ÇORUM VE ÇEVRESİNDE ANADOLU SELÇUKLU DÖNEMİ DÜŞÜNCE VE KÜLTÜRÜNÜN OLUŞUMUNDA BAZI YAPILAR ÜZERİNE YORUMLAMALAR

Yıl 2018, Sayı: 44, 177 - 200, 31.08.2018

Mustafa Kemal Şahin

Öz

Orta Karadeniz Bölgesi
(Çorum-Amasya-Tokat-Samsun-Sinop-Kastamonu) liman kentleri yanı sıra, bir
anlamda Anadolu’ya girişin ve yayılım sağlandığı yer olmasıyla da önemli
alanlardandır. Bu nedenle söz konusu bölge de yapıların sayısal oranın ve
tipolojik çeşitliliğinin belirlenmesi bölge de düşünsel, toplumsal ve mimari
alanında Selçuklu varlığının ortaya konulması önemlidir ve araştırmamızın asıl
amacını oluşturmaktadır. Söz konusu bölgede döneme ait eserler çoğu araştırmalara
konu edilmiş olmasına karşın genelinde bölgeye yönelik bir araştırmamın
yapılmadığı, Anadolu Selçuklularının mimari verilerinin diğer bir deyimle
Selçuklu varlığının, dokusunun nasıl bir gelişim gösterdiği incelenmemiştir.
Orta Karadeniz Bölgesi’nin önemli yerleşim yerlerinden olan Çorum ve
çevresinden günümüze sayılı yapıtlar gelebilmiş olmasına karşın, bunların çok
azı bilinmekte, ayrıntılarına inilmediği görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Selçuklu, Orta Karadeniz, Tipoloji, Çorum

Kaynakça

• KAYNAKÇAAkdağ, Mustafa., Türk Halkının Dirlik ve Düzenlik Kavgası Celali İsyanları, İstanbul, 1995.
• Aktüre, Sevgi., “19. Yüzyılda ve 20. Yüzyıl Başında Çorum”, Çorum Tarihi, Yayına Hazırlayanlar: M. Ercan- İ. Yiğit, Çorum Belediyesi Yay., Çorum, 2015, s.121-165.
• Aslanapa, Oktay., “Kalehisar’da Bulunan Mimari Eserler”, Sanat Tarihi Yıllığı-II, 1966-1968, s.1-5.
• Atalay, Erol., “Cemilbey (Çorak) Nahiyesinde Bulunan Bizans Selçuklu Dönemi Yapıları ve Altın Paraları”, III. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 20-24 Mayıs 1985, s.63-74.
• Bakırer, Ömür., “Bizans, Danişmend, Selçuklu ve Beylikler Dönemlerinde Çorum”, Çorum Tarihi, Yayına Hazırlayanlar: M. Ercan- İ. Yiğit, Çorum, 2015, s.51-78.
• Bayburtluoğlu, Zafer., “Anadolu’da 1308 M. Yılına Kadar Gerçekleştirilmiş Türk- İslam Yapıları Üzerine Sayısal Sınamalar”, VIII. Türk Tarih Kurumu, Kongreye Sunulan Bildiriler, II. Ciltten ayrı basım, Ankara, 1981, s.941-949.
• Bayburtluoğlu, Zafer., “Caca Oğlu Nureddin’in Vakfiyesi’nde Adı Geçen Yapılar “, Vakıflar Dergisi, S.XXV, Ankara, 1995, s.5-8.
• Baykara, Tuncer., “Ulu Camii- Selçuklu Şehrinde İskanı Belirleyen Bir Kaynak Olarak”, Belleten, C.LX, S.227, Ankara, 1996, s.33-59.
• Baykara, Tuncer., “Selçuklu Devri Türk Şehrinin Temel Özellikleri”, I. Uluslar arası Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Kongresi Bildiriler-I, Konya, 2001, s.149-153.
• Darga, Muhibbe., Hitit Mimarlığı/1 Yapı Sanatı, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay., İstanbul, 1985.
• Darga, Muhibbe., Hitit Sanatı, İstanbul, 1992.
• Demirkent, Işın., Türkiye Selçuklu Hükümdarı Sultan I. Kılıç Arslan, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara, 1996.
• Dündar, Abdülkadir., Çorum Cami ve Mescitleri, Çorum Belediyesi Yay., Ankara, 2004.
• Ergin, Kazım – Güçlü, Uğur - Uz, Zeki., Türkiye ve Civarının Deprem Kataloğu (Milattan Sonra 11 Yılından 1964 sonuna kadar), İTÜ Yay., İstanbul, 1967.
• Erkoç, Ethem., Elvan Çelebi Hayatı- Zaviyesi- Eseri- Düşünceleri, Elvan Çelebi Belediyesi Yay., Çorum, 2004.
• Eröz, Mehmet., “Sosyolojik Yönden Türk Yer Adları”, Türk Yer Adları Sempozyumu Bildirileri, 11-13 Eylül 1984 Ankara, Ankara, 1984, s.43-53.
• Eyice, Semavi., “Elvan Çelebi Zaviyesi”, İslam Ansiklopedisi, C.11, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., 1995, s.65-67.
• Eyice, Semavi., “Çorum’un Mecitözü’nde Âşık Paşa-Oğlu Elvan Çelebi Zaviyesi”, dergipark.ulakbim.gov.tr/iuturkiyat/article/viewfile/1023001302/pdf.;
• Göde, Kemal., Eratnalılar, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara, 1994.
• Gündoğdu, Oktay., “Alaca- Hüseyin Gazi Külliyesi Üzerine Değerlendirme”, Uluslararası Geçmişten Geleceğe Sanat Sempozyumu ve Sergisi, 26-28 Eylül 2016, Bildiriler Kitabı, s.544-564.
• Gürbüz, Adnan., “Elvan Çelebi Zaviyesi’nin Vakıfları”, Vakıflar Dergisi, S.XXIII, Ankara, 1994, s.25-30.
• İlter, Fügen., “Osmanlı Ulaşım Ağında Irmak Kenarı Bir Yerleşme: Osmancık”, Belleten, C.LII, S.209, Ağustos, 1988, s.535-570.
• İlter, Fügen., Bir Anadolu Kenti İskilip, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara, 1992.
• Hammer, Joseph von., Osmanlı Tarihi, C.1, çev. M. Ata, Bugünkü dille özetleyerek yeniden yazan A. Karahan, İstanbul, 1991,
• Ilıca, Ali., Çorum Ulu Camii ve Vakıfları, Ankara, 2006.
• Karaduman, Hüseyin., “Delice Selçuklu Köşkü Kurtarma Kazısı”, V. Müze Kurtarma Kazıları Semineri, 25-28 Nisan 1994 Didim, Ankara, s.190-219.
• Komnena, Anna., Alexıad –Anadolu’da ve Balkan Yarım Adası’nda İmparator Alexios Komnenos Dönemi’nin Tarihi Malazgirt’in Sonrası, çev. B. Umar, İstanbul, 1996.
• Köseoğlu, Neşet., “Karahisar Temürlü’de Bir Gezi ve Toplanan Eski Paralar”, Çorumlu Dergisi, S.7, 1938, s.37-41.
• Köseoğlu, Neşet., “Karahisar Temürlü’de İlhanilere Aid Bir Kaç Sikke”, Çorumlu Dergisi, Sayı:8, 1938, s.286-288.
• Kuran, Aptullah., Anadolu Medreseleri-I, ODTÜ Yay., Ankara, 1969.
• Meinecke, Michael., Fayencedekorationen Seldschukischer Sakralbauten in Kleinasien, Teil:II, Beiheft:13, Tübingen, 1976.
• Naumann, Rudolf., Eski Anadolu Mimarlığı, çev. B. Madran, Ankara, 1985.
• Ostrogorsky, Georg., Bizans Devleti Tarihi, çev. F. Işıltan, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara, 1986.
• Öney, Gönül., “Bir Grup Selçuklu Seramiğinde İnsan Tasviri”, Arkeoloji ve Sanat Tarihi Dergisi-III, İzmir, 1983, s.91-92.
• Özcan, Koray., “Anadolu’da Selçuklu Dönemi Yerleşme Tipolojileri II: Karahisarlar”, http://www.millifolklor.com, s.89-101.
• Sabuncuoğlu, İhsan., “Çorumda Ulu Cami”, Çorum Tarihine Ait Derlemelerim-I, Çorum, 1971, s.27- 30.;
• Sözen, Metin., Anadolu Medreseleri (Açık Medreseler), İTÜ Yay., C.1, İstanbul, 1970. Şahin, İlhan., “Çorum” mad., İslam Ansiklopedisi, C.8, İstanbul, 1993, s.373.
• Şahin, Mustafa Kemal., “Samsun- Çarşamba Yaycılar Köyü Camii”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4,Sayı-2, 2004, s.15-36.;
• Mustafa Kemal Şahin, “Anadolu Selçuklu Döneminin Önemli Yapıtlarından Çakallı Han Üzerine Bazı Düşünceler”, Geçmişten Geleceğe Samsun Sempozyumu, 4-6 Mayıs 2006, Geçmişten Geleceğe Samsun-2006, Bildiriler, 1. Kitap, Yayına Haz. Doç. Dr. Cevdet Yılmaz, Samsun Büyükşehir Belediyesi, Samsun, 2006, s.427-447.;
• Şahin, Mustafa Kemal., “Pervane Muineddin Süleyman ve Oğullarının Yaptırdığı Yapılar Üzerine Bazı Gözlemler”, Uluslar arası Türk Sanatı ve Arkeolojisi Sempozyumu, 25-27 Nisan 2007, Prof. Dr. Oluş Arık ve Prof. Dr. Rüçhan Arık'a Armağan, Konya Kitabı X, Yeni İpek Yolu Konya Ticaret Odası Dergisi Özel sayı, Aralık 2007, Ed. Prof. Dr. Haşim Karpuz- Doç. Dr. Osman Eravşar, Konya, 2007, s.543-578.;
• Şahin, Mustafa Kemal., "Merzifon'da Günümüze Gelemeyen Üç Yapı: Kara Mustafa Paşa Çeşmesi, Dedeoğlu Camisi ve Çeşmesi”, Uluçam Armağanı, Ed. Doç. Dr. Ali Boran- Yrd. Doç. Dr. Osman Aytekin- Yrd. Doç. Dr. Mehmet Top, Van Çevre ve Kültür Dergisi, Mayıs 2008, s.275- 290.;
• Şahin, Mustafa Kemal., "Çorum- Merkez Cemilbey Köyünde Bir Selçuklu Camisi", Uluslararası Osmanlı'dan Cumhuriyet'e Çorum Sempozyumu, 23-25 Kasım 2007, II. C., Çorum Belediyesi Yayınları, Çorum, 2008, s.641-655.;
• Şahin, Mustafa Kemal., “Amasya-Hamamözü- Çay Köyü ve Gümüşhacıköy- Köseler Köyünde Bilinmeyen İki Cami”, XII. Ortaçağ- Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Sempozyumu, 15-17 Ekim 2008, Çanakkale, Bildiriler, Ed. Prof. Dr. A. Osman Uysal, Yrd. Doç. Dr. A. Yavaş, Dr. M. Dündar, Arş. Gör. O. Koçyiğit, Çanakkale On Sekiz Mart Üniversitesi Yay., İzmir, 2010, s.73- 92.;
• Şahin, Mustafa Kemal., “Merzifon’da Kara Mustafa Paşa’nın Yaptırdığı Çeşmeler”, Geçmişten Günümüze Merzifon, Ed. Doç. Dr. Hasan Babacan, Merzifon Belediyesi Yay., Ankara, 2010, s.409-444.;
• Şahin, Mustafa Kemal., “Amasya Müzesi’nde Bulunan Anadolu’da Selçuklu Dönemine Ait Sikkeler”, Çorum Tarih ve Kültür Araştırmaları Dergisi- The Journal of Çorum for Historical and Cultural Studies, Yıl:2010, C.1, S.2, Ankara, s.53-70.;
• Şahin, Mustafa Kemal., “’Selçuklular Zamanında Türkiye’ Kitabında Geçen Yapılar Üzerine Sayısal Saptamalar”, Uluslar arası Katılımlı XV. Ortaçağ Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu, Anadolu Üniversitesi Eskişehir 19-21 Ekim 2011, Cilt 2, (Proceedings of The XVth International Symposium of Medieval and Turkish Era Excavations and Art History Researchs- Anadolu University Eskişehir 19-21 October 2011, Volume 2, Anadolu Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü- Arkeoloji ve Sanat Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi (ASTAM), Anadolu Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, Eskişehir, 2012, s.701-715.;
• Şahin, Mustafa Kemal., "Samsun Müzesi'nde Bulunan Anadolu'da Selçuklu Dönemine Ait Sikkeler", ,Samsun Sempozyumu, 13-16 Ekim 2011, C.III, Ed. M. Aydın- B. Şişman- S. Özyurt- H. Atsız, Samsun Valiliği Yay., Samsun, 2012, s.603-633.;
• Şahin, Mustafa Kemal., Anadolu’da Selçuklu Dönemi Camileri-I Boyuna (Derinlemesine/Dikine) Düzenlemeli Camiler (Anadolu Selçuklu Devleti’nin Yıkılışına Kadar), Merdiven Yayınları, Ankara, 2014. (ISBN NO: 978-975-8991-22-8).;
• Şahin, Mustafa Kemal., “Orta Karadeniz Bölgesinde Bulunan Anadolu Selçuklu Dönemine Ait Yapıların Çözümlemeli Plan İrdelenmesi”, I. Uluslar arası Selçuklu Sempozyum Selçuklu Tarihi Kültür ve Medeniyet (Bildiriler II), 27-30 Eylül 2010- Kayseri, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara, 2014, s.369-419.;
• Şahin, Mustafa Kemal., “Merzifon’da Az Bilinen ve Bilinmeyen Bir Grup Çeşme Üzerine Gözlemler”, III. Uluslararası Geçmişten Günümüze Merzifon ve Amasya Yöresi Sempozyumu, 08-10 Ekim 2015 Merzifon, Bildiri Kitabı, Ed. Doç. Dr. Asım Çoban- Prof. Dr. Hasan Babacan- Prof. Dr. Mustafa Çolak- Dr. İbrahim Serbestoğlu- Öğr. Gör. Ahmet Sağlam, Edge Akademi Yayıncılık, Ankara, 2015, s.467-515.;
• Şahin, Mustafa Kemal., “Amasya ve Çevresinde Anadolu Selçuklu ve Osmanlı Dönemlerine Ait Bazı Yapıların Tipolojik Yapıları Üzerine Gözlemler/ Observations on the Typological Structures of Some Buildings in Anatolia Seljuks and Ottoman Period in Amasya and Environs”, Uluslararası Amasya Sempozyumu, 04-07 Ekim 2017 Amasya, Amasya Üniversitesi, Amasya, 2017, s.1429-1457.
• Şahin, Mustafa Kemal., “Anadolu’da Selçuklu Döneminde Niğde ve Kayseri Çevresinde Bulunan Taçkapılar Üzerine Bazı Düşünceler/ Some Ideas on Portals Located in Surroundings of Niğde and Kayseri in The Anatolian Seljuk Period”, Uluslar arası Sosyal Araştırmalar Dergisi The Journal of International Social Research, Cilt: 6, Sayı: 25, Volume:6, Issue: 25, - Prof. Dr. Hamza GÜNDOĞDU Armağanı-, www.sosyalarastirmalar.com Issn:1307-9581, s.473-498.
• Tahman, Baha- Parlak, Sevgi., “Tarikat Yapıları”, Anadolu Selçukluları ve Beylikler Dönemi Uygarlığı (Mimarlık- Sanat), C.2, Ed. A. Uzay Peker- A. Kenan Bilici, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., Ankara, 2006, s.398, 399.
• Tekeli, İlhan., “Mütareke ve Kurtuluş Savaşsında Çorum”, Çorum Tarihi, Yayına Hazırlayanlar: M. Ercan- İ. Yiğit, Çorum, 2015.
• Temir, Ahmet., Kırşehir Emiri Caca Oğlu Nur El-Din’in 1272 Tarihli Arapça-Moğolca Arapça -Moğolca Vakfiyesi, Ankara, 1989.
• Tuncer, Orhan Cezmi., “Diyarbakır- Bitlis Kervanyolu ve Üzerindeki Hanlarımız”, Vakıflar Dergisi, S.XXV, Ankara, 1995, s.9-34.
• Vatin, Nicolas., “Osmanlıların Yükselişi 1451-1512”, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi-I Osmanlı Devletinin Doğuşundan XVIII. Yüzyılın Sonuna, Yay. Yön. R. Mantran, çev. S. Tanilli, İstanbul, 1995.
• Uluç, Sevim., “Çorum ve Çevresi”, Çorum Tarihi, Yayına Hazırlayanlar: M. Ercan- İ. Yiğit, Çorum, 2015, s.19-48.
• Uzunçarşılı, İ Hakkı., Büyük Osmanlı Tarihi, C.1, (Basım yeri ve yılı bulunmuyor).
• Uzunçarşılı, İ Hakkı., Büyük Osmanlı Tarihi, C.2, (Basım yeri ve yılı bulunmuyor).
• Ünal, Rahmi Hüseyin., “Osmanlı Öncesi Deirden Yayınlanmamış Birkaç Han Üzerine Bir İnceleme”, Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Araştırma Dergisi, Albert Gabriel Özel Sayısı-, Ankara, 1978, s.453-480.
• Kunst- und Ausstellungshalle der Bundesrepublik Deutschland 18. Januar- 28 April 2002, Bonn, 2002.
• Çorum Kültür Envanteri-304
• “Çorumun Tarih Belgeleri”, Çorumlu Dergisi, Yıl:1, S.3, 15 Haziran 938 (1938), s.105.