konusu biçim birimin bir adı
eylemleştirdiği ve söz diziminde yüklem görevine soktuğu düşünülürse Türkçede
bir ad tümcesinden söz etmek doğru olmayacaktır.

Anahtar Kelimeler

Cümle türleri, sözcük türleri, yüklem, ad cümlesi, ek eylem, yardımcı eylem, kopula

Kaynakça

• Aksan, D. (1989). Her Yönüyle Dil- Ana Çizgileriyle Dilbilim (Cilt 2). Ankara: TDK Yayınları. Aktan, B. (2009). Türkiye Türkçesinin Söz Dizimi. Ankara: Gazi Kitabevi. Atabay, N., Özel, S., & Çam, A. (2003). Türkiye Türkçesinin Sözdizimi (2. b.). İstanbul: Papatya Yayıncılık. Ayrancı, B. B. (2017). Cümle Problemlerine Dair Bir Alan Yazın Araştırması. Route Educational and Social Science Journal Volume, 4(6), 392-417. Banguoğlu, T. (1995). Türkçenin Grameri (4. baskı b.). Ankara: TDK Yay. Baydar, T. (2013). İsim+ Yardımcı Fiil Şeklinde Oluşan Birleşik Fiiller Üzerine. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 49 , 55-66. Delice, H. İ. (2000). Türk Dilinde İşlevsel Ek Tasnifi Denemesi. Cumhuriyet Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi(24), 221-235. Delice, H. İ. (2002). Yüklem Olarak Türkçede Fiil. C.Ü. Sosyal Bilimler Dergisi, 26(2), 185-212. Delice, H. İ. (2007). Türkçenin Sözdizimi. İstanbul: Kitabevi Yayınları. Delice, H. İ. (2008). Sözcük Türleri. Sivas: Asitan. Delice, H. İ. (2012). Cümle Nasıl Tanımlanmalıdır? Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 7(1), 37-40. Delice, H. İ. (2012). Sözcük Türleri Nasıl Tasnif Edilmelidir? Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 7/4(Fall), 27-34. Eckmann, J. (1995). Nehcü’l-Feradis Uştmahlarnın Açuq Yolı Cennetlerin Açık Yolu, I Metin, II Tıpkıbasım. (S. TEZCAN, & H. ZÜLFİKAR, Dü) Ankara: TDK. Ediskun, H. (1992). Türk DilBilgisi. İstanbul: Remzi Kitabevi. Eker, S. (2011). Çağdaş Türk Dili (7. baskı b.). Ankara: Grafiker Yayınları. Ergin, M. (2002). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Basım, Yayım, Dağıtım. Erkul, R. (2007). Cümle Metin Bilgisi (2. b.). Ankara: Anı Yayıncılık. Gece, K. M. (1993). Türkçe Sözdiziminin Temel Mantığı. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 8(1), 97-104. Gedizli, M. (2013). Türkçede Yardımcı Fiillerin Morfo-Semantiği ve İşlevi. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 8(13), 897-914. Gencan, T. N. (2001). Dilbilgisi. Ankara: Ayraç. Grönbech, K. (2000). Türkçenin Yapısı. (M. Akalın, Çev.) Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu. Gülsevin, G. (1997). Türkiye Türkçesindeki Zaman ve Kip Çekimlerinde Birleşik Yapılar Üzerine. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 215-224. Gülsevin, G. (2004). Türkçede ‘Sıra Dışı Ekler’ ve Eklerin Tasnif-Tanımlanma Sorunu Üzerine. V. Uluslararası Türk Dili Kurultayı (20-26 Eylül 2004) Bildirileri . I, s. 1267-1284. Ankara: TDK . Gündoğdu, V. K. (2016, Bahar ). Tuvacada Bir Gramerleşme Örneği: Deerzi. Dil Araştırmaları(18), 187-198. Johanson, L., & Csató, É. (Dü). (1998). Turkic Language. Routledge. Karaağaç, G. (2011). Türkçenin Sözdizimi (4. baskı b.). İstanbul: Kesit Yayınları. Karabeyoğlu, A. R. (2007). Orhon Yazıtları’nda Bol- ve Er-Fiilleri Üzerine. Türklük Bilimi Araştırmaları, 22(22), 87-100. Karademir, F. (2015). Türkçede İsim Cümlesi ve Alabildiği Ögeler Üzerine. Journal of International Social Research, 8(41). Karahan, L. (2007). Türkçede Söz Dizimi (12.baskı b.). Ankara: Akçağ Yayınları. Karahan, L. (2015). Türk Gramerciliğinde İsim Cümlesi-Fiil Cümlesi Tartışmaları. Prof. Dr. Mehmet Özmen Adına Sözdizimi Çalıştayı Bildirileri, (s. 1-8). Karahan Kitabevi. Korkmaz, Z. (1992). Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları. Korkmaz, Z. (2009). Türkiye Türkçesi Grameri -Şekil Bilgisi-. Ankara: TDK Yay. Krueger, J. R. (1961). Chuvash Manual (Introduction, Grammar, Reader and Vocabulary). Indiana : Indiana University Publications Uralic and Altaic Series Vol. 7. Öner, M. (1999). Türkçede Edatlı (Sentaktik) İsim Çekimi. Türk Dili(565), 10-18. Öner, M. (2004). Türkçe Söz Diziminde Eklenme Yönündeki Yapılar Üzerine . Zeynep Korkmaz Armağanı (s. 283-289). içinde Ankara: TDK Yayınları. Öner, M. (2006). Türkçede İsimden Fiil Yapımı Üzerine Notlar. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 3(1), 60-76. Öner, M. (2016). Genel Türkçede Ekleşen Yardımcı Fiiller (Gramerleşme Üzerine Tarihî-Karşılaştırmalı Bir İnceleme). XI. Uluslararası Büyük Türk Dili Kurultayı Bildirileri Kitabı 26-27 Eylül 2016 Budapeşte – Macaristan “İ. D. Doğramacı Bilkent Üniversitesi", (s. 9-14). Özalan, U. (2014). Türk Dilinin Çağdaş Diyalektlerinde Cevherî Ek Fiil Olarak +(B)O(L)-. TÜRÜK- Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 2(3), 6-31. Özezen, M. Y. (2010). Türkçede Bildirme Çekimi ve Pekiştirme-Olasılık Kategorisi. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi , 17(2), 187-196. Özkan, M., & Sevinçli, V. (2013). Türkiye Türkçesi Söz Dizimi. İstanbul: Akademik Kitaplar. Öztürk, R. (2003). Eski Osmanlıcada ve Türkmencede "İdük" Yapısı. İlmî Araştırmalar (16), 77-85. Paçacıoğlu, B. (1987). Türk Dili Dersleri. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Yayuınları. Sarıca, B. (2015). Türkçe Cümle Bilgisi. Ankara: Anı Yayıncılık. Sezer, A. (1979). Türkçe Tümcelerde Sözdiziminin İşlevi. Genel Dilbilim Dergisi, 2(5-6), 53-63. Şeyyâd Hamza. (2008). Yusūf u Zelihā. (Ü. Demirci, & Ş. Korkmaz, Dü) İstanbul: Kaknüs Yayınları. Tekin, T. (1995). Orhon Yazıtları Kül Tigin, Bilge Kağan, Tunyukuk. İstanbul: Simurg. Tekin, T. (1997). Türkçenin Yapısı ve Eşsesli İsim-Fiil Kökleri. Türkoloji Eleştirileri (s. 50-66). Ankara: Simurg. Tekin, T. (2003). Orhon Türkçesi Grameri. İstanbul: TDAD. Turan, Z. (2013). Zaman Eki Unsurunun Tayinine Ağızlardan Tanıklar . Türük Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 1(1), 133-144. Uğurlu, M. (2009). ‘Birleşik Fiil’ Üzerine. H. Develi (Dü.), İstanbul Kültür Üniversitesi Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Kongresi [UTEK 2007-27-28 Ağustos 2007] Bildiriler Türkçenin Söz Dizimi ve Türk Edebiyatında Üslûp Arayışları. içinde I, s. 27-28. İstanbul: İstanbul Kültür Üniversitesi . Uzun, N. E. (2004). Dünya Dillerinden Örnekleriyle Dilbigisinin Temel Kavramları: Türkçe Üzerine Tartışmalar. Kitap Matbaası. Vural, H. (2013). Türkçede Yardımcı Fiil-Ek Fiil Meselesi ve Bir Terim Önerisi. Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, II, 42-49. Yener, M. L. (2007). Türk Dilinde Sözcük Türleri Tasnifi Sorunu Üzerine / On the Problem of Part of Speech in Turkish Language. Turkish Studies - International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic-, (Tunca Kortantamer Özel Sayısı 1), 2/3 (Summer), 606-623. Yusuf Has Hacib. (2007). Kutadgu Bilig-Metin (Cilt 1). (R. R. Arat, Dü.) Ankara: TDK.