Division And Clashes Among Ottaman Armenians Caused by American Missionaries

Yıl 2010, Cilt: 2010 Sayı: 21, 81 - 97, 01.06.2010

Murat Gökhan Dalyan

Öz

Anahtar Kelimeler

-

Amerikan Misyonerlerinin Osmanlı Ermenilerinde Meydana Getirdiği Bölünme ve Çatışmalar: George B. Nutting-George H. White ve Adıyaman Ermenileri Örneği

Öz

XIX. Yüzyılda Osmanlı topraklarında özellikle Ermenilere yönelik başlayan Amerikan misyonerlik faaliyetleri, ülkenin her tarafında olduğu gibi Adıyaman Ermenileri arasında da etkisini göstermiş ve çatışmalara neden olmuştur. Bu nedenle Gregoryenler tarafından Protestanlığı kabul edenlere karşı her türlü baskı -mezarlıklarında ayrılması dahi- kullanılmış ve Amerikan misyonerlik faaliyetleri engellenmeye çalışılmıştır. Ancak engellemelere rağmen Protestanların yetkililer tarafından ayrı bir topluluk olarak tanınması Gregoryenlerin bir kısmının tepki olarak Katolik mezhebine geçmesine neden olmuştur. Sonuç olarak Amerikan misyonerlerinin Adıyaman’daki çalışmaları, Ermeni toplumunun Gregoryen, Protestan ve Katolik olarak kalıcı olarak bölünmesine neden olmuştur

Anahtar Kelimeler

Ermeni, Amerikan Misyonerleri, Adıyaman, Protestan

Kaynakça

• B.O.A DH. MKT. Dosya No: 1517 Gömlek No: 96-1.
• B.O.A. Y.A. HUS. Dosya No: 9 Gömlek No: 2
• B.O.A. İ.HR Dosya No: 251 Gömlek No: 14916.
• B.O.A. İrade Adliye ve Mezahip Dosya No: 1325 S-29 Vesika No 5.
• B.O.A.İ.AZN Dosya No: 1327 C-5 Gömlek No: 4.
• AINSWORTH, WILLIAM FRANCIS, Travels And Researceshes in Asia Minor, Mesopotamia, Chaldea, and Armenİa, Vol.I., London MDCCCXLII.
• ATALAY, TALİP, “ Diyarbekir Vilayeti’nde Hısnımansur, Kahta ve Besni”, Medeniyetler Kavşağı Adıyaman, Adıyamanlılar Vakfı Yayınları 2008.
• BARTON, JAMES L., Daybreak in Turkey, Boston 1908.
• BIÇAKCI, LÜSAN, “İstanbul’da Adıyamanlı Bir Ermeni” , Radikal Gazetesi (25.03.2007).
• CUTTS, EDWARD L., The Assyrian Chrisiıans. Report of a Journey, Undertaken by Desire of His Grace The Archbıshop of Canterbury And Hıs Grace The Archbishop of York,Chrıstians in Koordistan and Oroomiah, Printed by R.Clay, Sons, and Taylor, Bread Street Hill, Quen Victoria Street, London 1887.
• DALYAN, MURAT GÖKHAN, “Adıyaman’da Protestanlık Faaliyetleri ve Protestan Ermeni Kilisesi’nin Kurulması”, Hoşgörüden Yol Ayrımına Ermeniler c. III., Kayseri 2008.
• DALYAN, MURAT GÖKHAN, Başlangıcından 1570 Yılına Kadar Adıyaman Tarihi, Reform Matbaası, Ankara 2007.
• DERVİŞOĞLU, FATIH M., “4 Eylül 1919 Şafağında Sivas Şehri ve Bir Ermeni Hâdimi: Miss Graffam”, http://www.sosyalarastirmalar.com/cilt2/sayi6pdf/dervisoglu_fatih_1.pdf ( 12.08.2009).
• EKMEKÇİ, SERVET – DALYAN, MURAT GÖKHAN - ERDİMEZ, ÖMER,” XIX. Yüzyılın İkinci Yarısında Adıyaman’da İlköğretim Faaliyetleri”, Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Yıl : 2 Sayı : 3 Aralık 2009.
• ERDOĞAN, DILSEN İNCE, Amerikan Misyonerlerinin Faaliyetleri ve Van Ermeni İsyanları (1896) , IQ Kültür Sanat Yay., İstanbul Mayıs-2008.
• Fifty Fourth Report of the American Board of Commissioners for Foreign Mission, Present at the Meeting Held At,Worcester, Mass. October 4-7 1864, Boston 1864.
• Fifty Second Report of the American Board of Commissioners for Foreign Mission, Present at the Meeting Held At Springfield, Mass. October 7-10 1862, Boston 1862.
• Fifty- Seventh Report of the American Board of Commissioners for Foreign Mission, Present at the Meeting Held At Buffalo, New York, September 23-27 1867, Cambridge 1867.
• Fifty-Eight Report of the American Board of Commissioners for Foreign Mission, Present at the Meeting Held At, Norwich, Connecticut, October 6-9 1868, Cambridge 1868.
• Fifty-Fifth Report of the American Board of Commissioners for Foreign Mission, Present at the Meeting Held At, Chicago, Illinois October 3-6 1865, Boston 1865.
• Fifty-Third Report of the American Board of Commissioners for Foreign Mission, Present at the Meeting Held At, Rochester, N.Y. October 6-9 1863, Boston 1863.
• Forty- Fourth Annual Report of the American Board of Commissioners for Foreign Mission, Present at the Meeting Held In Cıncınati, Ohio, October 4-7, 1853, Boston 1853.
• Forty- Second Annual Report of the American Board of Commissioners for Foreign Mission, Present at the Meeting Held In Troy, New York, Sept. 7-10, 1852 Boston 1852.
• Forty-Ninty Report of the American Board of Commissioners for Foreign Mission, Present at the Meeting Held At Detroit, Michigan, Pa. Sebtember 7-8, 1858 Boston 1858.
• GÖKDENİZ, ÖMER FARUK, 262 Numaralı Hısn-ı Mansur ( Adıyaman) Kadı Sicilinin Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Kahramanmaraş Mart-2006.
• GRABILL, JOSEPH L., Protestan Diplomacy and the Near East, Minniapollis, 1971.
• HERRICK, GEORGE F., An Intense Life A Sketch of the Life and Work of Rev. Andrew T. Pratt, M.D., Missionary of the A.B.C.F.M., in Turkey 1852-1872, Newyork-Chigago 1872.
• HONIGMANN, ERNST, Bizans Devleti’nin Doğu Sınırı, Çev. Fikret Işıltan., İstanbul Üniversitesi- Fen Edebiyat Fakültesi Yay., İstanbul 1970.
• IŞIK, ADNAN, Malatya 1830-1919, İstanbul 1998.
• KIESER, HANS LUKAS, Iskalanmış Barış: Doğu Vilayetleri'nde Misyonerlik, Etnik Kimlik ve Devlet 1839-1938, Çeviren: Atilla Dirim, İletişim Yayınları, İstanbul 2005.
• KIESER, HANS-LUKAS, “Muslim Heterodoxy and Protestant Utopia. The Interactions between Alevis and Missionaries in Ottoman Anatolia”, Die Welt des Islams, New Series, Vol. 41, Issue 1, (Mar., 2001).
• KILINÇKAYA, M. DERVIŞ, “Adıyaman’a Tarihin Perspektifinden Bakmak”, Medeniyetler Kavşağı Adıyaman, Adıyamanlılar Vakfı Yayınları 2008.
• KOCABAŞOĞLU, UYGUR, Anadolu’daki Amerika Kendi Belgeleriyle 19. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’ndaki, Amerikan Misyoner Okulları, İmge Kitabevi, 3.Baskı, Ankara , Ağustos 2000.
• KÖÇER, MEHMET-BABUÇOĞLU, MURAT–EROĞLU, CENGIZ, Osmanlı Vilayet Salnamelerinde Mamuratülaziz (1869-1907), Ankara 2009.
• MUTLU, ŞAMİL, Osmanlı Devleti’nde Misyoner Okulları, Gökkubbe Yayınları, 2. Baskı, İstanbul 2005.
• One Hundred and Thirteenth Annual Sessions Acts And Proceedings of the Synod of the Germen Reformed Church in the United States, At Harrisburg, Dauphinco., Pa., October 1859, Chambersburg 1859.
• OSMANLI SALNAMELERİNDE ADIYAMAN 1286-1325/1869-1908, Haz: Said Öztürk, Adıyamanlılar Vakfı Yayınları, İstanbul 2008.
• ÖZTÜRK, SAİD, “Osmanlı Döneminde Adıyaman’ın Sosyal ve Ekonomik Özellikleri”, Medeniyetler Kavşağı Adıyaman, Adıyamanlılar Vakfı Yayınları 2008.
• Report of the American Board of Commissioners for Foreign Mission, Present at the Meeting Held At Philadelphia, Pa. October. Sebtember 4-7 1859, Boston 1859.
• Report of the American Board of Commissioners for Foreign Mission, Present at the Meeting Held At Boston Mass. October 2-5 1860, Boston 1860.
• Report of the American Board of Commissioners for Foreign Mission, Present at the Meeting Held At Cleveland , Ohio, October 1-3 1861, Boston 1861.
• The Missionary Herald, Containing the Proceedings at the American Borad of Commissioners for Foreign Missions, with View of other Benevolent Operations, for the Year 1853, Vol.X LIX. Boston 1853.
• The Missionary Herald, Containing the Proceedings at the American Borad of Commissioners for Foreign Missions, with View of other Benevolent Operations, for the Year 1854, Vol. L., Boston 1854.
• The Missionary Herald, Containing the Proceedings at the American Borad of Commissioners for Foreign Missions, with View of other Benevolent Operations, for the Year 1856, Vol. LII. Boston 1856.
• The Missionary Herald, Containing the Proceedings at the American Borad of Commissioners for Foreign Missions, with View of other Benevolent Operations, for the Year 1858, Vol. LIV. Boston 1858.
• The Missionary Herald, Containing the Proceedings at the American Borad of Commissioners for Foreign Missions, with View of other Benevolent Operations, for the Year 1863, Vol. LIX., Cambridge 1863.
• The Missionary Herald, Containing the Proceedings at the American Borad of Commissioners for Foreign Missions, with View of other Benevolent Operations, for the Year 1866, Vol. LXII., Cambridge 1866.
• TURAN, ÖMER, “Amerikan Misyonerlerine Ermeni Patrikhanesi’nin Tepkisi”, Hoşgörüden Yol Ayrımına Ermeniler c III., Erciyes Üniversitesi-Nevşehir Üniversitesi III. Uluslar arası Sosyal Araştırmalar Sempozyumu (EUSAS) 22-24 Mayıs 2008, Kayseri 2009.
• WHITE, GEORGE E., Bir Amerikan Misyonerinin Merzifon Amerikan Koleji Hâtıraları, Çev. Cem Târık Yüksel, Enderun Kitabevi 1995.