Resistance of Taxpayers and Increasing Assessment of the Sin Taxes in Turkey

Yıl 2018, Cilt: 26 Sayı: 35, 169 - 193, 31.01.2018

İşıl Fulya Orkunoğlu Şahin Ahmet Burçin Yereli

https://doi.org/10.17233/sosyoekonomi.316886

Cited By: 1

Öz

Although taxation has been voluntarily given like gifts and donations in kind for the price of security, serenity and collective life in ancient times, it has become mandatory in particular in many civilizations in history due to the establishment of the first states and their taxation authorities. For example, it can be included in this scope that in Ancient Greece; head tax, estate tax, taxes on their animals, farms and production of high income landowners and in Rome; income from places defeated by conquest, customs tax, sales tax, inheritance and transfer tax, as ispençe taxes paid on the territory and the haraç tax from production of foreign nationals of the Ottoman State or their poll tax due to the not being able to perform their military service. As a result, nowadays the negative perception of taxpayers which occured with increasing tax payments day by day and necessity of paying cash requires that the taxpayer’s psychology to be considered in terms of tax compliance. In this context, in the study, the taxation and taxpayers’ psychology, the main factors causing tax resistance and the taxpayers’ resistance methods, sin taxes and the development of these taxes in Turkey and the possible effects of the increases in the sin taxes which may lead to reaction behaviors of the taxpayers were touched on.

Anahtar Kelimeler

Taxpayer Psychology, Behavioral Responses to Tax, Sin Taxes, Turkey

Mükelleflerin Vergiye Direnme Yöntemleri ve Türkiye’de Günah Vergilerindeki Artışların Değerlendirilmesi

Öz

Vergi, eski çağlarda güvenliğin, huzurun ve toplu yaşamanın bir bedeli olarak hediye, bağış gibi ayni şekilde gönüllü olarak verilse de ilk devletlerin kurulması ve bunların vergilendirme yetkilerinin oluşmaya başlaması sonucunda tarihteki birçok uygarlıkta özellikle belirli kesimler için zorunlu hale gelmiştir. Örneğin, Antik Yunan’da; baş vergisi, emlak vergisi, geliri yüksek, toprak sahiplerinin hayvanları ve çiftlikleri üzerinden ya da üretimlerinden alınan vergiler ve Roma’da; fetihlerle mağlup edilen yerlerden edinilen gelirler, gümrük vergisi, satış vergisi, veraset ve intikal vergisi ve Osmanlı’daki yabancı uyrukluların topraklarından alınan ispençe ve üretimlerinden alınan haraçlar ya da askerliklerini yapamamalarından ötürü alınan cizye gibi vergiler bu kapsamda sayılabilir. Sonuçta, günümüzde nakdi olarak ödenme zorunluluğu getirilen ve günden güne artan vergi ödemeleri ile mükelleflerde oluşan negatif algı, vergi uyumu bakımından mükellef psikolojisinin dikkate alınmasını gerekli kılmaktadır. Bu bağlamda, çalışmada vergilendirme ve mükellef psikolojisine, vergi direncine neden olan başlıca unsurlara ve mükelleflerin vergiye direnme yöntemlerine, günah vergileri ve bu vergilerin Türkiye’deki gelişimine, günah vergilerindeki artışların mükelleflerin vergiye tepki davranışlarında yol açabileceği olası etkilere değinilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Mükellef Psikolojisi, Vergiye Karşı Davranışsal Tepkiler, Günah Vergileri, Türkiye

Kaynakça

• Aktan, C. Dileyici D. ve Saraç Ö. (2003), “Vergi Zulmüne Karşı Direnişin İki Yönü: Sivil İtaatsizlik Ve Vergi İsyanı” <http://www.canaktan.net/canaktan_personal/canaktan-arastirmalari/kamu-maliyesi/sivil-itaatsizlik.pdf>, 6-10. (Coşkun Can Aktan, Dilek Dileyici ve Özgür Saraç, Vergi, Zulüm ve İsyan, Ankara: Phoenix Yayınevi, 2003).
• Aktan, C., Saraç, Ö., Dileyici, D. “Avrupa ve Amerikan Tarihinde Vergi İsyanları”, <http://www.canaktan.net/canaktan_personal/canaktan-arastirmalari/maliye-tarihi/avrupa-isyan.pdf> , 02.02.2016, 1-24.
• Aktan, C. (2004), Vergiye Karşı Aktif ve Pasif Tepkiler, <http//www.canaktan.org/ekonomi/kamu maliyesi/vergi-psiko/tepkiler.htm>, 02.02.2016.
• Akyol, B. (2014), “Sigara Tüketimini Etkileyen Faktörler: Sakarya İlinde Bir Alan Araştırması”, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Projesi, Mayıs.
• Alemanno, A., Carreno, I. (2011), “Fat Taxes in the European Union between Fiscal Austerity and the Fight Against Obesity”, European Journal of Risk Regulation, 4,<https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=1945804>, 02.02.2016, 1-10.
• Aronsson, T. & Thunström, L. (2005), “Optimal Paternalism: Sin Taxes and Health Subsidies”, <http://www.umu.se/digitalAssets/9/9669_ues662.pdf>, Department of Economics, Umeå University Econ papers, 1-15. April.
• Ataer, S. (2016), “Kişisel Vergi Yükünün Hafifletilmesi Kapsamında Gelişmiş OECD Ülkelerindeki Uygulamalar ve Türkiye İçin Çözüm Önerileri,”,127-135. (Political Economy of Taxation kitabında bölüm Yazar: Sacit Hadi Akdede,Sultan Salur,İsmail) Murat Aydın, Sami Tan Editörler, Ijopec Publication, London, November.
• Ay, H. (1997), “Baskı Gruplarının Türk Vergi Sistemi Üzerine Etkileri”, Dokuz Eylül Üniversitesi İİBF, Maliye, Prof. Dr. Nezihe Sönmez’e Armanağan, kitabında bölüm, İzmir, 125-135.
• Braithwaite, V. (ed.) (2002) Taxing Democracy. London: Ashgate.
• Bulutoğlu, K. (1959), “Vergiye Karşı Tipik Bir Reaksiyon: Poujade Hareketi”, M.E.K, Seri:IV, İstanbul, 173-197.
• Burg, D. F. (2004), “A World History of Tax Rebellions: An Encyclopedia of Tax Rebels, Revolts”, Rotledge, New York London.
• Buyrukoğlu, S., Bozdoğan, D. ve Köktaş, A. M. (2016), “Paternalist Devlet Anlayışının Bir Gereği Olarak Günah Vergileri: Türkiye Örneği”, Niğde Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Temmuz, 9(3), 15-31.
• Buzrul, S. (2016), “Türkiye’de Alkollü İçki Tüketimi”, Journal of Food and Health Science, <http://www.scientificwebjournals.com/JFHS/Vol2/issue3/JFHS16012.pdf>, 2(3), 112-122.
• Bülbül, D. (2013). “Yerel Yönetimlerde Yeni Bir Finansman Yöntemi: Günah Vergileri”, Vergi Sorunları, 294, 166-170.
• Chouinard, Hayley H, Davis, David E, LaFrance, Jeffrey T and Perloff, Jeffrey M, 2007, “Fat Taxes: Big Money for Small Change”, Forum for Health Economics & Policy, 10(2), June,< https://doi.org/10.2202/1558-9544.1071>, 1-33.
• Cremer, H., Donner, P. De, Maldonado, D., Pestieau, P., (2012), “Taxing Sin Goods and Subsidizing Health Care”, The Scandinavian Journal of Economics, 114 (1) March, DOI:10.1111/j.1467-9442.2011.01666.x., 101–123.
• Çakar, M., Şeker M., Bingöl, Ö., (2010), Proje Koordinatörü; Figen Altuğ, Türkiye’de Vergi Bilinci Araştırması, <http://archive.ismmmo.org.tr/docs/yayinlar/kitaplar/134/2%20ikincibolum.pdf>, İstanbul.
• Çakar Pürsünlerli, E. (2013), “Vergiye Karşı Direnme Şekilleri ve Vergi İnzivası”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. XVII, 1-2, 1293-1313.
• Çanakkale, O. F. (2016), “Teknolojik İlerlemenin Vergiye Gönüllü Uyuma Etkisi”, Vergi Sorunları Dergisi, 329, Şubat, 57-61.
• Çataloluk, C., (2008), “Vergi Karşısında Mükelleflerin Tutum ve Davranışları”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, <http://dergisosyalbil.selcuk.edu.tr/susbed/article/viewFile/364/346>, 20, 213-228.
• De Juan, A., Lasheras M. A., and Mayo R. (1994) “Voluntary Tax Compliant Behavior of Spanish Income Taxpayers,” Public Finance, 49: 90–105.
• DePippo, D. J., (2002), “I'll Take My Sin Taxes Unwrapped and Maximized, with a Side of Inelasticity, Please Comment”, University of Richmond Law Review, 36, March, 543-568.
• Duke J., Graham, R. Hanlon M. and Nemit Shroff, I. (2014), “Incentives for Tax Planning and Avoidance: Evidence from the Field”, American Accounting Association, 89(3),< http://dx.doi.org/10.2308/accr-50678>, 991–1023.
• Emniyet Genel Müdürlüğü (EGM), (2016), “Kaçakçılık ve Organize Suçlarla Mücadele Raporu”,<http://www.kom.pol.tr/Documents/Raporlar/2015tur.pdf>, Ankara, Haziran,1-91.
• Etzioni, A. (1986), “Tax Evasion and Perceptions of Tax Fairness: A Research Note”, <https://www2.gwu.edu/~ccps/etzioni/A171.pdf>, The Journal of Applied Behavioral Science, 22 (2), 177-185.
• European Commission (EC) (2016)“Excise duties - Alcoholic beverages”, <http://ec.europa.eu/taxation_customs/business/excise-duties-alcohol-tobacco-energy/excise-duties-alcohol/excise-duties-alcoholic-beverages_en>,02.02.2017.
• European Commission (EC) (2016a), “Excise Duty Tables”, <http://ec.europa.eu/taxation_customs/sites/taxation/files/resources/documents/taxation/excise_duties/alcoholic_beverages/rates/excise_duties-part_i_alcohol_en.pdf>, July, 02.02.2017, 1-31.
• European Commission (EC) (2016b) “Excise Duties: Cigarettes”, <http://ec.europa.eu/taxation_customs/business/excise-duties-alcohol-tobacco-energy/excise-duties-tobacco/excise-duties-cigarettes_en>, 02.02.2017.
• Feld, Lars P. & Frey, B. S.(2007), “Tax Compliance as the Result of a Psychological Tax Contract: The Role of Incentives and Responsive Regulation”, 29 (1), January, 102–120.
• Gökbunar A. R. & Gökbunar R. (2007), “Mükellef Davranışları, Vergi Etiği ve Vergi Uyumu”, Vergi Dünyası, 311, 91-100.
• Haavio, M., & Kotakorpi, K. (2011), “The Political Economy of Sin Taxes”, European Economic Review, 55(4), May, 575–594.
• Halk Sağlığı Kurumu (HSK) (2014), 2008-2012 Aralığında Küresel Yetişkin Tütün Araştırması(KYTA), <http://www.halksagligiens.hacettepe.edu.tr/KYTA_TR.pdf>, Ankara, 1-207.
• Hayrullahoğlu, B., (2016), “Türkiye’de Tütün Mamulleri ve Alkollü İçkilerde Özel Tüketim Vergisinin Başarısı”, Journal of Life Economics, 89-112.
• Hoffer, A., Gvillo R., Shughart W. F. and Thomas, M. D., (2015) , “Regressive Effects Causes and Consequences of Selective Consumption” Taxation,<https://www.mercatus.org/system/files/Hoffer-Selective-Consumption-Taxation.pdf>, Mercatus Working Paper, March, 1-67.
• Honacker, K. V. (1994), Lokaal Verzet En Oproer In De 17de En 18de Eeuw: Collective Acties Tegen Het Centraal Gezag In Brussel, Antwerpen En Leuven Standen En Landen 98, Kortrijk–Heule, 97–101.
• Kahn, J. P. (1995), “Sin Tax As a Mechanism of Health Care Finance”, Editörler, James M. Humber, Robert F. Almeder ,Allocating Health Care Resources, kitapta bölüm, Humana Press,<http://link.springer.com/chapter/10.1007%2F978-1-59259-447-4_7>, 177-202.
• Kotakorpi, K. (2008), “The Incidence of Sin Taxes”, Economics Letters, 98 (1), January, 95–99.
• Lockwood, B. B. & Taubinsky, D. (2017), “Regressive Sin Taxes”, NBER Working Paper No. 23085, Issued in January, <http://www.nber.org/papers/w23085>, 1-67.
• Madore, A., Rosenberg, J., and Weintraub R., (2015),“Sin Taxes and Health Financing in the Philippines”, <https://cdn2.sph.harvard.edu/wp-content/uploads/sites/61/2015/11/Philippines-Tobacco-Control-2015-04-30.pdf>, Cases in Global Health Delivery Module Note, April, 1-33.
• OECD, (2015), “Tackling Harmful Alcohol Use: Economics and Public Health Policy Trends in alcohol consumption in OECD Countries”, Chapter 2, <http://www.keepeek.com/Digital-Asset-Management/oecd/social-issues-migration-health/tackling-harmful-alcohol-use/trends-in-alcohol-consumption-in-oecd-countries_9789264181069-5-en#.WMqHSo1rNdg>, 39-60.
• Oral, B. G.(2011), “Mali Yolsuzlukla Mücadele Stratejileri: Türk Vergi Sistemi”, Süleyman Demirel Üniversitesi İİBF Dergisi, 16(3), 403-431.
• Önder , Z. & Yürekli,A. (2014), “Who Pays the Most Cigarette Tax in Turkey”, Tobacco Control;0:1–7, < http://dx.doi.org/10.1136/tobaccocontrol-2014-051639>, 1-7.
• Palil, M. R. & Ahmad, F., M. (2011), “Determinants of Tax Compliance in Asia: A case of Malaysia”, European Journal of Social Sciences, September, 24(1), 7-32.
• Saruç, N. T. (2013), “Vergi Uyumu ve Kısıtları”, Vergi Teorisi, Editör İsa Sağbaş, Anadolu Üniversitesi Yayını No: 2960 Açıköğretim Fakültesi Yayını No: 1915, Ali Çelikkaya, Fatih Savaşan, Mehmet Cahit Güran, İsa Sağbaş, Ünite 8, kitapta bölüm, Ocak, 36-63.
• Schumpeter, J. A. (1929), Ökonomie und Soziologie der Einkommensteuer. Der Deutsche Volkswirt, Vol. 4, 380 -385.
• Serim, N. (2011), “Mükellef Tipolojilerine Göre Vergi Ahlakını Şekillendirmek Olanaklı Mıdır?”, Vergi Sorunları Dergisi, 270, Mart, 68-78.
• Sönmez, N. (1971), Vergileme Olayında Kişisel Ekonomik Denge Yönünden Mükelleflerin Davranışları , Ticaret Matbaacılık T.A.Ş. , İzmir .
• Spicer, M. W., & Lee A. B. (1980) “Fiscal Inequity and Tax Evasion: An Experimental Approach,” National Tax Journal, 33, 171–75.
• Sylvain, S. (2008),“The Effects of Excise Tax on Cigarette Consumption: A Divergence in the Behavior of Youth and Adults”, Michigan Journal of Business, <http://www.michiganjb.org/issues/2/article4.pdf>, 1(2), April, 87-109.
• Şenyüz, D. (1995) Vergilendirmede Yükümlü Psikolojisi.
• Tachau, M. K. B. (1982), “The Whiskey Rebellion in Kentucky: A Forgotten Episode of Civil Disobedience”, Journal of the Early Republic , 2(3), Autumn, Published by: University of Pennsylvania Press, 239-259.
• Time, (1956), “France. Rights& Duties”, <http://content.time.com/time/magazine/article/0,9171,824028,00.html>, LXVII (12), 19 March.
• Torgler, B. (2003), “Tax Morale, Rule-Governed Behaviour and Trust”, Constitutional Political Economy, DOI: 10.1023/A:1023643622283, 14, 119-140.
• Tosuner, M., Arıkan, Z. ve Yereli, A. B., (1992), Türk Vergi Sistemindeki Sorunlar ve Çözüm Önerileri, <http://ahmetburcinyereli.com/EG%C4%B0AD.pdf>, Ege Genç İşadamları Derneği Yayını, 1992, Ekonomik Raporlar no.7, İzmir.
• Turan, D. & Yurdakul, A. (2009), “Zararlı Alışkanlığı Önlemeye Yönelik Bir Araç Olarak Günah Vergileri ve Etkinliği”, Ekonomi Bilimleri Dergisi 1(2), ISSN: 1309-8020 , 1-13 .
• TÜİK, 2015, “Hanehalkı Tüketim Harcamasının Dağılımı (Türkiye)”, <http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1012>, 02.02.2017.
• TÜİK, (2017), Tüketici fiyat endeksi (2003=100) ana grup ve alt ana gruplara göre endeks rakamları, 2003-2017, <http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1014>, Şubat, 02.02.2017.
• TÜİK, (2017), Tüketici Fiyat Endeksi (2003=100) Ana Grup ve Alt Ana Gruplara Göre Endeks Rakamları, 2003-2017, <http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1014>,02.02.2017.
• Türk, İ. (2001), Maliye Politikası , Turhan Kitabevi, Ankara.
• Uçanok, O. (2016), “Yüksek Gelir ve Servet Sahiplerinin Vergi Uyumu”, Vergi Dünyası, Sayı 417, Mayıs, 8-10.
• Uğur, A. & Kömürcüler, E. (2015), “Türkiye’de Sigara’nın Vergilendirilmesinin Etkinliği”, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 20(4), 327-346.
• Uğur, A., Akdemir, E. ve Gürsel, E. (2010), “Sigara ve Alkol Üzerindeki Dolaylı Vergilerin Sağlık Harcamaları Üzerindeki Etkisi”, Ekonomi Bilimleri Dergisi, 2(1), 1-14.
• Uruş, A. F., (2017), Optimal Vergileme İlkeleri İle Vergilere Karşı Gösterilen Tepkiler Arasındaki İlişkinin Değerlendirilmesi, Ekin Yayınevi, Şubat.
• Witte, A. D. & Woodbury, D., F. (1985),“The Effect of Tax Laws And Tax Administration on Tax Compliance: The Case of the U.S. Individual Income Tax”, National Tax Journal ,38(1), March, 1-13.
• World Health Organization (WHO), (2009), “Türkiye’de Etkili Tütün Kontrol Politikalarının Uygulanması Üzerine Ortak Ulusal Kapasite Değerlendirmesi”, <http://www.tapdk.gov.tr/tr/piyasa-duzenlemeleri/tutun-ve-alkol-kontrolu/mevzuat-ve-belgeler-1.aspx>, 1.1.2.8 no.lu belge, Şubat, 02.02.2017, 1-98.
• World Health Organization (WHO), (2014a), “Global Status Report on Alcohol and Health 2014”, <http://www.who.int/substance_abuse/publications/global_alcohol_report/profiles/tur.pdf>, 1.
• World Health Organization (WHO), 2014, ,”Rasing Tax on Tobacco, What You Need To Know?”, <http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/112841/1/WHO_NMH_PND_14.2_eng.pdf?ua=1>, May, 1-14.
• Yılmaz Akgül, G. (2007), Kamu Maliyesi (Ders Notları), Genişletilmiş 2. Baskı, Arıkan Yayıncılık, İstanbul.
• Yılmaz, B. E. & Şeker, M. (2007), Vergiye Karşı Tepkiler: Mükellef Davranışları (İstanbul Örneği), Toplumsal Raporlar, İSMMMO Yayınları, Yayın No:86, İstanbul.