Milli Bütünlüğün Demokratik Temsille İnşası Sürecinde Erzurum Kongresi

Yıl 2016, Sayı: 38, 15 - 36, 25.08.2016

Aytekin Ersal

Öz

30 Ekim 1918’de imzalanan
Mondros Mütarekesi’nden sonra demokratik temsil mekanizmalarına dayalı güçlü
hükümetler kurulamamıştır. Dış müdahalelere açık, zayıf kabinelerin
uygulamaları Anadolu’da güvenlik endişesi duyan pek çok kesimi yerel kongreler
etrafında toplanmaya itmiştir. Şark vilayetlerinin Ermenilere terk edileceği
endişesi, Erzurum Kongresi’nin toplanmasına neden olmuştur. Erzurum’dan
İstanbul Hükümetlerine, yabancı elçiliklere ve uluslararası kamuoyuna verilen
mesajlar, demokratik temsile dayalı, milli bütünlüğü merkeze alan, millet-teritorya
bağını vurgulayan çerçevede olmuştur. Bölgenin farklı etnik grupları kültür,
tarih ve medeniyet ortaklığına yapılan hatırlatmalarla bir arada tutulmuştur. Mustafa
Kemal Paşa’nın Milli Mücadele’nin lideri olarak bölgeye gelişi, demokratik
temsil mekanizmalarını konsolide etmiş ve Erzurum’u milli devletin inşasına
giden yolda önemli bir noktaya taşımıştır.

Anahtar Kelimeler

Millet, Etnisite, Ayrılıkçılık, Temsil, Milli Devlet

Kaynakça

• AHMAD, Feroz, İttihat ve Terakki (1908-1914), (çev. Nuran Yavuz), Kaynak Yay., İstanbul 1986.
• AKAL, Emel, Milli Mücadelenin Başlangıcında Mustafa Kemal, İttihat Terakki ve Bolşevizm, TÜSTAV Yay., İstanbul 2002.
• AKŞİN, Sina, İstanbul Hükümetleri ve Milli Mücadele, Cem Yay., İstanbul 1983.
• AKBULUT, Dursun Ali vd., Albayrak 1919-1921, (Haz. Dursun Ali Akbulut vd.), Atatürk Üniversitesi, Yay., Erzurum 2009.
• ANDERSON, Benedict, Hayali Cemaatler, Milliyetçiliğin Kökenleri ve Yayılması, (çev. İskender Savaşır), Metis Yay., İstanbul 1993.
• ATATÜRK, Kemal, Nutuk, (Haz. Zeynep Korkmaz), AAM Yay., Ankara 2000.
• AYDEMİR, Şevket Süreyya, Makedonya’dan Ortaasya’ya Enver Paşa, c. II, Remzi Yay., İstanbul 1981.
• BAŞAR, Zeki, Erzurum Kongresi, AÜ Yay., Erzurum 1979.
• BAYKAL, Bekir Sıtkı, Erzurum Kongresi ile İlgili Belgeler, TİTE Yay., Ankara 1969.
• BAYKARA, Tuncer, Milli Mücadele (1918-1923), Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., Ankara 1985.
• BAYTOK, Taner, İngiliz Kaynaklarında Türk Kurtuluş Savaşı, Başnur Yay., Ankara 1970.
• BELEN, Fahri, Türk Kurtuluş Savaşı, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., Ankara 1983.
• BOYACIOĞLU, Ramazan, “Erzurum’dan Sivas Kongresi’ne”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, VI/2, Sivas 2002.
• COŞKUN, Alev, Kuvayı Milliye’nin Kuruluşu, Cumhuriyet Yay., İstanbul 2005.
• ÇALIK, Ramazan, Alman Basınında Milli Mücadele ve Mustafa Kemal Paşa, Ankara 2004.
• ÇAMSOY, Zeynep, Milli Mücadele Dönemi’nde Kürdistan Teali Cemiyeti (1918-1927), (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü, Ankara 2007.
• ÇELİK, Akın, Mondros Mütarekesi Sonrasında İstanbul Hükümetleri ve Ermeniler, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi , İstanbul 2009.
• ÇETİNER, Yılmaz, Son Padişah Vahdettin, Milliyet Yay., İstanbul 1993.
• ÇİL, Yücel, Erzurum Kongresi’ne Katılan Delegelerin Biyografileri, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Atatürk Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Erzurum 2003.
• DAYI, Esin, Erzurum Kongresi ve Elviye-i Selâse Meselesi, AÜ Yay., Erzurum 1997.
• DELANTY, Gerard-O’MAHONY, Patrick, Nationalism and Social Theory, Modernity and the Recalcitrance of the Nation, Thousand Oaks, London 2002.
• DOĞANAY, Rahmi, “Erzurum Kongresi ve Sonrasında Heyet-i Temsiliye Trabzon İlişkileri”, Atatürk Yolu, S. 31-32, Mayıs-Kasım 2003.
• DUMAN, Halûk Harun, “Yakınçağ Türk Tarihi Açısından Yerel Basının Önemi: Erzurum Basını Örneği”, XIII. Türk Tarih Kongresi, Ankara, 4-8 Ekim 1999’dan ayrıbasım, TTK, Ankara 2002.
• DURSUNOĞLU, Cevad, Milli Mücadele’de Erzurum, Kaynak Yay., İstanbul 2000.
• DUVERGER, Maurice, Siyaset Sosyolojisi, (çev. Şirin Tekeli), Varlık Yay., İstanbul 1975.
• ERGİL, Doğu, Milli Mücadelenin Sosyal Tarihi, Turhan Yay., Ankara 1981.
• ERTÜRK, Yaşar, Milli Mücadele Döneminde Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da Yabancı Devletlerin Faaliyetleri (1918-1922), (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ 2007.
• ESMAN, Milton J., An Introduction to Ethnic Conflict, Madlen M.A., Cambridge 2004.
• FINDIKOĞLU, Ziyaeddin Fahri, Erzurum’da Sanayileşme, THİAD Yay., Erzurum 1969.
• GOLOĞLU, Mahmut, Erzurum Kongresi, Türkiye İş Bankası Yay., İstanbul 2008.
• GÖKALP, Ziya, Makaleler V, (Haz. R. Kardaş), Ankara 1981.
• GÖKALP, Ziya, Tamamlanmamış Eserler, c. I, (Haz. Ş. Beysanoğlu), Neyir Matb., Ankara 1985.
• GÖKALP, Ziya, Türkleşmek, İslamlaşmak, Muasırlaşmak, Kitaplar I, (Yay. Haz. Ş. Beysanoğlu vd.) (Haz. M. Sabri Koz), Yapı Kredi Yay., İstanbul 2007.
• GÖL, Hacer, Milli Mücadele Döneminde Hürriyet ve İtilâf Fırkası, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2008.
• GÖLDAŞ, İsmail, Kürdistan Teâli Cemiyeti, Doz Yay., İstanbul 1991.
• GÜNAYDIN, A. Necip, Erzurum Kongresine Katılan Sivas Vilayet Delegeleri, C. Ü. Yay., Sivas 2002.
• GÜNEŞ, İhsan, Birinci TBMM’nin Düşünce Yapısı (1920-1923), Türkiye İş Bankası Yay., Ankara 1997.
• GÜNERİ, Süleyman Necati, Hatıra Defteri, (Haz. Ali Birinci), Erzurum Kitaplığı, İstanbul 1999.
• HALE, William, Turkish Foreign Policy, 1774-2000, London 2002.
• İDEM, Tekin, Adana Vilayeti Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti Reisi Ahmet Remzi (Yüreğir) Bey, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler , Hatay 2004.
• KANSU, Mazhar Müfit, Erzurum’dan Ölümüne Kadar Atatürk’le Beraber, c. I, Ankara 1986.
• KARABEKİR, Kazım, İstiklal Harbimizin Esasları, Haz. Faruk Özerengin, Emre Yay., İstanbul 2005.
• KARACA, Taha Niyazi, Son Osmanlı Meclis-i Mebusan Seçimleri, TTK, Ankara 2004.
• KASALAK, Kadir, Milli Mücadele’de Manda ve Himaye Meselesi, (Yayınlanmış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü, Ankara 1991.
• KASALAK, Kadir, “Erzurum Kongresi’nin Yapıldığı Günlerde Manda ve Himaye Konusunda Komutanlar Arasında Yazışmalar ve Basında Tartışmalar”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, c. VIII, S. 23, Mart 1992’den ayrıbasım.
• KIRZIOĞLU, Fahrettin, Erzurum Umumi Kongresi, c. II, Kültür Yay., Ankara 1993.
• KIRZIOĞLU, Fahrettin, Bütünüyle Erzurum Kongresi, Kültür Yay., Ankara 1993.
• KONUKÇU, Enver, “Erzurum ve Sivas Kongresi Günlerinde Ermeni Meselesi”, Erzurum ve Sivas Kongreleri Sempozyumu, 27-29 Mayıs 2002 Gazi Üniversitesi Yay., Ankara 2003.
• KUBALI, Hüseyin Nail, Türk Esas Teşkilât Hukuku Dersleri, Tan Yay., İstanbul 1960.
• KURAT, Yuluğ Tekin, Osmanlı İmparatorluğunun Paylaşılması, Turhan Yay., Ankara 1986.
• LAWRENCE, Paul, Nationalism History and Theory, Pearson Education, New York, 2005.
• MANGO, Andrew, “Atatürk and the Kurds”, Middle Eastern Studies, vol. XXXV, No. 4, October 1999.
• MERAY, Seha L.-OLCAY, Osman, Osmanlı İmparatorluğu’nun Çöküş Belgeleri, AÜSBF Yay., Ankara 1977.
• MÜDERRİSOĞLU, Alptekin, Kurtuluş Savaşı’nın Mali Kaynakları, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yay., Ankara 1990.
• ÖKTE, Sezai Kürşat, Milli Mücadele Döneminde Halkla İlişkiler (1918-1922), (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü, Ankara 2013.
• SAKALLI, Bayram, Milli Mücadele’nin Sosyal Tarihi, İz Yay., İstanbul 1997.
• SARIHAN, Zeki, Kurtuluş Savaşı Günlüğü II, AKDTYK Yay., Ankara 1994.
• SEFEROĞLU, Şükrü Kaya, Milli Mücadele Yıllarında Kürt “Türk” Ermeni İlişkileri, Türk Dünyası Araştırmaları Yay., İstanbul 1990.
• SELEK, Sabahattin, Anadolu İhtilali I, İstanbul 1966.
• SELVİ, Haluk, Milli Mücadele’de Erzurum (1918-1923), AAM Yay., Ankara 2000.
• SMITH, Anthony D., Milli Kimlik, (çev. Bahadır Sina Şener), İletişim Yay., İstanbul 1994.
• SMITH, Anthony D., Nationalism and Modernisim, A Critical Survey of Recent Theories of Nations and Nationalism, Routledge, London 2006.
• SONYEL, Salahi R., “İngiliz Belgelerinde Erzurum ve Sivas Kongreleri”, Erzurum ve Sivas Kongreleri Sempozyumu, GÜ Yay., Ankara 2003.
• SONYEL, Salahi R., Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika I, TTK, Ankara 1987.
• TANÖR, Bülent, Türkiye’de Kongre İktidarları, YKY, İstanbul 1998.
• TAŞYÜREK, Muzaffer, Erzurum Kongresi ve I. BMM’de Erzurum Milletvekilleri, Erzurum Kitaplığı, İstanbul 2000.
• TOLON, Ahmet Hurşit, Birinci Dünya Savaşı Sırasında Taksim Anlaşmaları ve Sevr’e Giden Yol, AAM Yay., Ankara 2004.
• TUNAYA, Tarık Zafer, Türkiye’de Siyasal Partiler, c. I, İletişim Yay., İstanbul 1998.
• TUNÇAY, Mete, Türkiye’de Sol Akımlar, Bilgi Yay., Ankara 1984.
• TURAN, Şerafettin, Mustafa Kemal Atatürk Kendine Özgü Bir Yaşam ve Kişilik, Bilgi Yay., Ankara 2004.
• TÜRKGELDİ, Ali Fuat, Görüp İşittiklerim, TTK, Ankara 1951.
• UÇAR, Ahmet, Son Osmanlı Mebusan Meclisi ve Felâh-ı Vatan Grubu, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Edirne 2011.
• YILMAZ, Mustafa, “Tarihi Süreçte Türkiye’de Siyaset ve Demokrasi”, Dünden Bugüne Türkiye’nin Toplumsal Yapısı, (ed. Mehmet Zincirkıran), Nova Yay., Ankara 2006.