Türk Düşüncesinin Önemli Aydınlarından Ahmet Mithat Efendi’nin Toplum Felsefesi Açısından Bir Hikâye İncelemesi: “Felsefe-i Zenan”

Yıl 2018, Sayı: 44, 80 - 88, 31.08.2018

Nurten Kiriş Yılmaz Savaş Kayan

Öz

Doğadaki
bütün canlıların türü koruma ve devam ettirme, beslenmek için av bulma, başka
canlılarca avlanmama, iş bölümü yaparak hayatını devam ettirme gibi bir arada
yaşamak için çeşitli sebepleri vardır. Onların bu birliktelikleri, onları belli
bir çıkar kapsamında bir arada tutar. Bir canlı türü olarak insanın da bir
arada yaşamak için çeşitli sebepleri vardır. Ama insanın hemcinsleriyle
birlikte yaşaması sadece bir çıkar birlikteliği değildir. Çünkü insan biyolojik
kimliğinin dışında bir değer varlığı olarak toplumsal bir varlıktır. Onu toplum
dışında düşünmemiz mümkün değildir. Toplumun içindeki insan, kadın erkek gibi
cinslerinden hareketle değil topluma katkısı, uyumu, yeri ve önemi açısından
ele alınır. O akıl sahibi bir varlık olarak topluma faydalı olacak şeyleri
artırmak ve zarar verecek şeylerden de onu korumakla mükelleftir.  Bu anlamda toplum üzerine düşünüldüğünde
insanın bireysel bir varlık olarak katkıları ele alınır, toplum felsefesi de
tüm bu ortak çabanın felsefesidir.

 Bu
anlamda bir toplum felsefesi yapan Ahmet Mithat Efendi, Tanzimat devrinin önde
gelen fikir adamlarındandır. Çalışmalarında Tanzimat döneminin düşünsel arka
planına önemli hizmetleri olan bir aydın olarak,
özellikle “Dağarcık” ve “Kırkanbar” adlı dergileri ile çok büyük bir kitleye
hitap etmiştir. Avrupa aydınlanmasının etkilerinin görüldüğü Tanzimat döneminde
öne çıkan bireycilik, hoşgörü, laiklik, eşitlik, özgürlük ve hak gibi fikirler
Ahmet Mithat Efendi ile toplumun bütünü için önemli bir hal almıştır. O roman, hikâye,
tiyatro, tarih, coğrafya, felsefe, din, ekonomi hatta görgü kurallarına kadar
her alanda yazmış ve toplumu dönüştürme uğruna çalışan bir toplum düşünürüdür.
Bu çalışmada da bu büyük aydının, toplumun değişimi için sarf ettiği çabanın
bizzat görüldüğüne şahit olduğumuz “Felsefe-i Zenan” adlı eseri ele
alınacaktır. Çünkü Ahmet Mithat Efendi, “Felsefe-i Zenan” isimli eserinde
kadınların toplum içindeki yerini ortaya koymakla aslında bütün bir toplumun
yapısının ipuçlarını vermiş ve bir toplum felsefesi yapmıştır.

Anahtar Kelimeler

Aydınlanma, Toplum, Aydın, Türk Edebiyatı

Kaynakça

• Ahmet Mithat Efendi, (2008). (Letaif-i Rivayat)Felsefe-i Zenan. İstanbul:Sel Yayıncılık.
• Argunşah, H. (2013). Ahdiye ile Ceylan Arasında Bir Jön Türk: Ahmet Mithat Efendi’nin Feminizmi. International Periodical For The Languages. Literature and History of Turkish or Turkic. Volume 8/9. Summer.
• Başoğlu, N.(2014). “Ahmet Mithat Efendi’nin Karı Koca Masalı Adlı Eserinde Evlilik Kurumu”. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi. Sayı 3/3.
• Çakmak, B. (2018). “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Uzanan Çizgide Osmanlıda Kadın Hareketleri, Dönemin Tiyatrosunda Kadının Temsili ve Kadın Sorunu”. Tiyatro Eleştirmenliği ve Dramaturji Bölüm Dergisi. Sayı:11.
• Çonoğlu, S. “Ahmet Mithat’ın Letaif-i Rivayat Adlı Eserinde Kadın”. Türk Dili. http://www.tdk.gov.tr/images/221-242.pdf (Erişim Tarihi: 09.04.2018).
• Karabulut, M. (2013). “Tanzimat Dönemi Türk Romanında Kadın Üzerine Tematik Bir İnceleme”. Erdem Dergisi. Sayı: 64. Haziran. 2013.
• Karakuş, R. (2015). Felsefe Serüvenimiz. Ankara: Aktif Düşünce Yayınevi.
• Kubbealtı Lügati. http://lugatim.com (Erişim Tarihi: 09.04.2018).
• Oral, U. Türkiye’de Feminizmin Tarihi. http://www.uguroral.com.tr/arastirma/turkiye-de-feminizmin-tarihi. (Erişim Tarihi: 09.04.2018).
• Şeker, A. (2017). “Türk Romanında Toplumsal Cinsiyet Açısından Kadın Temsillerine Yönelik Sosyolojik Bir Çözümleme”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. Cilt: 10. Sayı: 54.
• Şimşek, Y. (2013). “Ahmet Mithat Efendi’nin Jön Türk Romanında Kadına Bakış ve Feminizm Düşüncesi”. Dede Korkut Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi. Cilt:2. Sayı:4.
• Tolan, B. (1996). Toplum Bilimlerine Giriş. Ankara: Adım Yayıncılık.
• Van Os, A.N.M. N. (2001). “Osmanlı Müslümanlarında Feminizm”. Mehmet Ö. Alkan (ed.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Cumhuriyet’e Devreden Düşünce Mirası. Tanzimat ve Meşrutiyet’in Birikimi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Yapar Gönenç, A. (2006). “Fransa’da ve Türkiye’de Kadın Hareketleri”, İstanbul: İstanbul İletişim Fakültesi Dergisi.