İLK İSLAM ŞEHİRLERİNDE ÇARŞI VE PAZARLAR

Yıl 2018, Cilt: 5 Sayı: 1, 147 - 165, 30.06.2018

Serdar Karabulut

Öz

İslamiyet fetihler neticesinde geniş kitlelere ve coğrafyalara yayılmıştır. Müslüman Araplar cihat anlayışının etkisiyle yeni fethettikleri coğrafyalardaki şehirlere göçebe Arap kabilelerini yerleştirerek hem askeri alanda ordugâhlar kurmuşlar hem de fethedilen yeni coğrafyalardaki şehirlerde kalıcı olmaya çalışmışlardır. Nitekim yeni fethedilen şehirlerde Müslümanlar, ihtiyaçlarına göre yeni müesseseler kurmuşlardır. Bu müesseselerden biri de günlük hayatın ihtiyaçlarının karşılanması ve ticari hayatın canlılığının sağlaması için kurulan çarşı ve pazarlardır. Özellikle Müslüman komutanlar (valiler) çarşı ve pazar yerlerinin oluşturulması için şehirlerdeki belirli arazileri ve iktaaları iltizam etmişlerdir. İlk fetihlerden itibaren yeni kurulan ve fethedilen bazı şehirlerde bu durum açıkça görülmektedir.  Bağdat, Basra, Kûfe, Şam, Kahire, Halep şehirleri Müslümanların ilk kurdukları veya fethettikleri en önemli yerler arasındadır. Bu makale de Basra, Bağdat, Şam, Kûfe, Halep, Kahire,  şehirlerinde Müslümanlar tarafından kurulmalarından itibaren ilk dönemde oluşturulan bazı çarşı ve pazarlar hakkında tarihi bilgiler sunulmuştur. 

Anahtar Kelimeler

Çarşılar, Pazarlar, İslam şehirleri, Ticaret, Müesseseler

Kaynakça

• Bağdadi, Ahmet b. Ali, Tarihu Bağdad, C.I-XIV, Kahire, 1931. Bakır, Abdulhalik, ‘‘Basra ’’, T.D.V. İslam Ansiklopedisi, C.5, İstanbul, 1992, s.109-111. ---------- , Ortaçağ İslam Dünyasında Taş ve Toprak Ma’mulleri Sanayi, Ankara, 2001. ---------- ,“Ortaçağ İslam Dünyasında Deri, Tahta ve Kâğıt Sanayi”, Belleten, LXV, Sayı: 242, Ankara, 2001, s.75-160. ----------, Ortaçağ İslam Dünyasında Itriyat, Gıda, İlaç Üretimi ve Tağşişi, Ankara. 2000. ----------, Ortaçağ Tarih ve Medeniyetine Dair Çeviriler I, Ankara, 2004. Belârûzî, Ahmet b. Yahya, Futuhu’l Buldan, Çev. Mustafa Fayda, Ankara, 1987. Can, Yılmaz, İslam Şehirlerinin Fiziki Yapısı, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 1995. Çağatay, Neşet, İslam Öncesi Arap Tarihi ve Cahiliye Çağı, Ankara, 1982. Çelik, Aydın, Fatımiler Döneminde Kahire Şehri, Fırat Üniversitesi Basımevi, Elazığ, 2008. Duri, Abdulaziz, İslam İktisat Tarihine Giriş, Çev. Sabri Osman, Endülüs Yayınları, İstanbul, 1991. ---------- ‘‘Bağdat ’’, T.D.V.İslam Ansiklopedisi, C.4, İstanbul, 1991, s.427-432. Gül, Muammer, “Ortaçağ İslam Tarihinde Sosyal Sınıfların Tarihine Bir Bakış: Ahdas Hareketi”, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C.5, Sayı: 7, Balıkesir, 2002, s.71-89. Hamidullah, Muhammed, İslam Peygamberi, Çev. Salih Tuğ, C.I-II, İstanbul, 1980. Heyd, W.,Yakın-Doğu Ticaret Tarihi, Çev. Enver Ziya Karal, 2.Baskı, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara,2000. Hüsrev, Nasır-ı, Sefername, Çev. Abdülvehhab Tarzi, MEGSB Yayınları, İstanbul,1988. İbn Battûta, Büyük Dünya Seyahatnamesi (Tuhfetu’n-Nuzzâr fi Garâibi’l-Emsâr ve’l-Acaibi’l-Esfâr), Çev. A. Murat Güven Yeni Şafak Gazetesi Yayınları, İstanbul, 2005. İbn Cübeyr, Endülüs’ten Kutsal Topraklara, Çev. İsmail Güler, 2. Baskı, Selenge Yayınları, İstanbul, 2008. İbn Hişam, Siret-i İbn-i Hişam Tercemesi, Çev. Hasan Ege, C.I-IV, İstanbul, 1985. İbn Şebbe, Tarihu'l-Medineti'l Münevvere, C.I-IV, Cidde, 1973. Kırkıl, Emin, Selçuklu Döneminde Halep, Basılmamış Doktora Tezi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ, 1999. Mazaheri, Ali, Ortaçağda Müslümanların Yaşayışları, Çev. Bahriye Üçok, Varlık Yayınevi, Ankara, 1972. Özel, Mustafa, İktisat ve Din, 2.Baskı, İz Yayıncılık, İstanbul, 1997. Sauvaget, J., ‘‘Halep ’’, İslam Ansiklopedisi, C.V/1, İstanbul, 1977. s.117-122 Serjeant, R.B., İslam Şehri, Çev. Elif Topçuğil, 2.Baskı, İz Yayıncılık, İstanbul, 1997. Taberi, Muhammed b. Cerir, Tarihu'l-Ümem ve'l-Muluk, C.I-IV, Beyrut, 1987. Ürün, Ahmet Kazım, ‘Edebiyat ve Ticaretin Buluştuğu noktalar Panayırlardan Günümüz Fuarlarına’’ Şarkiyat araştırmaları dergisi, Sayı:10, Ankara, 2003, s.161-165 Ya’kubi, Ülkeler Kitabı, Çev. Murat Ağarı, Kitapevi Yayınları, İstanbul, 2002. Yazıcı, Talib, ‘‘Halep ’’, T.D.V. İslam Ansiklopedisi, C.15, İstanbul, 1997. s.239-244. YükseL, Ahmet Turan, “Yakın Doğu’ da Ticaret Merkezleri ve Panayırlar”, Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı:5, Konya, 1994, s.309-334