OSMANLI DEVLETİ’NDE GÜÇ VE SİYASET: NAMIK KEMÂL’E GÖRE 1866-1869 GİRİT İSYANI VE OSMANLI DEVLETİ

Yıl 2016, Sayı: 39, 89 - 99, 10.06.2016

Musa Gümüş

https://doi.org/10.21563/sutad.187002

Öz

Osmanlı Devleti’nde 18. asrın ikinci yarısının sonlarına doğru iyice belli olamaya başlayan siyasî istikrarsızlık ve otorite sorunu, 19. asırda birçok siyasî soruna sebep olacak olaylara zemin hazırlamıştır. Ortaya çıkan her olay, Osmanlı Devleti’ni yeni sorunların içine çekmekteydi. Bu da devleti, yönetmesi zor siyasî krizlerle karşı karşıya bırakıyordu. Bu konu da en fazla örnek 19. asır ortaya çıkmıştır. 1804 Sırp isyanı, 1821 Yunan isyanı, 1830 Cezayir’in işgali, 1831-1840 Mısır meselesi 1866-69 Girit isyanı bu sorunlara önemli örneklerdir. Bu sorunlar, Osmanlı Devleti’ni, yönetmesi zor siyasî krizlere sürüklerken devleti uluslararası siyasî arenada güç durumda bırakmıştır. Devletin içinde bulunduğu zaaf hali ise meseleleri içinden çıkılamaz hale getirmiştir. Bunun doğal bir sonucu olarak dış müdahaleler gelmiştir. İngiltere, Rusya ve Fransa gibi dönemin uluslararası siyasetin etkin aktörleri Osmanlı Devleti’ni, içinde bulunduğu kriz durumları nedeniyle zor durumda bırakacak yaklaşımları sergilemekten kaçınmadılar. Tabii ki bu devletlerin birbirine paralel politikalar beslediğini söyleyemeyiz. Çünkü Osmanlı Devleti’ni ilgilendiren her olayda devletlerin çıkarlarının çatıştığı, yaşanılan örneklerde müşahede edilebilir. Girit meselesi, bu bahsettiğimiz denklem için de geçerlidir. Osmanlı Devleti’nin, Girit’teki isyan ve buna karşı geliştirdiği politikaları dönemin aydınları arasında yoğun bir tartışma konusu yapıldığını görmekteyiz. Namık Kemâl bu devrin aydınlarından biridir ve Osmanlı Devleti’nin meselelerine eğilmiş önemli bir örnektir. Biz de makalemizde, Girit isyanı ve Osmanlı Devleti’nin Girit politikalarını Namık Kemâl’in fikirleri ve bakış açısıyla ele alarak dönemin aydınlarının Osmanlı Devleti’nin durumuna dair, Osmanlı aydınının yaklaşımlarını ortaya koymaya çalışacağız. Burada Namık Kemâl’in, dönemin uluslararası siyasî çekişmelerine ve bunun Osmanlı Devleti’ni ne denli etkilediğine dair çıkarımlarını ve bu konularla ilgili bilgi birikiminin hangi noktada yoğunlaştığını açığa vurmaya çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

Namık Kemal, Osmanlı Devleti, Girit meselesi, 1866-1869 Girit İsyanı, Âli Paşa ve Osmanlı diplomasisi

POWER AND POLITICS IN OTTOMAN STATE: 1866-1869 CRETE REBELLION AND OTTOMAN STATE ACCORDING TO NAMIK KEMÂL

Öz

Ottoman Empire’s growing authority weakness in the second half of 18th century has resulted in a lot of political problems in 19th century. Since every issue was reason of another, Ottoman Empire were in a tough situation. This link between the issues can be seen in many events of 19th century. 1804 Serbian Rebellion, 1821 Greek Rebellion, 1830 the invasion of Algeria, 1831-1840 Egypt Issue and 1866-1869 Crimean Rebellion could be good examples. While these problems were putting Ottoman Empire in difficult positions within the country, they were also ruining the international relations of Ottoman Empire. As an expected result of this, there were external interferences. Important political actors of era, such as Russia and France did not avoid behaviours which makes the situation harder for Ottoman Empire. Of course, this cannot be said that those countries were shaping their policies in parallel, as it could be seen from the conflicts the countries faced. On the other hand, Ottoman Empire’s policies regarding the rebellions in Crimea were being criticized by Ottoman intelligentsia. All of these could easily be inserred from Namık Kemal’s writings. Namik Kemal was one of them and was interested in problems of Ottoman Empire. In this paper, we will examine the Crimean Issue and Ottoman’s policies regarding it with respect to Namik Kemal’s ideas and clarify the approaches of Ottoman Empire to this issue. We will also try to uncover how this problem has affected Ottoman Empire.

Anahtar Kelimeler

Namik Kemal, Ottoman State, Crete question, 1866-1869 Crete Rebellion, Âli Pasha and Ottoman diplomacy

Kaynakça

• ADIYEKE, Ayşe Nükhet (2000), Osmanlı İmparatorluğu ve Girit Bunalımı (1896-1908), Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• ANDERSON, Matthew Smith (2010), Doğu Sorunu 1774-1923, 2. Baskı, (Çev.: İdil Eser), İstanbul: Yapı Kredi Yayını.
• ANDIÇ, Süphan- ANDIÇ, Fuat (2000), Sadrazam Âli Paşa Hayatı, Zamanı ve Siyasi Vasiyetnamesi, İstanbul: Eren Yayını.
• AYDIN, Mithat (2007), ‚Girit Ayaklanması (1866-1869)’Nın Ortaya Çıkışı ve Uluslar Arası Bir Sorun Haline Gelişinde Yunanistan’ın Rolü‛, Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, Sayı: 1: 113-148.
• ENGELHARDT (1999), Tanzimat ve Türkiye, (Türkçesi Âli Reşad), İstanbul: Kaknüs Yayını.
• KARAL, Enver Ziya, Büyük Osmanlı Tarihi, Cilt: III., Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• MAY, Arthur J. (2011), ‚Girit ve Birleşik Devletler, 1866-1869‛, Tarih Dergisi, Sayı 52 (2010/2), 183-194.
• NAMIK KEMÂL (1285/1868), ‚Şark Meselesine Dair‛, Hürriyet, Sayı: 23: 1-5.
• NAMIK KEMÂL (1285/1868), ‚Avrupa’nın Ahvâl-i Hâzırâsı‛, Hürriyet, Sayı: 14: 1-3.
• NAMIK KEMÂL (1283/1866), ‚Bend-i Mahsûs Girit Meselesi’ne Dairdir‛, Tasvir-i Efkâr,Sayı: 423: 1-4.
• NAMIK KEMÂL (1285/1868), ‚Devlet-i 'Aliyye'yi Bulunduğu Hal-i Hatar-Nâkden Hâlâsın Esbâbı‛, Hürriyet, Sayı: 9: 1-3.
• NAMIK KEMÂL (1286/1869), ‚Gene Mısır Meselesi‛, Hürriyet, Sayı: 59: 1-5
• NAMIK KEMÂL (1283/1866), ‚Girit Meselesi’ne Dair‛, Tasvîr-i Efkâr, Sayı: 425: 1-2.
• NAMIK KEMÂL (1285/1868), ‚Hasta Adam‛, Hürriyet, Sayı: 24: 1-2.
• NAMIK KEMÂL (1283/1866), ‚Kurye D'orian'da Görülen Makalenin Mealidir‛, Tasvîr-i Efkâr,Sayı: 462: 1-2.
• NAMIK KEMÂL (1285/1868), ‚Memâlik-i Osmaniye’nin Yeni Mukasemesi‛, Hürriyet, Sayı: 20: 1-5.
• NAMIK KEMÂL (1283/1866), ‚Osmanlı İmparatorluğu’nun Taksîmi‛, Tasvîr-i Efkâr, Sayı: 430,10 Teşrin-i Evvel, Sayı 430: 1-2.
• NAMIK KEMÂL (1909), ‚Şark Meselesi I‛, Külliyat-ı Kemal Makalat-ı Siyasiye ve Edebiye, Selanik Matbaası, İstanbul: 1-9.
• NAMIK KEMÂL, ‚Şark Meselesi II, Külliyat-ı Kemal Makalat-ı Siyasiye ve Edebiye, Selanik Matbaası, İstanbul 1909: 9-20.
• NAMIK KEMÂL (28 Şubat 1283/1866), ‚Şark Meselesi’ne Dair Layihadır‛, Tasvîr-i Efkâr, Sayı: 465: 1-3.
• NAMIK KEMÂL (1285/1868), ‚Şark Meselesi’ne Dair‛, Hürriyet, Sayı: 23: 2
• NAMIK KEMÂL (1283/1866), ‚Şark Meselesi’ne Dair‛, Tasvîr-i Efkâr, Sayı: 458: 1-2.
• NAMIK KEMÂL (1285/1868), ‚Veşâvirhüm Fil-Emr‛, Hürriyet, Sayı: 4: 1-4.
• NAMIK KEMÂL (1285/1868), ‚Yine Girit Mes'elesi Tazelendi‛, Hürriyet, Sayı: 24: 2-4.
• NAMIK KEMÂL (1285/1868), ‚Yunan Meselesi‛, Hürriyet, Sayı: 27: 1-5.
• ÖKSÜZ, Melek (2010), ‚Girit Meselesi’nin Belirsizlik Yılları (1908-1913)‛, Karadeniz Araştırmaları, Sayı 25: 93-114.
• PINAR, Hayrettin (2008), ‚Diplomasi ile Siyasetin Birlikteliği: Girit İsyanı ve Âlî Paşa‛, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı:18: 1-22.
• TOPRAK Serap (2012), ‚Megali İdea’ya Bir Örnek: Girit‛, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, Cilt 1, Sayı 1: 145-160.
• TUKİN Cemal (1996), ‚Girit‛, TDV İslâm Ansiklopedisi, Cilt: 14: 85-93.
• TÜRKMEN, Zekeriya (2001), ‚Girit Adasını Osmanlı İdaresinden Ayırma Çabaları: Yunan İsyanını Takip Eden Dönemdeki Gelişmeler(1821-1869)‛,OTAM(Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi), Sayı: 12: 219-244.
• YILMAZ, Durmuş (2001), Osmanlı’nın Son Yüzyılı, Konya: Çizgi Kitabevi.