Hititlerde Yerleşim Yeri-Kutsal Dağ İlişkisi Üzerine Bir Mesafe Önerisi

Yıl 2018, Sayı: 39, 403 - 424, 22.06.2018

Hasan Bahar Murat Turgut Bora Küçük

https://doi.org/10.21497/sefad.443545

Cited By: 6

Öz

Eskiçağ Tarihindeki birçok toplum gibi Hititler de dağların kutsal mekan olduklarını düşünmüşlerdir. Bu düşüncelerinin altında dağları tanrı olarak ve tanrıların yaşadıkları mekan olarak görmeleri vardır. Hititler bu düşünceleri sayesinde bazı ritüellerini dağlarda gerçekleştirmişlerdir. Hititler dini hayatlarında kullanmak için yerleşim yerlerinin yakınlarındaki bazı dağların kutsal olduklarını düşünmüşlerdir. Bu dağları kentleri ile özdeşleştirmişlerdir. Boğazkale – Yazılıkaya, Ortaköy – Ağılönü, Alacahöyük - Kalehisar Tepesi, Kuşaklı – Karatonus/Kulmaç Dağı, Oymaağaç – Adatepe, Çadır höyük – Çaltepe, Hatıp höyük – Hatıp kayalıkları, Maltepe Höyük – Arısama Dağı bunların en göze çarpanları olmuştur. Hitit yazılı belgelerinde, kentlerin dışında kalan açık hava kutsal mekanlarının nasıl belirlendiği konusunda açıklayıcı bilgiler bulunmamaktadır. Bizim düşüncemize göre ise kentlerin yakınlarında bulunan kutsal dağlar, birkaç saatlik yürüme mesafesinde (5 km.) yer almaktadır. Biz bu çalışmamızda, Hitit yönetici veya din adamlarının, kentlerinin kutsal dağlarını belirlerken, belirli bir mesafeye kadar olan yerleri seçtiklerini önereceğiz.

Anahtar Kelimeler

Dağ kültü, dağ inançları, kutsal mekan, Hitit kentleri, Hitit şehirleri

A Perspective of Distance on the Relation Between Settlement – Sacred Mountain in Hittites

Öz

Hittites thought that mountains were sacred places just as other societies in the ancient history. This was due to the idea that a mountain was viewed as a God and as an ermitage. Therefore, Hittites made some of their rituals on the mountains. Hittites thought some mountains, near their cities, were sacred mountains to be used in their religious lives. They consubstantiated these mountains with cities. The most notable ones are Boğazkale – Yazılıkaya, Ortaköy – Ağılönü, Alacahöyük - Kalehisar Tepesi, Kuşaklı – Karatonus/Kulmaç Dağı, Oymaağaç – Adatepe, Çadır höyük – Çaltepe, Hatıp höyük – Hatıp kayalığı, Maltepe Höyük – Arısama Dağı. There is no explanatory information in the Hittites cuneiform texts related with how open – air sacred spaces were chosen. We think that sacred mountains near the Hittite settlements were located within a few hours walking distance. In this paper, we will suggest that when Hitttie administrators or clergymen determined the sacred mountains of cities, they prefered to limit the distance within 5 km.

Anahtar Kelimeler

Mountain cult, mountain beliefs, sacred space, Hittite cities, Hittite towns

Kaynakça

• Alp, Sedat (1977). “Hitit Kenti Hanhana‟nın Yeri”. Belleten. XLI. 164: 649-652.
• Alp, Sedat (1986). “Maşat Tabletlerinin Eski Anadolu Coğrafyasına Katkıları”. IX. Türk Tarih Kongresi Kongreye Sunulan Bildiriler. 21-25. Eylül 1981. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. 227-233.
• Alparslan, M. Doğan (2011) “Anadolu’nun Kayıp Başkenti: Tarhuntassa”. Aktüel Arkeoloji. 21: 46 – 57.
• Archi, Alfonso (2015). “Hittite Religious Landscapes”. Sacred Landscapes of Hittites and Luwians Proceedings of the International Conference in Honour of Franca Pecchioli Daddi. eds. Anacleto D’Agostino, Valentina Orsi, Giulia Torri, Firenze: Firenze University Press: 11 – 25.
• Arıkan, Yasemin (2003). “Hitit Çivi Yazılı Belgelerinde šuhha- “(Düz) Dam, Çatı” ve Onun Dinsel ve Sosyal Hayattaki Yeri”. Archivum Anatolicum (Anadolu Arşivleri). VI, 1: 11 – 57.
• Bahar, Hasan – Karauğuz, Güngör vd. (1996). Eskiçağ Konya Araştırmaları I. İstanbul: Fs Yayınları.
• Bahar, Hasan (1996). “Ein Neues Hethitisches Denkmal in Konya – Hatip”. Arkeoloji ve Sanat. 73: 6 – 7.
• Bahar, Hasan (1998). “Hatıp – Kurunta Anıtı ve Çevresi Yüzey Araştırmaları 1996”. XV. Araştırma Sonuçları Toplantısı. II. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları: 105 – 120.
• Bahar, Hasan (1999). Demirçağında Konya ve Çevresi. Konya: Selçuk Üniversitesi Yay.
• Baydur, Nezahat (1994). Anadolu'da Kutsal Dağlar Dağ - Tanrılar: Klasik Çağ. İstanbul: Gaphis Yay.
• Beckman, Gary (1996). Hittite Diplomatic Texts. Ed. Harry A. Hoffner Jr.. Atlanta: Society of Biblical Literature Scholar Press.
• Beckman, Gary (2013). “Intrinsic and Constructed Sacred Space in Hittite Anatolia”. Heaven on Earth Temples, Ritual and Cosmic Symbolism in the Ancient World. ed. Deena Ragavan. Chicago: The Oriental Institute of Chicago. 153 – 173.
• Bilgi, Önder (1998). “M. Ö. 2. Binyılda Orta Karadeniz Bölgesi”. III. Hititoloji Kongresi Bildirileri. Çorum 16-22 Eylül 1996. Ankara: Uyum Ajans. 61- 75.
• Blasweiler, Joost (2017). “The Kalehisar Mountain and the Deities of Arinna, the City of the Sun Goddess”. Arnhem. 1: 1 – 36.
• Bozgun, Şafak – Savaş, Özkan Savaş (2017). “CTH 676: Nerik Kenti “Arınma Ritüeli”. Archivum Anatolicum (Anadolu Arşivleri). 11. 1: 75 – 96.
• Brandenstein, Carl – Gecorge (1943). “Hethitische Götter nach Bildbeschreibungen in Keilschrifttexten”. MVAeG. 46. 2: 1943.
• Bryce, Trevor (2002). Life and Society in the Hittite World. Oxford: Oxford University Press.
• Czichon, Raimer M. – Flender, Matthias vd. (2006). “Interdisziplinäre Geländebegehung im Gebiet von Oymaagac-Vezirköprü / Provinz Samsun”. Mitteilungen der Deutschen Orient Gesellschaft. 138: 157 – 197.
• Czichon, Rainer (2008). “Oymaağaç-Vezirköprü Yüzey Araştırması 2006”. 25. Araştırma Sonuçları Toplantısı. Çorum 28 Mayıs – 1 Haziran 2007. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. I. 187-196.
• Çevik, Nevzat (2007). “Dağlardaki Tanrılar ve Tanrı Dağlar”. Belkıs Dinçol ve Ali Dinçol’a Armağan. ed. Metin Alparslan – Meltem Doğan – Alparslan – Hasan Peker. İstanbul: Ege Yayınları. 175-194.
• Darga, Muhibbe (1985). Hitit Mimarlığı I Yapı Sanatı (Arkeolojik ve Filolojik Veriler). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Basımevi.
• De Martino, Stefano (2016). “Išuwa and Ḫatti During the Early Empire”. Culture and History of the Ancient Near East Audias Fabula Veteres Anatolian Studies in Honor of Jana Souĉkovà-Siegelovà. ed. Šàrka Velhartickà, Leiden Boston: Brill. 98 – 110.
• Demanuelli, Par Matthieu (2015). La montagne, la vigne et la justice: images et langages des pouvoirs en Cappadoce à l’âge du Fer (début du XIIème – fin du VIIème s. av. J.C.). Entre permanences et mutations. Entre Orient et Occident. Paris: École Pratique des Hautes Études.
• Dörfler, Walter – Herking, Christa vd. (2011). “Environment and Economy in Hitttie Anatolia” Insights into Hittite History and Archaeology. eds. Hermnn Genz – Dirk Paul Mielke. Leuven – Paris – Walpole. MA: 98 – 124.
• Eliade, Mircea (2004). Babil Simyası ve Kozmolojisi. çev. Mehmet Emin Özcan. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Eliade, Mircea (2009). Dinler Tarihine Giriş. çev. Lale Arslan. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Ensert, Hatice Kübra (2006). “RS 17.159 Nolu IV. Tuthaliya’nın Mühür Baskısındaki Küçük Tanrı Figürü II. Murşili midir?”. Anatolia. 30: 83-92.
• Forlanini, Massimo (1987). “Le Mont Sarpa”. Hethitica. 7: 73 – 87.
• Forlanini, Massimo (2010). “La Région Autour de Nerik Selon Les Sources Hittites”. Studi Micenei ed Egeo- Anatolici. 52: 119-135.
• García, Trabazo José Virgilio (2009). “Dıoses–Montaña en las Tradıcıones Indıa, Anatolia”. Libvena. 2: 69 – 88.
• Gernot, Wilhelm (2015). “The Sacred Landscape of Sarissa”. Sacred Landscapes of Hittites and Luwians Proceedings of the International Conference in Honour of Franca Pecchioli Daddi. eds. Anacleto D’Agostino, Valentina Orsi, Giulia Torri, Firenze: Firenze University Press. 93–99.
• Gorny, Ronald L. (1997). “Zippalanda and Ankuwa: The Geography of Central Anatolia in the Second Millennium B. C. Reviewed Work(s): Zippalanda: Ein Kultzentrum im Hethitischen Kleinasien by Maciej Popko”. Journal of the American Oriental Society. 117. 3: 549 – 557.
• Gorny, Ronald L. (2005). “Project Reports The Alişar Regional Project Excavations on Çadır Höyük”. https://cadirhoyuk.files.wordpress.com/2007/10/oi-ch-proofs-06.pdf [25.12.2017].
• Gorny, Ronald L. (2006). “2002-2005 Yılları Arasında Çadırhöyük’te Düzenlenen Arkeolojik Kazı Çalışmaları İkinci Bin Yerleşimleri (I)”. İDOL Arkeologlar Derneği Dergisi. 30: 8 - 23.
• Gurney, Oliver Robert (1977). Some Aspects of Hittite Religion. Oxford: Oxford University Press.
• Gurney, Oliver Robert (1995). “The Hittite Names of Kerkenes Dağ and Kuşaklı Höyük”. Anatolian Studies. 45: 69 – 71.
• Gündüz, İbrahim (1980). Bütün Yönleriyle Karapınar. Konya: Karapınar Belediyesi Yay.
• Güterbock, Hans Gustav (1960). “An Outline of the Hittite AN.TAḪ.ŠUM Festival”. Journal of Near Eastern Studies. XIX. 2: 80 – 89.
• Güterbock, Hans Gustav (1961). “The North-Central Area of Hittite Anatolia”. Journal of Near Eastern Studies. XX, 2: 85 – 97.
• Haas, Volkert (1970). Der Kult von Nerik: Ein Beitrag zur Hethitischen Religionsgeschichte. Roma: Studia Pohl no 4. Päpstliches Bibelinstitut.
• Haas, Volkert (1994). Geschichte Der Hethitischen Religion. Leiden-New York-Koln: Brill.
• Hawkins, John David (2006). “Tudḫaliya the Hunter”. The life and Times of Ḫattušili III and Tutḫaliya IV Proceedings of a Symposium Held in Honour of J. De Roos. Leiden 12 – 13 Aralık 2003. Oosten: 49 – 76.
• Hawkins, John David (2015). “Hittite Monuments and Their Sanctity”. Sacred Landscapes of Hittites and Luwians Proceedings of the International Conference in Honour of Franca Pecchioli Daddi. eds. Anacleto D’Agostino, Valentina Orsi, Giulia Torri, Firenze: Firenze University Press: 1-9.
• Hazenbos, Joost (2003). The Organization of the Anatolian Local Cults During the Thirteenth Century B. C. Leiden: Brill.
• Hoffner, Harry A. Jr. (1990). Hittite Myths. Society of Biblical Literature. ed. Gary M. Beckman. Atlanta Georgia: Scholar Press.
• Kloekhorst, Alwin (2008). Etymological Dictionary of the Hittite Inherited Lexicon. Leiden: Brill.
• Kümmel, Hans Martin (1967). Ersatzrituale für den hethitischen König. Wiesbaden: O. Harrassowitz.
• Lamante, Simona (2009). Il Ruolo di Nerik nel Periodo Imperiale Ittita Il Ruolo di Nerik nel Periodo Imperiale Ittita. Tesi di dottorato. Firenze: Universita di Firenzi.
• Lombardi, Alessandra (1997). “Il Culto Delle Montagne All'epoca di Tudḫaliya IV: Continuità e Innovazione”. Studi Micenei ed Egeo- Anatolici. XXXIX. 1: 85 – 110.
• McMahon, Gregory (1991). The Hittite State Cult of the Tutelary Deities. Chicago: The Oriental Instute of the University of Chicago Assyriological Studies.
• McQueen J. G. (1980). “Nerik and It’s Weather-God”. Anatolian Studies. 30, Special Number in Honour of the Seventieth Birthday of Professor Oliver Robert Gurney: 179 - 187.
• Michel, Patrick Maxime (2014). Le Culte des Pierres à Emar à L’époque Hittite. Fribourg / Göttingen: Academic Press / Vandenhoeck Ruprecht.
• Mielke, Dirk Paul (2011). “Hittite Cities: Looking for a Concept”. Insights into Hittite History and Archaeology. eds. Hermnn Genz – Dirk Paul Mielke, Leuven – Paris – Walpole: MA. 153 – 194.
• Mielke, Dirk Paul (2014). “Şehirler ve Yerleşim Düzeni. Cities and Settlement Organization”. Hititler. Bir Anadolu İmparatorluğu, Hittites. An Anatolian Empire. eds. M. Doğan Alparslan – M. Alparslan. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları: 136 – 147.
• Mielke, Dirk Paul (2017). “Hittite Settlement Policy”. Places and Spaces in Hittite Anatolia I: Hatti and the East. Proceedings of an International Workshop on Hittite Historical Geography. ed. M. Alparslan. İstanbul: Türk Eskiçağ Enstitüsü Bilimleri Yayınları. 13 – 27.
• Müller, Andreas - Karpe (2002). “Kuşaklı – Sarissa: A Hittite Town in the “Upper Land”. Recent Developments in Hittite Archaeology and History Papers in Memory of Hans Gustav Güterbock. eds. K. Aslıhan Yener and Harry A. Hoffner Jr., Indiana: Eisenbrauns. 145 – 155.
• Müller, Andreas - Karpe (2015). “Planning a Sacred Landscape. Examples from Sarissa and Ḫattusa”. Sacred Landscapes of Hittites and Luwians Proceedings of the International Conference in Honour of Franca Pecchioli Daddi. eds. Anacleto D’Agostino, Valentina Orsi, Giulia Torri, Firenze: Firenze University Press. 83 – 92.
• Ökse, Ayşe Tuba (2011). “Open-Air Sanctuaries of the Hittites”. Insights into Hittite History and Archaeology. eds. Hermnn Genz – Dirk Paul Mielke, Leuven – Paris – Walpole: MA. 219 – 240.
• Özcan, Ali (2007) “Uda Şehrinin Yeri Hakkında”. Tarih Araştırmaları Dergisi. XXXII, 53: 195 – 212.
• Paley, Samuel M. (2007). “The Excavations at Çadırhöyük”. XXVIII. Kazı Sonuçları Toplantısı. Çanakkale 29 Mayıs 2 Haziran 2006. I. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. 519 – 538.
• Popko, Maciej (1994). Zippalanda Ein Kultzentrum im Hethitischen Kleinasien. Heidelberg: Universitätsverlag C. Winter.
• Popko, Maciej (1995). Religions of Asia Minor. çev. Iwana Zych. Warsaw: Academic Publications Dialog.
• Popko, Maciej (2009). Arinna Eine Heilige Stadt der Hethiter. STBOT 50. Wiesbaden: Harrassowitz Werlag.
• Schachner, Andreas (2014). “Hitit Başkenti Hattuşa'nın Yakın Çevresiyle İlişkisi”. 4. Çorum Kazı ve Araştırmalar Sempozyumu Bildiri Kitabı. Çorum 6 Aralık 2013. Çorum: Çorum Valiliği Yayınevi. 11 – 44.
• Schachner, Andreas (2017). “The Historical Development of the Urban Geography of Hattuša, the Hittite Capital City, and Beyond”. Places and Spaces in Hittite Anatolia I: Hatti and the East. Proceedings of an International Workshop on Hittite Historical Geography. ed. M. Alparslan. İstanbul: Türk Eskiçağ Enstitüsü Bilimleri Yayınları: 29 – 51.
• Schirmer, Wulf (1982). Hitit Mimarlığı. Türkçeye çev. Beral Madra, İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yay.
• Singer, Itamar (2002). Hittite Prayers. ed. Harry A. Hoffner Jr.. Atlanta Georgia: Society of Biblical Literature.
• Sir Gavaz, Özlem (2012). Hitit Krallarının Kült Gezileri, Çorum: Çorum Belediyesi Kültür Yay.
• Sir Gavaz, Özlem (2014). “A New Contribution to the Hittite Historical Geography: Pertaining to the Location of an Important Cult Centre Katapa”. 11. Annual International Conference on History: From Ancient to Modern. Atina 29 Temmuz – Ağustos 2013. Atina: ATINER's Conference Paper Series.
• Süel, Aygül (1995). “Ortaköy’ün Hitit Çağındaki Adı”. Belleten. LIX, 225, 276 – 283.
• Süel, Aygül (1998). “Ortaköy – Şapinuwa: Bir Hitit Merkezi”. TÜBA-AR. I: 37- 61.
• Süel, Aygül (2015). “The Religious Significance and Sacredness of the Hittite Capital City Sapinuwa”. Sacred Landscapes of Hittites and Luwians Proceedings of the International Conference in Honour of Franca Pecchioli Daddi. eds. Anacleto D’Agostino, Valentina Orsi, Giulia Torri, Firenze: Firenze University Press. 101 – 111.
• Süel, Mustafa – Ayyıldız, Sedef (2010). “Ortaköy/Şapinuwa Ağılönü Mevkiinde Ele Geçen Pencereli Kap”. VII. Uluslararası Hititoloji Kongresi Bildirileri. Çorum 25 – 31 Ağustos 2008. I. Çorum: Çorum Valiliği Yayınevi. 63 - 78.
• Taracha, Piotr (2009). Religions of Second Millenium Anatolia. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
• Taracha, Piotr (2015). “Looking for Ziplanda, The Hittite Names of Kuşsaray and Kaletepe”, Sacred Landscapes of Hittites and Luwians Proceedings of the International Conference in Honour of Franca Pecchioli Daddi. eds. Anacleto D’Agostino, Valentina Orsi, Giulia Torri, Firenze: Firenze University Press. 57 – 66.
• Turgut, Murat (2013). Hitit Dini Düşüncesinde Kutsal Mekanlar M. Ö. 1600 – M. Ö. 1200. Yüksek Lisans Tezi. Konya: Selçuk Ü.
• Turgut, Murat (2015). “Tarhuntašša’daki Su Kültü Mekanları”. Tarihin Peşinde. (14): 337 – 354.
• Ünal, Ahmet (1985). “Beiträge zum Fleischverbrauch in der Hethitischen Küche: Philologische Anmerkungen zu einer Untersuchung von A. von den Driesch und J. Boessneck über die Tierknochenreste aus Bogazköy-Hattuša”. Orientalia. 54 Nova Series: 419 – 438.
• Zimmer – Vorhaus, Caroline (2011). “Hittite Temples: Palace of the Gods”. Insights into Hittite History and Archaeology. eds. Hermnn Genz – Dirk Paul Mielke, Leuven – Paris – Walpole: MA. 195 – 218.