İMPARATORLARIN GÖZLERİ: II. ABDÜLHAMİD’E BERLİN SEFİRİ TARAFINDAN ÖNERİLEN FİLMLER

Yıl 2016, Cilt: 7 Sayı: 2, 39 - 69, 15.03.2019

Serpil Kırel Oya Kasap Ortaklan

https://doi.org/10.32001/sinecine.537782

Cited By: 1

Öz

1902 yılında II. Abdülhamid’e Berlin sefiri tarafından önerilen filmlerin odağında erken dönem sinemanın siyasi alandaki yeri üzerinde duran bu makale, Osmanlı ve Alman İmparatorlukları arasında, aktüel çekimlerin ve hareketli görüntünün kullanımı aracılığıyla görsellik üzerinden kurulan ilişkiyi sinema kültürü üzerinden okumayı amaçlamaktadır. Sultan II. Abdülhamid’e sunulan listede adı geçen ve Almanİmparatoru II. Wilhelm’in 1898 tarihinde gerçekleştirdiği ikinci doğu gezisi sırasında çekilen filmlerin, imparatorların kendileri ve halk tarafından izlendiği düşünüldüğünde, sinemanın oldukça erken bir dönemde üstlendiği propaganda işlevi de dikkat çekmektedir. Makalede Berlin sefirinin önerdiği filmler arasında bulunan Seine Majestät von Bethlehem Zurückkehrend (Haşmetli Almanya İmparatoru Hazretlerinin Beytullahm’dan Dönüşü, 1899) filmine ait görüntülerin ekseninde, II. Wilhelm’in ikinci doğu gezisi ve Osmanlı-Alman ilişkilerindeki yeri üzerinde durulacak, bu geziye ait görüntülerin alımlanması ve olası etkileri irdelenecektir. Arşiv belgeleri, gazete ve dergilerden elde edilen bilgiler doğrultusunda sinema ve seyrin, görünme ve görmenin imparatorlukların varlıklarını meşrulaştırma, idame ettirme ve siyasal düzlemde ilişki kurma işlevi üzerine sorular sorulacak ve ulaşılabilen kültürel malzemeler çerçevesinde bu sorulara tarihsel bağlam içinde yanıtlar aranacaktır. Makalenin ağırlık noktasını oluşturan sinema ve siyaset ilişkisi, çalışmanın sonunda yapılan değerlendirmelerin izinde tarihselleştirilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

II. Abdülhamid, II. Wilhelm, imparatorluk sineması, propaganda, ikinci doğu gezisi, sinema tarihi

The Emperor’s Eyes: Movies Proposed to Abdul Hamid II by the Berlin Ambassador

Öz

This article, based on films the Berlin Ambassador proposed to Abdul Hamid II in 1902, describes the place of early cinema in the political sphere. The aim is to show the relationship between the Ottoman Empire and the German Empire found in actual shots and moving images and seen from the perspective of cinematic culture. It is of special interest here that cinema fulfilled the function of propaganda in its early years. The films proposed to the Sultan by the Ambassador were shot during the German Emperor’s second trip to the Orient and had been seen by the Emperor himself. Based on the movie Seine Majestät von Bethlehem Zurückkehrend (Return of his Majesty from Bethlehem, 1899), which was included in the proposed list, this article is focused on the Kaiser’s second trip and its role in the relationship of the two empires. Perception of this trip and its possible effects are discussed. Prompted by information gathered from archived records, newspapers, and journals, the article asks questions about the role of cinema in justifying and sustaining the existence of the empires, and, within the frame of cultural material, proposes answers to the questions in an historical context. The historical relationship between cinema and politics is the focal point of the article.

Anahtar Kelimeler

Abdul Hamid II, Wilhelm II, cinema of the empire, propaganda, second trip to the Orient

Kaynakça

• Abel, R. (Ed.). (2010). Encyclopedia of Early Cinema. New York: Routledge.
• Akser, M. (2003). Türk Sinema Tarih Yazılımı: Bir Yöntem Önerisi. D. Bayrakdar (Ed.), Türk Film Araştırmalarında Yeni Yönelimler 3 (s. 41- 49). İstanbul: Bağlam.
• Alkan, N. (2008). Dış Siyasetin Bir Aracı Olarak Hükümdar Gezileri: Kaiser II. Wilhelm’in 1898 Şark Seyahati. Osmanlı Araştırmaları, 31, 9-53.
• Aykurt, Ç. (2001). Padişah Halk Buluşmasını Temin Eden Törenlerden Birisi: Cuma Selamlığı. Tarih İncelemeleri Dergisi, 16(1), 201-204.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi Y.PRK. EŞA., NO.: 40/1 (3/M/1320)
• Baytar, İ. (Der.). (2010). İki Dost Hükümdar Sultan II. Abdülhamit ve Kaiser II. Wilhelm. İstanbul: TBMM Milli Saraylar Daire Başkanlığı. Bundesarchiv BArchMSg 2/7843
• Benjamin, W. (2002). Pasajlar (Çev. A. Cemal). İstanbul: Yapı Kredi. (Özgün eser 1935/1936 tarihlidir)
• Ceylan, A. (2010). Osmanlı Dönemi Türk Sinemasında Hukuki Düzen. Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları, 1, 7-19.
• Çeliktemel-Thomen, Ö. (2015). Denetimden Sansüre Osmanlı’da Sinema. Toplumsal Tarih, 255, 72-79.
• Çeliktemel-Thomen, Ö. (2016). Hayaller Hakikat Olursa: Osmanlı İstanbulu’nda Filmler, Gösterimler, İzlenimler (1896-1909). Doğu Batı: Sinema Tutkusu IV, 75, 155-181.
• Deeken, A. (2002). Kurbelkasten knipst Kamele: Der Filmtourismus im Orient 1895-1914. S. Lenk (Ed.), Grüsse aus Viktoria: Film-Ansichten aus der Ferne (s. 181-205). Frankfurt am Main: Stroemfeld.
• Der Besuch der Grabeskirche (1898, 31 Ekim). Berliner Tageblatt, XXVII, s. 2.
• Der offizielle Selamlık in Konstantinopel. (1908, 5 Aralık). Hagener Zeitung.
• Der offizielle Selamlık in Konstantinopel. (1908, 8 Aralık). Hagener Zeitung.
• Der Original Kinematograph, Kaiser-Wilhelmstrasse. (1899, 5 Mart). Hamburger Fremdenblatt, 55. http://www.earlycinema.uni-koeln.de/
• Deringil, S. (1998). The Well Protected Domains: Ideology and Legitimitation of Power in the Ottoman Empire 1876-1909. New York: I. B. Tauris.
• Dollinger, H., Gründer, H. & Hanschmidt, A. (Yay. Haz.). (1982). Weltpolitik – Europagedanke – Regionalismus. Festschrift für Heinz Gollwitzer zum 65. Geburtstag. Münster: Aschendorff.
• Eldem, E. (2015). Görüntülerin Gücü: Fotoğrafın Osmanlı İmparatorluğu’nda Yayılması ve Etkisi, 1870-1914. E. Eldem & Z. Çelik (Ed.), Camera Ottomana: Osmanlı İmparatorluğu’nda Fotoğraf ve Modernite 1840-1914 (s. 106-154). İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
• Erdoğan, N. (2015). Erken Sinemanın Kazası: Nitrat Yangınları ve Önlemler. Toplumsal Tarih, 255, 56-60.
• Faroqhi, S. (1997). Osmanlı Kültürü ve Gündelik Yaşam: Ortaçağdan Yirminci Yüzyıla (Çev. E. Kılıç). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Forcht, G. W. (2012). Frank Wedekind und die Volksstücktradition: Basis und Nachhaltigkeit seines Werkes. Freiburg: Centaurus Verlg & Media UG.
• Franz Joseph and Wilhelm II / Berlin [Fotoğraf]. (4 Mayıs 1900). http://www.akgimages.de/C.aspx?VP3=CMS3&VF=Home
• Grimm, R. (2012, 24 Aralık). Kaiser Wilhelm II. in Jerusalem. Pilgerfahrt mit Prunk und Pomp. Spiegel Online. http://www.spiegel. de/fotostrecke/kaiser-wilhelm-ii-und-seine-pilgerfahrt-nach-jerusalem- fotostrecke-107676-5.html.
• Gründer, H. (1982). Die Kaiserfahrt Wilhelms II. Ins Heilige Land 1898: Aspekte Deutscher Palästinapolitik im Zeitalter des Imperialismus. H. Dollinger, H. Gründer & A. Hanschmidt (Yay. Haz.), Weltpolitik – Europagedanke – Regionalismus: Festschrift für Heinz Gollwitzer zum 65. Geburtstag (s. 363-388). Münster: Aschendorff.
• Häußler, F. (2015, 19 Mart). Stereoschau im Kaiser-Panorama. Faszinierende ‘Doppelbilder’ ließen die Welt dreidimensional erleben. Augsburger Allgemeine. http://www.augsburger-allgemeine.de/ augsburg/Stereoschau-im-Kaiser-Panorama-id33425537.html
• Heusterberg, B. (2013, 15 Haziran). Oskar Messter -Begründer der deutschen Kino- und Filmindustrie. Das Bundesarchiv. https://www. bundesarchiv.de/oeffentlichkeitsarbeit/bilder_dokumente/00923/ index-7.html.de
• Hornhardt (1900, 21 Aralık). Hamburger Fremden-Blatt. http://www. earlycinema.uni-koeln.de/
• Hornhardt’s Eldorado. (1899, 3 Mart). Hamburger Fremden-Blatt, 53. http://www.earlycinema.uni-koeln.de/
• Jaschinski, K. & Waldschmidt, J. (Ed.). (2002). Des Kaisers Reise in den Orient 1898. Berlin: Trafo Verlag & Dr. Wolfgang Weist.
• Jäckh, E. (1916), Der aufsteigende Halbmond. Auf dem Weg zum Deutsch- Türkischen Bündnis. Stuttgart, Berlin: Deutsche Verlags-Anstalt.
• Karacagil, Ö. K. (2014, Güz). II. Wilhelm’in Osmanlı İmparatorluğunu Ziyareti ve Mihmandarı Mehmed Şakir Paşa’nın Günlüğü (1898), Türkiyat Mecmuası, 24, 73-97.
• Koerber, M. (1996). Oskar Messter, Film Pioneer: Early Cinema Between Science, Spectacle and Commerce. T. Elsaesser (Ed.), A Second Life: German Cinemas First Decades (s. 51-62). Amsterdam: Amsterdam University Press.
• Kohlrausch, M. (Der.). (2006). Samt und Stahl. Kaiser Wilhelm II. Im Urteil seiner Zeitgenossen. Berlin: Landtverlag.
• Köse, R. & Albayrak, M. (2015). Arşiv Belgelerine göre Osmanlı’da Gösteri Sanatları. İstanbul: Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü.
• Kronauer, İ. (2000). Vergnügen, Politik und Propaganda: Kinematographie im Berlin der Jahundertwende (1896-1905). (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Humboldt Universität zu Berlin, Berlin.
• Loiperdinger, M. (1996). The Kaiser’s Cinema: An Archeology of Attitudes and Audiences. T. Elsaesser (Ed.), A Second Life: German Cinemas First Decades (s. 41-51). Amsterdam: Amsterdam University Press.
• McMeekin, S. (2012). Berlin-Bağdat Demiryolu ( Çev. A. F. Çakır ). İstanbul: Picus.
• McNeill, W. (2002). Dünya Tarihi (Çev. A. Şenel). İstanbul: İmge. Messter (Berlin). (T.Y.). filmportal.de [Filmografi] http://www.filmportal.de/person/oskar-messter_95edc384ff074aaf99cd1502202a1591
• Meyer, H. H. (2012, 13 Ekim). Lexikon der Filmbegriffe. Wulff, H. J. (Yay. Haz.). http://filmlexikon.uni-kiel.de/index.php?action=lexikon&ta g=det&id=4878.
• Müller, W. & Siegert, R. (Ed.). Kaiserbesuch 1898. Besuch beim Sultan und Palästina-Reise. Wilhelm II. Deutschlands letzter Kaiser 1888- 1918. Dokumente http://www.wilhelm-der-zweite.de/dokumente/ osman1898.php .
• Nagy, U. (2009). Schutz oder Hemmnis? Ein Abriss der Geschichte deutscher Filmzensur. U. Rautenberg & V. Titel (Ed.), Alles Buch: Studien der Erlanger Buchwissenschaft XXXIII (s. 42-69). Nürnberg: Universität Erlangen.
• Nuhoğlu, H. & Çolak, O. M. (2007). Osmanlı’ya Fotoğrafın Girişi. N. Bayhan & H. Eren (Ed.), Sultan II. Abdülhamid Arşivi İstanbul Fotoğrafları (s. 18-53). İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A. Ş.
• Ortaylı, İ. (1981). İkinci Abdülhamit Döneminde Osmanlı İmparatorluğunda Alman Nüfuzu. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Ortaylı, İ. (2010). Osmanlı İmparatorluğu ve Alman İlişkileri. İ. Baytar (Ed.), İki Dost Hükümdar Sultan II. Abdülhamit ve Kaiser II. Wilhelm (s. 11-17). İstanbul: TBMM Milli Saraylar Daire Başkanlığı.
• Oster, U. A. (2004, Ağustos). Wilhelm II. als Medienkaiser: Majestät brauchen Sonne. Damals. http://www.damals.de/de/16/Majestaet-brauchenSonne.html?issue=158928&aid=158915 &cp= 1&action=showDetails
• Özbek, N. (2004). Modernite, Tarih, İdeoloji: II. Abdülhamid Tarihçiliği Üzerine Bir Değerlendirme. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 2(1), 71-90.
• Özen, S. (2016). Padişahın Filmi: Suret ve Propaganda. Doğu Batı: Sinema Tutkusu IV, 75, 181-199.
• Özgüç, A. (1976). Türk Sineması Sansür Dosyası. İstanbul: Koza. Öztürk, S. (2006). Türk Sinemasında İlk Sansür Tartışmaları ve Yeni Belgeler. Galatasaray İletişim, 5, 47-76.
• Öztürk, S. (2013). Türk Sinema Tarihinin Altpolitikası (1896-1923). Selçuk İletişim, 8(1), 251-262.
• Özuyar, A. (2007). Devlet-i Aliyye’de Sinema. Ankara: De Ki.
• Palmer, A. (1992). The Decline & Fall of the Ottoman Empire. New York: Barnes & Noble.
• Platz an der Sonne. (2013, 28 Mayıs). Spiegel Geschichte, 3. http:// magazin.spiegel.de/EpubDelivery/spiegel/pdf/96654020
• Politische Nachrichten. (1899, 7 Mayıs). Berliner Börsenzeitung, 213, s. 2.
• Polkhen, K. (2002). Wilhelm II. in Konstantinopel: Der politische Startschuß zum Bau der Bagdadbahn. K. Jaschinski & J. Waldschmidt (Ed.), Des Kaisers Reise in den Orient 1898 (s. 61-75). Berlin: Trafo Verlag & Dr. Wolfgang Weist.
• Richter, J. S. (1997). Die Orientreise Kaiser Wilhelms II. Eine Studie zur deutschen Aussenpolitik an der Wende zum 20. Jahrhundert. Hamburg: Verlag Dr. Kovac.
• Schamoni, P. (Yönetmen). (1999). Majestät Brauchen Sonne [Film]. Almanya & Hollanda: Peter Schamoni.
• Schmitz, R. (2012, 13 Kasım). Sensationelle Tonaufnahme. Spricht da Kaiser Wilhelm II.?. Der Spiegel-Online. http://www.spiegel.de/ einestages/die-hunnenrede-von-wilhelm-ii-als-tonaufnahme-a-947807. html
• Schröder, T. M. (2008, Ekim). Preusens Gloria in Jerusalem - Kaiser Wilhelm die Erlöser Kirche und die deutschen Ansprüche im Nahen Osten um 1900. (Yayımlanmamış Bildiri). http://www.uni-stuttgart.deesg/zettelkasten/Kaiser-Wilhelm.pdf
• Soy, B. (2010). Almanya İmparatoru II. Wilhelm’in İkinci Doğu Seyahati. İ. Baytar (Der.), İki Dost Hükümdar Sultan II. Abdülhamit ve Kaiser II. Wilhelm (s. 141-171). İstanbul: TBMM Milli Saraylar Daire Başkanlığı Yayınları.
• Sösemann, B. (2004). Hollow-Sounding Jubilees: Forms and Effects of Public Self-Display in Wilhelmine Germany. A. Mombauer & W. Deist (Ed.), The Kaiser: New Research on Wilhelm II’s role in Imperial Germany (s. 37-63). New York: Cambridge University Press.
• Stark, F. (2013, 12 Mayıs). Wie sich China an London für den Boxerkrieg rächt. Die Welt. http://www.welt.de/geschichte/article122585509/Wie- sich-China-an-London-fuer-den-Boxerkrieg-raecht.html
• Toros,T. (1982).OsmanlıNasihatHeyetiÇinYolunda.Milliyet.http://earsiv. sehir.edu.tr:8080/xmlui/bitstream/handle/11498/19015/001583832010. pdf?sequence=1&isAllowed=y
• Uşaklıgil, H. Z. (1981). Saray ve Ötesi. İstanbul: İnkilap & Aka.
• Waldschmidt, J. (2002). Rückschau und Rückbesinnung. K. Jaschinski & J. Waldschmidt (Ed.), Des Kaisers Reise in den Orient 1898 (s. 9-17). Berlin: Trafo Verlag & Dr. Wolfgang Weist.
• Yorulmaz, N. (2014). Arming the Sultan: German Arms Trade and Personal Diplomacy in the Ottoman Empire Before World War I. Londra: I. B. Tauris.
• Yönetmen bilinmiyor. (1897). Kaiser Wilhelm II. Beim Besuche der Vulkan-Werft in Stettin am 4. Mai 1897 [Film]. Almanya: Messter.
• Yönetmen bilinmiyor. (1901). Funeral of Queen Victoria [Film].
• Yönetmen bilinmiyor. (1908). Le Salamalick public à la mosquée hamidié [Film]. Fransa: Pathé.