UĞUR MUMCU’NUN SAKINCALI PİYADE VE HEİNARKİPPHART’İN OPPENHEİMER OLAYI ADLI ESERLERİNDE YABANCILAŞTIRMA ETKENİ

Yıl 2017, Cilt: 5 Sayı: 10, 642 - 650, 26.12.2017

Tahir Yaşar

Öz

Bu çalışmada öncelikle Belgesel ve
epik tiyatronun ne oldukları ayrı ayrı açıklanmıştır. Bir birine yakın olan bu
iki tiyatro türünde kullanılan yabancılaştırma etkeni (Y. Etkeni) nin tarifi
yapılmıştır. Ayrıca birer belgesel tiyatro eseri olan Uğur Mumcu’nun  Sakıncalı
Piyade ve  HeinarKipphart’ın Oppenheimer Soruşturması adlı eserler
incelenmiş ve bu eserlerde uygulanan Y. Etmeni  tüm açılardan tespit edilmeye çalışılmıştır.

Bilindiği gibi yabancılaştırma etmeni
1930’larda Bertolt Brecht tarafından 
geliştirilmiş ve tiyatro eserlerine uygulanmıştır. Brecht geleneksel
tiyatronun seyirciler üzerinde kötü etki bıraktığına ve anları olay ve
karakterlerle özdeşleştirerek hayal alemine götürdüğünü ve olayların
arkasındaki nedenleri bu yüzden yorumlayamadıklarını savunmuştur. Bu nedenle
yazar geleneksel tiyatronun alışılagelmiş tüm kurallarını yok etmeye
çalışmıştır. Sahne düzeni, olay örgüsü, anlatım tarzı, ışıklandırma, müzik,
olay kahramanının davranış biçimi ve hatta seyircinin olayları izleme tarzında
bile değişikliğe gitmiştir. Yazar bu değişikliklerle tiyatronun insanlar
üzerinde daha etkili olabileceğini ve kitleleri kolayca harekete geçirebileceğini
savunmuştur. Dolayısıyla eski geleneksel tiyatronun insanları değiştiremediğini
yalnız yeni tiyatro anlayışıyla insanın değişebileceğini iddia etmiştir. Tüm
bunları gerçekleştirmeye çalışan Brecht tiyatroyu çok etkili bir propaganda
aracı olabileceğini ve bu şekilde inandığı Marksist devrimi gerçekleştirmede daha
iyi hizmet edebileceğine inanmıştır.

Yukarıda sunulan iki eserde birer
belgesel tiyatro örneğidir. Özellikle ait oldukları toplumların o dönemdeki iç
karışıklıkları sosyal haksızlıkları ve ülkelerde yaratılmak istenen Komünizm
korkusunu ele almaktadır. Amerika da 1960’larda McCarthy  anti komünist kargaşası ve komünist avı
Oppenheimer Soruşturmasında Yahudi asıllı fizikçi bir bilim adamına yapılanlar
belgelerle anlatılırken, Uğur Mumcu’nun eserinde 12 Mart 1972 v 12 Eylül 1980
darbelerinin bizzat yazarın şahsında yapılan haksızlıklar belgelerle ve alaycı
bir dille anlatılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Belgesel tiyatro, Epik Tiyatro, Yabancılaştırma etmeni

Kaynakça

• Kipphardt, H. Oppenheimer Olayı, Ankara: İzlem Yayınları, 1966 Mumcu, U. Sakıncalı Piyade, Ankara: um:ag yayınları, 2010 Mumcu, U. Büyüklerimiz, Ankara: um:ag yayınları,2014 Brecht, Bertolt, Epik Tiyatro,İstanbul: Ağora kitaplığı,2011 Şener, Sevda.Dünden Bugüne Tiyatro Düşüncesi, Ankara:Dost kitabevi,2010 Nutku, Ö. Dünya Tiyatrosu Tarihi, İstanbul: Remzi Kitabevi,1985 Çelik, Y. Epik Tiyatro Neden ve Nasıl Yabancılaştırır?, Ankara