From Edessa To Urfa: Temples Transformed From Church To Mosque In Urfa

Yıl 2013, Cilt: 2013 Sayı: 30, - , 01.07.2013

Evren Yılmaz Süreyya Eroğlu

Öz

City of Urfa, or with it’s ancient name Edessa had been established at the late 4th century BC. Urfa had become a kind of home, even a cradle for different religions, such as pagan beliefs, christianity and Islam since then. Urfa has always been kind of blessed city, which deserves to be called “city of saints”. When we look at the history of religious architecture in Urfa, we see several buildings which had been transformed from church to the mosque, or originally builded as a pagan temple than first transformed to the church and then to the mosque. It is also possible to run into different churches and mosques which had been erected on the ruins of another pagan temple or another church. In that context the present study aims, while keeping in view the religious and historical evolution of this “blessed” city, to focus on three different examples of religious architecture, which have been serving as mosques since 18th and 19th centuries, however builded as churches. The three mosques, which we will look closely, are Circis (Sirkis) Peygamber Cami, Selahaddin Eyyubi Cami and Fırfırlı Cami.

Anahtar Kelimeler

Urfa, christianity, Islam, saints, temple, church, mosque

Edessa'dan Urfa'ya: Urfa'da Kilise'den Camiye Dönüştürülmüş Yapılar

Öz

İ.Ö. 4. yy sonlarında kurulmuş olan Urfa kenti tarih boyunca, pagan inançların, Hıristiyanlığın, Müslümanlığın içlerinde bulunduğu çeşitli din ve inanç biçimlerine ev sahipliği yapmıştır. Günümüzde “evliyalar ve enbiyalar kenti” olarak anılan bu tarihi kent geçmişte de kutsal bir kent olarak görülmüştür. Urfa’daki dinsel mimarinin tarihine baktığımızda kilise olarak yapılmış ve daha sonra camiye çevrilmiş yapıların yanı sıra pagan tapınaktan kiliseye, oradan camiye çevrilmiş yapıları da görmekteyiz. Bunların yanı sıra daha eski bir tapınak ya da kilisenin kalıntıları üzerine inşa edilmiş başka kilise ya da camilere de rastlanmaktadır. Bu çalışma bu bağlamda Urfa kentinin tarihsel evrimini göz ününde tutarak, kentte 18. ve 19. yüzyıllardan bu yana cami olarak kullanılmakta olmakla beraber kilise olarak inşa edilmiş üç yapıya, bugünkü adları ile Circis (Sirkis) Peygamber Cami, Selahaddin Eyyubi Camii ve Fırfırlı Cami’ye odaklanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Urfa, Hıristiyanlık, Müslümanlık, azizler, tapınak, kilise, cami

Kaynakça

• BAYLADI, D. Dinler Kavşağında Anadolu, Say Yayınları, İstanbul, 1998 C.Kürkçüoğlu, Şanlıurfa Camileri, s,83 İncelediğimiz mimari örneklerden ilki olan Circis Peygamber Cami’nin adı ya da Eyüp Makamı’nda yer alan kuyu ile kutsal mendil söylencesindeki kuyu öyküsünün benzerlikleri de bu bileşke noktasının nasıl bir yapı arz ettiğinin açık göstergeleri arasında yer alır.
• CURETON, W., WRIGHT W. Ancient Syriac Documents Relative to the Earliest Establishment of Christianity in Edessa and the Neighbouring Countries, 1864
• DEMİRKENT, Işın; “Ortaçağ’da Urfa”, Uygarlıklar Kapısı Urfa, İstanbul, 2002
• DRİJVERS, H.J.W., Cults and Beliefs in Edessa, Brill Archive, 1980
• EİSENMAN, Robert, "Thaddeus, Judas Thomas and the conversion of the Osrhoeans" James the Brother of Jesus: The key to Unlocking the Secrets of Early Christianity and the Dead Sea Scrolls, Viking Penguin, 1997
• HAUPTMANN, Harald, “Urfa-Urhay-Edessa” Uygarlıklar Kapısı Urfa, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2002
• HAYES, E.R, Urfa Akademisi, Yaba Yayınları, İstanbul 2002
• HONIGMANN, E.”Urfa”, İslam Ansiklopedisi, C.13, İstanbul, 1986, IŞILTAN, Fikret; Urfa Bölgesi Tarihi, İstanbul Üni. Edebiyat Fak. Yayınları, 1960
• __________“Şanlıurfa Tarihine Genel Bir Bakış”, GAP Bölgesinde Kültür Varlıklarının Korunması, Yaşatılması ve Tanıtılması Sempozyumu, 1998 Şanlıurfa, Ankara, 2000
• KARAKAŞ, M., Şanlıurfa Kitabeleri, Dal Yayınları, Şanlıurfa, 1986
• KÜRKÇÜOĞLU, Cihat, Şanlıurfa Camileri, ŞURKAV Yayını, Ankara, 1990
• __________ Şanlıurfa’da Canlanan Tarih (1990-1995), ŞURKAV Yayını, Ankara, 1995
• __________ Şanlıurfa Uygarlığın Doğduğu Şehir, ŞURKAV Yayını, Ankara, 2002, LLOYD, Seton, Türkiye’nin Tarihi, Tübitak yayınları, İstanbul, 1997
• MERCANGÖZ, Zeynep, “Şanlıurfa’nın Hıristiyan Geçmişinin Günümüz İnanç Turizmindeki Yeri”, GAP Bölgesinde Kültür Varlıklarının Korunması, Yaşatılması ve Tanıtılması Sempozyumu, 1998 Şanlıurfa, Ankara, 2000
• OSTROGORSKY, G.; Bizans Devleti Tarihi, Türk Tarih Kurumu, İstanbul, 1981
• SEGAL, J. B., Edessa (Urfa) Kutsanmış Şehir, (çev. A.Arslan), İstanbul, 2002
• ŞAHİN, İ.; “XVI-XVII. Yüzyıllarda Urfa’nın Demokratik ve Sosyal Durumuna Dair”, GAP Bölgesinde Kültür Varlıklarının Korunması, Yaşatılması ve Tanıtılması Sempozyumu, 1998 Şanlıurfa, Ankara, 2000
• ________ “Osmanlı Klasik Dönemi Urfa’sı”, Uygarlıklar Kapısı Urfa, İstanbul, 2002
• ŞEŞEN, Ramazan, Salahaddin Devrinde Eyyubi Devleti (H.596-598-M. 1174-1193), İstanbul 1983
• UMAR, Bilge, İlkçağda Türkiye Halkı, İnkılâp Yayınevi, 1999
• WOODS, David, “The Emperor Julian and the Passion of Sergius and Bacchus", Journal of Early Christian Studies, no: 5 (1997), s: 335-367, University of College Cork, Cork, İrlanda
• YILDIZ, H.D.; “Abbasiler Devrinde Urfa ve Çevresi”, GAP Bölgesinde Kültür Varlıklarının Korunması, Yaşatılması ve Tanıtılması Sempozyumu, 1998 Şanlıurfa, Ankara, 2000 url 1: http://www.sanliurfa.gov.tr/default_B0.aspx?content=210 (2/8/2011) url 2: Edessa” The Catholic Encylopedia., c:5, R. Appleton Company, http://www.newadvent.org/cathen/05282a.htm, (5/8/2011)