Modernleşme Sürecinin Toplumsal Mağdurları Olarak Yaşlılar: Türkiye’de Yaşlı İstismarı ve İhmali

Yıl 2018, Sayı: 43, 92 - 119, 26.04.2018

İşıl Kalaycı Metin Özkul

Öz

Türkiye’de geleneksel yapılarda nispeten sorunsuz
yaşayan yaşlıların toplumsal konumunu, 1950 yıllarından itibaren,
modernleşmeyle birlikte ortaya çıkan makro toplumsal değişimler etkilemiştir.
Endüstriyel dönüşüm ve kentleşme, geleneksel bağları zayıflatmıştır. Kırsalda
yaşlılar tarımsal faaliyetlerin yönetiminden sorumludur. Ancak aile üyeleri,
eğitim yoluyla veya mesleki çeşitlilik sayesinde yaşlılara olan bu ekonomik
bağımlılıklarından kurtulmuşlardır. Aileler küçülmüştür. Yeni kuşak aileler
yaşlanan anne-babadan, kardeş ya da yakın akrabalarından uzakta ve ayrı
mekânlarda yaşamaya başlamıştır. Değişen yaşam tarzlarıyla birlikte yeni
nesiller ile yaşlı nesil arasındaki bağ, değerler ve gündelik yaşamın
zorunlulukları çerçevesinde değişmektedir. Bu durum bazı yeni nesil aileler
açısından yaşlının bağımlı ve sorun üreten biri olarak görülmesine yol
açmaktadır. Bazı aileler açısından da yaşlıya yönelik “gelişigüzel” bir ilginin
sürdürülmesini sağlamaktadır. Birinci durumdaki aileler, yaşlıya yönelik açık ve
farkında olarak ihmal ve istismar davranışları üretmektedir. İkinci durumdaki
aileler ise gündelik yaşamın getirdiği yükün baskısı altında, istemeden
istismar ve ihmal davranışları üretebilmektedir. Günümüzde yaşlıya yönelik en
önemli sorun “kurumsallaşmış” bir ilginin yeterince oluşmamasıdır. Bunun
eksikliğinin hissedildiği her yaşam alanında, yaşlılar ilgi ve bakım şansına
sahip olmakta ya da olamamaktadır. Son yıllarda yaşlanmaya yönelik
projeksiyonlar, “yaşlı toplum” olmanın oluşturabileceği sorunların da
tartışılmasına yol açmıştır. Tartışma konularından birisi olarak bu çalışmada,
modernleşmeyle birlikte, yaşlıya yönelik değişen bakış açısı ve şiddet,
istismar, ihmale yönelik tespit edilen verilerin tartışılması amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Yaşlılık, şiddet, istismar, ihmal, modernleşme

The Elderly as Social Victims of Modernization: Abuse and Neglect of The Elderly in Turkey

Öz

Elderly people have unproblematically lived within the Turkish traditional family structures. However, their social position has been affected by the macro-social changes of modernization since 1950’s. Industrial transformation and urbanization have weakened traditional social ties. In rural areas, older people are responsible for the management of agricultural activities. However, family members have avoided this economic dependency through education or occupational diversity. Families have become smaller. Younger families  have begun to live far away from their aging parents, siblings and close relatives. Together with changing lifestyles, the social ties between younger and older generations are changing with the values and difficulties of daily life. Accordingly, some younger families see old people as dependent and problematic. For some families, this leads to irregular behavior toward older people. Some families explicitly neglect and abuse older people, and they are aware of this. Other families unintentionally abuse and neglect the elderly due to the burdens of daily life. Today, the most significant elderly problem is that there is a lack of sufficient formally institutionalized interest in them. It is not certain that the elderly will obtain interest or care in living spaces that lack institutionalized care.  Recent projections on aging lead to discussions regarding the possible problems of being an old society. This study discusses the changing perspective on the elderly with modernization as well as the data on violence, abuse and neglect.To this end, this study attempts to examine the phenomenon of elderliness considering the problems of modernization in previous studies conducted on the data of an empirical study and within the scope of the field of interest

Anahtar Kelimeler

Aging, violence, abuse, neglect, modernization

Kaynakça

• NEUGARTEN, B. L.-HAVİGHURST, R.J.-TOBİN, S.S. (1961). “The Measurement of Life Satisfaction”, Journal of Gerontology, 16, s. 134-143.
• DİKEÇLİGİL, F. B. (2012). “Aileye Dair Kabullerin Ezber Bozumu”, Muhafazakar Düşünce, 8, s. 21-52.
• NÓBREGA PİNTO, A.-RODRİGUES, F.-. DİNİS-OLİVEİRA, R. J.-MAGALHÃES, T. (2014). “Sexual Offenses against Elderly People: Forensic Evaluation and Judicial Outcome”, Journal of Elder Abuse&Neglect, 26(2), p. 189-204.
• ÖZ, F.-TAMBAĞ, H. (2010). “Ailede İstismar Edilen Yaşlı Birey ve Huzurevi Yaşamı: Bir Olgu”, Hacettepe Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi, 17(1), s. 53-57.
• AKAR, T.-KARAPİRLİ, M.-AKCAN, R.-DEMİREL, B.-AKDUMAN, B.-DURSUN, A.Z.-SARİ, S.-ÖZKÖK, A. (2014). “Elderly Deaths in Ankara, Turkey”, Archives of Gerontology and Geriatrics, 59(2), s. 398-402.
• ÖZCAN, N. K.-BOYACIOĞLU, N. E.-SERTÇELİK, E. (2017). “Reciprocal Abuse: Elder Neglect and Abuse by Primary Caregivers and Caregiver Burden and Abuse in Turkey”, Archives of psychiatric nursing, 31(2), s. 177-182.
• ÖZDEN, D.-KELLECİ, M.-GÜLER, N. (2010). “Yaşlı Bireylerin Ruh Sağlığının Şiddete Maruz Kalma Ve Bazı Özellikler Açısından İncelenmesi”, Turkish Journal of Research&Development in Nursing, 12(3), s. 5-13.
• ÖZKUL, M. (2016). Kurumlar Sosyolojisi, Fakülte Kitabevi, Isparta.
• ÖZKUL, M.-KALAYCI, I.-ASLAN, A. (2017). “Yaşlılık Ve Kadın Sorunlarını Toplumsal Sermaye Perspektifinden Düşünmek”, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2(27), s. 366-386.
• ÖZTÜRK, H. (2015). Yaşlanma ve Kırsal Yaşlılık, Mevcut Durum Rapor, Altan Matbaası, Ankara.
• KALAYCI, I.-ÖZBEK YAZICI, S.-ŞENKAYNAĞI, A. (2015). “Yaşlı Yakınlarının Şiddet Algısı (Süleyman Demirel Hastanesi Örneği)”, Yaşlı Sorunları Araştırma Dergisi, 8(1), s.22-33.
• POLİCASTRO, C.-PAYNE, B.K. (2014). “Assessing The Level of Elder Abuse Knowledge Professionals Possess: Implications for The Further Development of University Curriculum”, Journal of Elder Abuse&Neglect, 26(1), s. 12-30.
• SAYIN, Ö. (1994). Aile Sosyolojisi, Ege Üniversitesi Basımevi, İzmir.
• DONG, X. Q. (2015). “Elder Abuse: Systematic Review and Implications for Practice”, Journal of The American Geriatrics Society, 63(6), p. 1214-1238.
• SEVİNER, M.-KOZACI, N.-AY, M. O.-AÇIKALIN, A.-ÇÖKÜK, A.-GÜLEN, M.-ACEHAN, S.-GENÇ KARANLIK, M.-SATAR, S. (2013). “Acil Tıp Kliniğine Başvuran Adli Vakaların Geriye Dönük Analizi”, Çukurova Tıp Dergisi,38(2), s. 250-260.
• SUNAY, M. Y.-OZGÜNER, F. I. (2003). “Süleyman Demirel Üniversitesi Tıp Fakültesi Acil Servisi'ne 1999- 2001 Yılları Arasında Müracaat Eden Adli Olguların Değerlendirilmesi”, Adli Tıp Dergisi, 17(1), s. 47-53.
• ŞEN, B.-ARLI, A.-ALİCAN ŞEN, A. (2016). Yoksulluğu Bölüşmek, Küre Yayınları, İstanbul.
• AKGÜR, Z. G. (1997). Türkiye'de Kırsal Kesimden Kente Göç ve Bölgelerarası Dengesizlik: (1970-1993), T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• ŞİŞLİ, Z.-KIZIL, M.-ÜSTÜNKARLI, N.-ŞEMİN, M. İ. (2016). “Yaşlıların İhmal ve Suistimal Konusunda Hukuksal Farkındalıkları.”, Türk Geriatri Dergisi, 19(4), s. 238-244.
• TOPÇUOĞLU A. (2010). Türkiye'de Aile Değerleri Araştırması, T.C. Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Müdürlüğü, Araştırma Serisi, Yayın No:145, Ankara.
• TUFAN, İ. (2011). Türkiye’de Yaşlılara Şiddet I. Türkiye Gerontoloji Atlası’ndan (Geroatlas) Bir kesit, Gerontolojik Yayınları, Antalya.
• ACAR, H. A.-YÜCE, Y.-KUTLU, E. H. (2016). “Facial Burn Assault of A Geriatric Woman: A Case Report”, Turkish Journal of Geriatrics, 19(1), s. 54-57.
• TURHAN, M. (1969). Kültür Değişmeleri. Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
• TÜRK CEZA KANUNU (TCK). (2004). “T.C. Resmi Gazete, 25611”, http://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.5237.pdf, 15.06.2017.
• TÜRKDOĞAN, O. (2002). Türk Toplum Yapısı, Çamlıca Yayınları, İstanbul.
• TÜRKİYE İSTATİSTİK KURUMU (TUİK). (2012). Sağlık Araştırması, 2012, Türkiye İstatistik Kurumu Matbaası, Ankara.
• TÜRKİYE İSTATİSTİK KURUMU (TUİK). (2014). İstatistiklerle Yaşlılar, 2014, Türkiye İstatistik Kurumu Matbaası, Ankara.
• ENGELLİ VE YAŞLI HİZMETLERİ MÜDÜRLÜĞÜ. (2017). “Engelli ve Yaşlı Bireye İlişkin İstatistiki Veriler”, http://eyh.aile.gov.tr/data/56179f30369dc5726c063e73/b%c3%bclten-nisan2017.pdf, 10. 07. 2017.
• TÜRKİYE İSTATİSTİK KURUMU (TUİK). 2015. İstatistiklerle Türkiye, 2015, Türkiye İstatistik Kurumu Matbaası, Ankara.
• TÜRKİYE İSTATİSTİK KURUMU (TUİK). (2017). “İstatistiklerle Yaşlılar-2016”,, http://www.tuik.gov.tr/prehaberbultenleri.do?id=24644, 07.07.2015.
• YAKAR, M. (2012). “İç ve Dış Göçlerin Kırsalda Nüfusun Yaş Yapısına Etkisi: Emirdağ İlçesi Örneği”, Coğrafi Bilimler Dergisi, 10(2), s.129-149.
• YEŞİLYURT, M. E.-KARADENİZ, O.-GÜLEL, F. E.-ÇAĞLAR, A.-UYAR KANGALLI, S.G. (2016). “Türkiye’de İllere Göre Ortalama ve Beklenen Okullaşma Yılı”, Pamukkale Avrasya Sosyoekonomik Çalışmalar Dergisi, 3(1), s. 1-7.
• KALAYCI, I.-ÖZBEK YAZICI, S.-ÖZKUL, M.-KÜPELİ, A. (2016). “Perceptions of The Elderly on Elderly Abuse”, Turkish Journal of Geriatrics, 19(4), S. 232-237.
• ALPAR, İ.-YENER, S. (1991). Gecekondu Araştırması, T.C. Devlet Planlama Teşkilatı, Sosyal Planlama Başkanlığı, Ankara.
• ARTAN, T. (2016). “Huzurevinde Kalmakta Olan Yaşlılarda Yaşlı İstismarının Bir Türü Olarak Ekonomik İstismar”, Sağlık Bilimleri ve Meslekleri Dergisi, 3(1), s. 48-56.
• AYTAÇ, A. M. (2007). Ailenin Serencamı: Türkiye'de Modern Aile Fikrinin Oluşması, Dipnot Yayınları, Ankara.
• BARAN GÖRGÜN, A. (2005). Yaşlı ve Aile İlişkileri: Ankara Örneği, TC. Başbakanlık Aile Ve Sosyal Araştırmalar Genel Müdürlüğü, Ankara.
• BOWLİNG, A. (1997). Measuring Health, a Rewiev of Quality of Life Measurement Scales, Open University Pres, Buckingham.
• COOPER, C.-HUZZEY, L.-LİVİNGSTON, G. (2012). “The Effect of an Educational Intervention on Junior Doctors’ Knowledge and Practice in Detecting and Managing Elder Abuse”, International Psychogeriatrics, 24(9), p. 1447-1453.
• ENGELLİ. BİZ PLATFORMU. (2017). https://www.engelliler.biz/forum/2022-engelli-ayligi-ile-vakif-ayligi/173236-2017-yili-2022-aylik-miktarlari-ve-muhtaclik-siniri-belli-oldu.html, 30.07.2017.
• ERGİN, F.-EVCİ-KİRAZ, E. D.-SARUHAN, G.-BENLİ, C.-OKYAY, P.-BESER, E. (2012). “Prevalence and Risk Factors of Elder Abuse and Neglect in A Western City of Turkey: A Community Based Study”, Bulletin of The Transylvania University of Braşov Series VI: Medical Sciences, 5(54), p. 33-50.
• ERKAL, M. (1993). Sosyoloji (Toplumbilim), Der Yayınları, İstanbul.
• GÖKÇE, B. (2007). Türkiye’nin Toplumsal Yapısı ve Toplumsal Kurumlar, Savaş Yayınevi, Ankara.
• KALAYCI, I.-ÖZKUL, M.-ÖZBEK YAZICI, S.-KÜPELİ, A. (2017). “İhmal Ve İstismarın Görünmeyen Yüzü: Yaşlı İstismarı ve İhmaline Bir Önlem Olarak Sağlık Hizmetlerinde Yardımcı Personel Eğitiminin Önemi”, Sosyal Bilimler Dergisi, 4(11), S. 576-593.
• IŞIK, O.-PINARCIOĞLU, M. M. (2008). Nöbetleşe Yoksulluk, İletişim Yayınları, İstanbul.
• İNCE, H.-ALİUSTAOĞLU, S.-YAZICI, Y.-İNCE, N.(2007). “İstanbul’da Adli Tıp Bakışı ile Yaşlı Ölümleri ve Özellikleri”, İstanbul Tıp Fakültesi Dergisi, 70, s. 34-38.
• KALAYCI, I.-ÖZKUL, M. (2017). “Geleneksel Kalabilsem Modern Olabilsem: Modernleşme Sürecinde Yaşlılık Deneyimleri”, Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi, 8(18), s. 90-110.
• KARADENİZ, G.-YANIKKEREM UÇUM, E.-DEDELİ, Ö.-ORAN, S.-TALAZ, D.-SÜRÜM, S. (2009). “Üniversite Öğrencilerinin Yaşlı İstismarına Yönelik Düşünceleri”, Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 7(17), s. 77-87.
• KALINKARA, V.-BAŞIBÜYÜK, G. O.-AY, F. (2016). “Yaşlıların Geronteknolojik Ürünleri Kabule Yönelik Tutumları”, Yaşlı Sorunları Araştırma Dergisi, 9(2): 1-19.
• KARTAL, S. K. (1992). Türkiye’de Kentleşme, Adım Yayıncılık, Ankara.
• KOÇ, İ. ERYURT, M.A.-ADALI, T.-SEÇKİNER, P. (2010). Türkiye’nin Demografik Dönüşümü, Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü, Ankara.
• MAKAL, A. (2007). Ameleden İşçiye, İletişim Yayınları, İstanbul.