EBÛ UBEYD el-KÂSIM B. SELLÂM VE ONA NİSPET EDİLEN el-LUĠÂT ELLETÎ NEZELE BİHÂ’L-KUR’ÂNU’L-KERÎM ADLI ESER / EBÛ UBEYD El-KÂSIM B. SELLÂM AND THE WORK NAMED EL-LUGÂT ELLETÎ NEZELE BIHÂ’L-KUR’ÂNU’L-KERÎM ATTRIBUTED TO HIM

Yıl 2015, Sayı: 33, 123 - 150, 29.07.2015

Mahmut Kafes

Öz

Din, dil ve edebiyat alanlarında ortaya konulan ilk eserlerin müelliflerinden biri olan Ebû Ubeyd el- Kâsım b. Sellâm hicri birinci asrın ortalarında doğmuş, döneminin önemli ilim merkezlerinde tahsilini tamamlamış, kadılık ve eğitmenlik görevlerinde bulunmuştur. Anlamları kapalı kelimeler (garîbulluga) konusunda ilk eser verenlerden biri olarak bilinir.

Ebû Ubeyd’e nispet edilen el-Lugât elletî nezele bihâ’l-Kur’ânu’l-Kerîm adlı eser Kur’ân’da, lehçelerinden kelimeler bulunan önemli Arap kabilelerini konu alır. Ancak zaman zaman başka dillerden Arapça’ya geçmiş olup Kur’ân’da yer alan bazı yabancı kökenli kelimelere de değinmiştir. Kabile sayısı yaklaşık kırkı, dil sayısı da (Farsça, Süryânîce, İbrânîce, Habeşçe, Rumca, Kıptîce ve Berberîce) olmak üzere yediyi bulmaktadır.

Kelimeler, Kur’ân’daki sûre ve âyet sırasına göre dizilmiş, hangi lehçe ya da dilden geçtiği kelimenin hemen ardından belirtilmiştir. Birden fazla lehçe ve dillerden alınanlara da dikkat çekmiştir.  

Anahtar Kelimeler

Ebû Ubeyd;Kur’ân-ı Kerim; dil

Kaynakça

• ABDUTTEVVÂB, Ramazan (1995). Buhûs ve Makâlât fi’l-Luga, Kahire: Mektebetu’l-hancî.
• ATEŞ, Süleyman (1980). Kur’ân-ı Kerim ve Yüce Meâli, Ankara: Kılıç Kitabevi.
• BERV, Tevfik (2001).Târihu’l-Arabi’l-kadîm, Beyrut: Dâru’l-fikr.
• CEVÂD, Ali (1993). el-Mufassal fî Târihi’l-Arab kable’l-İslâm, Bağdat: Câmiat-u Bağdâd.
• CEVHERÎ, Ebû Nasr İsmâil b. Hammâd (1987). es-Sıhâh Tâcu’l-luga ve Sıhâhu’l- arabiyye, Beyrut: Dâru’l-ilm li’l-Melâyîn.
• DAYF, Şevkî (2003). Târihu’l-edebi’l-arabî (el-Asru’l-Câhilî), Kahire: Dâru’l- maârif.
• DÎRÎNÎ, Abdulaziz b. Ahmed (1892). et-Teysîr fi’t-tefsîr ya da et-Teysîru’l-kâfil hallu’l-meşâkil min elfâzi’l-Kur’ân, Kahire
• EBÛ UBEYD, el-Kâsım b. Sellâm b. Miskîn el- Herevî (1986). el-Hutab ve’l- mevâız (thk. Ramazan Abduttevvâb), Kahire: Mektebetu’s-sekâfeti’d- dîniyye.
• Fazâilu’l-Kur’ân (tsz.). (thk. Mervân el-Atıyye ve diğerleri), Dımaşk: Dâr-u İbn-i Kesîr.
• HAMAVÎ, Şihâbuddîn Ebû Abdillâh Yâkut b. Abdillâh (1995). Mu’cemu’l-buldân, Beyrut: Dâr-u sâdır.
• İBNU ASÂKİR, Ebu’l-Kâsım Ali b. el-Hasen b. Hibetullah b. Abdillah,(1980). Târih-u medîneti Dımaşk, Beyrut: Dâru’l-fikr.
• İBNU HALDÛN, Ebû Zeyd Veliyyuddîn Abdurrahmân b. Muhammed (tsz.). Dîvânu’l-mübtede ve’l-Haber fî Târihi’l-Arab ve’l-Berber ve men Âsârahum min zevi’ş-şe’ni’l-ekber (thk. Halil Şehâde), Beyrut: Dâru’l-fikr.
• İBNU HAZM, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed b. Saîd (1983). Cemheretu ensâbi’l- Arab, Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye.
• İBNU MANZÛR, Ebu’l-Fazl Cemâleddîn Muhammed b. Mukerrem (2008). Lisânu’l-Arab, Beyrut: Dâru’l-fikr.
• İBNU’L-CEVZÎ, Ebu’l-Ferec Abdurrahman (1987). Funûnu’l-efnân fî Uyûni ulûmi’l-Kur’ân (thk. Hasan Ziyâuddîn), Beyrut: Dâru’l-beşâiri’l-İslâmiyye.
• İBNU’N-NEDÎM, Ebû’l-Ferec Muhammed b. Ebî Ya’kûb İshâk (1978). el-Fihrist, Beyrut: Dâru’l-ma’rife.
• KALKAŞANDÎ, Ebû’l-Abbâs Ahmed (1980). Nihâyetu’l-ereb fî Ma’rifeti Ensâbi’l- Arab, Beyrut: Dâru’l-kitâbi’l-Lubnânî.
• Kalâidu’l-cimân fi’t-ta’rîf bi kabâili Arabi’z-zamân (1982). (thk. İbrâhim el-Ebyârî), Beyrut: Dâru’l-kitâbi’l-Lubnânî.
• KEHHÂLE, Ömer Rızâ (1994). Mu’cemu Kabâili’l-Arabi’l-kadîme ve’l-Hadîse, Beyrut: Muessesetu’r-risâle.
• Mu’cemu’l-müellifîn terâcim musannifi’l-kutubu’l-Arabiye (tsz.). Beyrut: Dâr-u ıhyâı’t-turâsi’l-Arabî.
• KERÎM, Muhammed Riyâd (1996). el-Muktedab fi Lehecâti’l-Arab, Tanta: Matbaatu’t-turkî.
• KIFTÎ, Cemâleddîn Ebû’l-Hasen Ali b. Yûsuf (1986). İnbâhu’r-ruvât alâ enbâhi’n- nuhât, Beyrut: Muessesetu’l-kutubi’s-sekâfiyye.
• MAHALLÎ, Celâleddîn ve Suyûtî, Celâleddîn Abdurrahmân (tsz.). Celâleyn Tefsiri, İstanbul: Çağrı Yay.
• MES’ÛDÎ, Ebu’l-Hasen Ali b. el-Huseyn b. Ali (1996). Ahbâru’z-zamân ve Acâibu’l-buldân ve’l-Gâmir bi’l-Mâi ve’l-Umrân, Beyrut: Dâru’l-Endülüs.
• MUHAMMED, Abdu’l-Fettâh (2009). Lugatu Tayy ve Eseruhâ fi’l-Arabiyye, Dımaşk: Dâru’l-esmâ.
• NEMRÎ, Ebû Amr Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed (1985). el-İnbâh alâ Kabâili’r- ruvât (thk. İbrâhim el-Ebyârî), Beyrut: Dâru’l-kitâbi’l-Arabî.
• SUYÛTÎ, Celâleddîn Abdurrahmân (1888). el-Itkân fî Ulûmi’l-Kur’ân, Mısır.
• TÜCCÂR, Zülfikâr (1994). “Ebû Ubeyd Kâsım b. Sellâm”, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 10/244-246.
• ZİRİKLÎ, Hayreddîn (1969). el-A’lâm Kâmûsu’t-terâcîm, Beyrut.
• ZUBEYDÎ, Ebû Bekr Muhammed b. el-Hasen (tsz.). Tabakâtu’n-nahviyyîn ve’l- lugaviyyîn (thk. Muhammed Ebu’l-Fazl İbrâhîm), Kahire: Dâru’l-ma’rife.
• http://ar.wikipedia.org/wiki/ ‹š ž ‹j