Trablusgarp’ta Kuloğulları Teşkilatının Lağvedilmesi Meselesi

Yıl 2017, Sayı: 40, 51 - 65, 04.07.2017

Nevzat Artuç

Öz

XVII. yüzyılın başlarından itibaren
özellikle İzmir ve çevresinden Trablusgarp’a gönderilen Yeniçeriler zamanla
yerli halkla evlenerek Kuloğulları adını almışlardır. Takip eden yıllarda
Kuloğulları arasından Dayı adı verilen nüfuz sahipleri türemiş ve Trablusgarp’ta
yönetimi ele geçirmişlerdir. Trablusgarp’ın yönetimi, 1711’de Dayı olarak
seçilen Karamanlı Ahmet Bey ve ailesine geçti. Yaklaşık bir asır devam eden
Karamanlı Ahmet Bey ailesinin egemenliğine, Sultan II. Mahmud döneminde son
verilebilmiştir. Trablusgarp, 1835 yılından itibaren yeniden merkezden
gönderilen valiler tarafından idare edilmeye başlanmıştır. Ancak Kuloğulları,
yine bölgedeki en önemli ve etkin askeri güç konumundaydı. Vergi vermemeleri
nedeniyle önemli bir ekonomik güce de sahiptirler. Ancak 1892 yılında Hamidiye
Alayları’nın kurulması ile birlikte Kuloğullarının lağvedilmesi gündeme
gelmiştir. Hatta Hamidiye Alayları’ınn en önemli kuruluş gerekçesi olarak artık
güvenlik işlevini kaybetmiş, ülke güvenliğinin sağlanması hususunda hiçbir işe
yaramayan Kuloğullarının nüfuz ve etkisini ortadan kaldırmak gösterilmiştir.
Çalışmamızda Kuloğullarının ortadan kaldırılma sebeplerini, bu karar karşı
göstermiş oldukları tepkileri, yabancı devletlerin bu mesele karşısındaki
tepkilerini ve konuya ilişkin Osmanlı yetkili makamlarının tespitlerini Osmanlı
Arşiv belgelerinden istifadeyle ortaya koymaya çalışmayı amaçlıyoruz.

Anahtar Kelimeler

Kuloğuları, Tarblusgarp, Hamidiye Alayları, II. Abdülhamid, Osmanlı Devleti

The Disband of the Kuloglus Organisation in the Tripoli

Öz

In the begining
of the seventeenth century, janisaries who were sent to Tripoli from the Izmir
and its around, over time got married with locals and took the name of the
Kuloglus. İn time among the Kuloglus, some people come into prominance who were
called as a Dayı ( Uncle) and took over the control of the Tripoli. İn 1711,
the control of the Tripoli passed into the hands of Karamanlı Ahmet Bey who was
chosen as a Dayı and his family. Approximately, one century later, the family
of the Karamanogle Ahmet Bey’s management in the Tripoli was terminated by the
Sultan Mahmud the Second and once again Tripoli began the managed by the
governors who were sent from the İstanbul. But Kuloğlus were still very
important military power in the Tripoli. On
the top of it, they were not paying tax and that situation was providing them
very important economic power as well. However, in 1892, with the constitute of
the Hamidiye regiments, the disband of the Kuloglus became a current issue. İn
fact, the reason of the constitute of the Hamidiye regiments was the deteriorate of Kuloglus. By
using the archives of the Ottoman Empire, this article pupose the exhibit the
reason the disband of the Kuloglus, attiudes against that decision, the
reaction of the foreing states for that decision and the detection of the statesmen of the Ottoman Empire.

Anahtar Kelimeler

Kuloglus, Tripoli, Hamidiye Regiments, Sultan Abdulhamid the Second, Ottoman Empire

Kaynakça

• ARTUÇ, Nevzat 2013. İttihat ve Terakki’nin İttihad-ı İslâm Siyaseti Çerçevesinde İttihatçı-Senusi İlişkileri, İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yay.
• ARTUÇ, Nevzat 2014. “II. Abdülhamid Dönemi Trablusgarp’ta Hamidiye Alaylarının Teşkili”, Sultan II. Abdülhamid Sempozyumu (20-21 Şubat 2014 Selanik), C. I, s. 53-78, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• BAYKURT, Cami 2009. Cami Baykurt’un Anılarıyla Son Osmanlı Afrika’sında Hayat (Çöl İnsanları, Sürgünler ve Jön Türkler), (Haz. Arı İnan), İstanbul:Türkiye İş Bankası Kültür Yay.
• BEYDİLLİ, Kemal 2013. “Yeniçeriler Hakkında Genel Bir Değerlendirme”, Yeniçeriler ve Bir Yeniçerinin Hatıratı, (Çeviren ve Yayıma Haz. Kemal Beydilli), İzmir.
• ÇAKALOĞLU, Cengiz 1999. Müşir Mehmed Zeki Paşa, (Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi), Erzurum.
• KARASAPAN, Celal Tevfik 1960. Libya (Trablusgarp, Bingazi, Fizan), Ankara.
• KAVAS, Ahmet 2001. “Kuzey Afrika’da Bir Osmanlı Nesli: Kuloğulları”, Osmanlı Araştırmaları, C.XXI, s. 31-68, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• KAVAS, Ahmet 2002. “Kuloğlu” mad., TDVİA, C.XXVI, s. 359-360, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• KOLOĞLU, Orhan 2008. Fizan Korkusundan Libya Mücahitliğine, İstanbul: Truva Yay.
• OSMANLI BELGELERİNDE TRABLUSGARP, 2013. İstanbul: Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yay., Yayın No: 125.
• ÖZCAN, Abdülkadir 2002. “Kuloğlu” mad., TDVİA, C. XXVI, s. 358-359, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• UZUNÇARŞILI, İ. Hakkı 1977. “Kuloğlu” mad., İslâm Ansiklopedisi, C. VI, s. 978-979, İstanbul: MEB Yay.
• ÜNAL, M. Ali 2011. Osmanlı Tarih Sözlüğü, İstanbul: Paradigma Yay.