DOĞU ANADOLU KAYA RESİMLERİ IŞIĞINDA DOYUMLU KAYA PANOLARI

Yıl 2016, Sayı: 39, 391 - 407, 10.06.2016

Yavuz Günaşdı

https://doi.org/10.21563/sutad.187021

Cited By: 4

Öz

Paleolitik Çağ’dan itibaren insanlar duygu ve düşüncelerini anlatmanın yollarını aramışlardır. Bu yollardan birisi de mağara duvarlarına, sığınaklara ve kayalık alanlara yapılan ve adeta o devrin iletişim aracı olan kaya resimleridir. Kaya resimlerinde insanlar, doğa ile mücadelelerine, tabiatla olan ilişkilerine ve inanç şekilleri olan bir takım ritüellere yer vermişlerdir. Dünyanın hemen hemen birçok bölgesinde rastlanan kaya resimleri, ait oldukları bölgeye ve kültüre göre farklı özellikler göstermektedirler. Orta Asya’da M.Ö. IV. Binyıl başlarında ortaya çıkan ve atlı göçebe kültürün erken evrelerini oluşturan Türk kültürü ise kaya resimleri bakımından zengin bir kültürü temsil eder. Moğolistan’dan başlayıp-Anadolu’ya kadar uzanan geniş coğrafyada rastlanan kaya resimleri, erken dönem konar-göçer Türk boylarının yaşam tarzlarını, inançlarını, otlaklarının sınırlarını ve pastoral hayatlarını ifade eder. Daha çok kazıma-dövme-çizgi ve boyama tekniğinde yapılan bu resimlerde çoğunlukla at, atlı süvari, yırtıcı hayvanlar, dağ keçisi, geyik vb. hayvanlar tasvir edilmiştir. Anadolu’nun kaya panoları bakımından zengin bir bölgesini oluşturan Kuzeydoğu Anadolu-Doyumlu Kaya resimleri, çeşitlilik bakımından büyük bir zenginliğe sahiptir. Toy sahneleri, atlı süvari, insan ve hayvan tasviri vb. birçok kompozisyonu bünyesinde barındıran Doyumlu Kaya Panoları, bölgedeki diğer kaya panoları ile birlikte, Anadolu’nun erken dönem Türk kültür tarihi hakkında önemli veriler sunarlar.

Anahtar Kelimeler

Doğu Anadolu, Doyumlu, kaya resimleri, Orta Asya

DOYUMLU ROCK PANELS IN THE LIGHT OF ROCK PAINTINGS IN EASTERN ANATOLIA

Öz

The people have looked for ways to express their feelings and thoughts since the Paleolithic Age. One of the these ways is rock paintings , which were communication tools of this age and were painted on walls in cave, on shelter and on rocky areas. The people gave place in their lives to a number of rituals in their relationship with nature and in the struggle with nature. The rock paintings, found in everywhere in world, show different characteristics according to the region and culture to which they belong. Emerging at the beginning of the fourth thousand years BC, in the Central Asia and forming stages of nomadic culture, Turkish culture represents a rich culture in terms of rock paintings. The rock paintings founded in the wide region extending from Mongolia to Anatolia, are with regarded to about beliefs, lifestyles, pastoral lifes of Turkish tribes. In these rock painting made with scraping-tattoo-line and painting techniques are mostly depicted horses, cavalry, wild animals, mountain goats, deer and so on. Northeast Anatolia-Doyumlu rock paintings, which are a rich area of Anatolia in terms of rock panels, have a great wealth. Incorporating a lot of compositions as Toy scenes, depictions of people and animal etc Doyumlu Rock Paintings provide very important knowledge about Turkish cultural history along with other rock panels in the region

Anahtar Kelimeler

Eastern Anatolia, Doyumlu, rock paintings, Central Asia

Kaynakça

• AKİŞEV, Kemal A. (1978), Kurgan Issyk, Iskusstvo Sakov Kazachstana, Moskova.
• ALOK, Ersin (1988), Anadolu’da Kaya Üstü Resimleri, İstanbul.
• CAFEROĞLU, Ahmet (1953), “Türk Onamastiğinde At Kültü”, Türkiyat Mecmuası X, 201-212.
• CEYLAN, Alpaslan – Akın Bingöl vd. (2008), “2006 Yılı Erzincan, Erzurum, Kars ve Iğdır İlleri Yüzey Araştırmaları” 25. Araştırma Sonuçları Toplantısı III, Ankara, 129-148.
• CEYLAN, Alpaslan (2001), Sarıkamış Tarihi ve Arkeolojik Araştırmalar, Erzurum.
• CEYLAN, Alpaslan (2002), “Doğu Anadolu’daki İlk Türk Yerleşmelerinden Cunni Mağarası”, Türkler Ansiklopedisi VI (ed. Hasan Celal Güzel), 425-429.
• CEYLAN, Alpaslan (2007), “2005 Yılı Erzurum-Erzincan-Kars-Iğdır İlleri Yüzey Araştırmaları”, 24. Araştırma Sonuçları Toplantısı-I, Ankara, 163-182.
• CEYLAN, Alpaslan (2008a), “Doğu Anadolu’da Kaya Resimlerinin Türk Tarihi Açısından Önemi”, Bilim ve Ütopya 163/14, İstanbul, 26-35.
• CEYLAN, Alpaslan (2008b), Doğu Anadolu Araştırmaları (Erzurum-Erzincan-Kars-Iğdır 1998-2008), Erzurum.
• CEYLAN, Alpaslan (2010), “Doğu Anadolu’da İlk Türk İzleri” XV. Türk Tarih Kongresi-I, Ankara, 215- 232.
• CEYLAN, Alpaslan (2015), “Taştaki Türkleri Okumak”, Türkiz Dergisi, (6), 34: 9-52.
• ÇAY, Abdulhaluk (1983), Anadolu’da Türk Damgası, Ankara.
• ÇORUHLU, Yaşar (1993), “İslamiyet’ten Önceki Türk Sanatında Hayvan Mücadele Sahneleri”, Sanat Tarihinde İkonografik Araştırmalar-Güner İnal’a Armağan, Ankara, 117-141.
• ÇORUHLU, Yaşar (1997), Erken Devir Türk Sanatının ABC’Sİ, İstanbul.
• ÇORUHLU, Yaşar (2007), Erken Devir Türk Sanatı, İstanbul.
• DEMİR, Necati (2009), “Türk Tarihinin ve Kültürünün Kaynağı Olarak Kaya Üzeri Resimler (Petroglifler) ve Yazılar”, Zeitschrift Für Die Welt Der Türken / Journal of World of Turks, 1/1, 5- 19.
• ENVEROĞLU, İlham (2005), Çağdaş Azerbaycan Resim Sanatında Eski Türk Damgalarının Etkisi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, Konya.
• ERİNÇ, Sırrı (1953), Doğu Anadolu Coğrafyası, İstanbul.
• ESİN, Emel (1965). “The Horse in Turkish Art”, Central Asiatic Journal X/3-4, 167-227
• ESİN, Emel (1978), İslamiyet’ten Önceki Türk Kültür Tarihi ve İslam’a Giriş, İstanbul.
• GÜLENSOY, Tuncer (1989), Orhun’dan Anadolu’ya Türk Damgaları-Damgalar-İmgeler, Enler, İstanbul.
• HARMANKAYA, Savaş - Oğuz TANINDI (1996), Türkiye Arkeolojik Yerleşmeleri - 1: Paleolitik/Epipaleolitik, İstanbul.
• İNAN, Afet (1987). “Manas Destan ı”, Makaleler ve İncelemeler, Ankara.
• KARPUZ, Haşim (1977), “Çamuşlu'da Yontma Taş Çağı Kaya Resimleri”, TÜBİTAK Bilim ve Teknik 10/212, Ankara, 1-6.
• KOŞAY, Hamit Zübeyr (1984), Erzurum ve Çevresinin Dip Tarihi, Ankara.
• KÖKTEN, İsmail Kılıç (1975), “Kars Çevresinde Dip Tarih Araştırmaları ve Yazılıkaya Resimleri”, Atatürk Konferansları V, 1971-1972, Ankara, 95-104.
• LIVŞITS, Vladimir, A. (2000), ”Eski Türk Runik Yazısının Ortaya Çıkışı Üzerine”, (Çev. S. Gömeç - T. Ölçekçi), Ankara Üniversitesi Dil-Tarih ve Coğrafya Fakültesi Tarih Araştırmaları Dergisi 31, Ankara, 37-50.
• MERT, Osman (2007), “Kemaliye’de Eski Türk İzleri: Dilli Vadisindeki Petroglif ve Damgalar”, Atatürk Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 14/34, Erzurum, 233-254.
• MUSABAYEV, G. (1998), “Kazakistan Arkeoloji Araştırmaları Margulan Okulları” XIV. Bilimsel Pratik Konferans Çalışmaları, Kazakistan.
• MYRADOWA E. A. (2011), “Bezeli Derenin Gayalaryndaky Sungat” Türkmenstanyn Taryhy we Medeny Yadgarlıklary, (Türkmenistan’ın Tarihi ve Medeni Yadigârlıkları) Aşkabat.
• ÖGEL, Bahaeddin (1991), Türk Kültür Tarihine Giriş I, Ankara.
• ÖGEL, Bahaeddin (2003), İslamiyet’ten Önce Türk Kültür Tarihi: Orta Asya Kaynak ve Buluntularına Göre, Ankara.
• ÖZGÜL, Oktay (2015), “Çoruh ve Kür Vadisinde Kimmer-İskit Yer Adları”, BELGÜ 2, Ardahan, 159- 181.
• ÖZGÜL, Oktay – Alpaslan CEYLAN vd. (2013), “2011 Yılı Erzincan-Erzurum-Kars ve Iğdır İlleri Yüzey Araştırması”, 30. Araştırma Sonuçları Toplantısı-II, Ankara, 277-292.
• PARLAK, Tahsin (2007), Tur-An Yolunda Aral’ın Sırları, Erzurum.
• RADLOFF, Wilhelm (1892),, Atlas der Altertümer der Mongoléi, St. Petersburg.
• SAMASHEV, Z. (2001), “Petroglyphs of Kazakhstan”, Petroglyphs of Central Asia Bishkek, 151-220.
• SOMUNCUOĞLU, Servet (2008), Sibirya’dan Anadolu’ya Taştaki Türkler, İstanbul.
• SOMUNCUOĞLU, Servet (2011), Saymalıtaş: Gökyüzü Atları, İstanbul.
• SOMUNCUOĞLU, Servet (2012), Damgaların Göçü (Kurgan), İstanbul.
• ŞAROĞLU, Fuat - Yücel YILMAZ (1986), “Doğu Anadolu’da Neotektonik Dönemdeki Jeolojik Evrim ve Havza Modelleri”, Maden Teknik Arama Dergisi-107, Ankara, 83-89.
• TARKAN, Tevfik (1974), “Ana Çizgileriyle Doğu Anadolu Bölgesi ve Çevresi”, Atatürk Üniversitesi 50. Yıl Armağanı, Erzurum, 7-22.
• TASHBAYEVA K. (2001), “Petroglyphs of Kyrgyzstan”, Petroglyphs of Central Asia, Bishkek, 9-79.
• TEKÇE, E. Fuat (1993). Pazırık, Ankara.
• TETİK, Mehmet (1986), Kuzeydoğu Anadolu’daki Saf Sarıçam Ormanlarının Ekolojik Koşulları, Atatürk Üniversitesi Basılmamış Doktora Tezi, Erzurum.
• TEZCAN, Mehmet (1990), Eski Türklerde Damga, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Erzurum.
• TOPALOĞLU, Yasin – Yavuz GÜNAŞDI vd. (2011), “2009 Yılı Erzincan, Erzurum, Kars Ve Iğdır İlleri Yüzey Araştırmaları”, 28. Araştırma Sonuçları Toplantısı II, Ankara, 1-19.
• TURAN, Osman (1941). Oniki Hayvanlı Türk Takvimi, İstanbul.
• VARY, Hermann (1968), “Alttürkische in Nordeast‐Anatolien Ural‐ Altaische”, Jahrbücher 40/1‐2, Wiesbaden, 50-78.
• YILMAZ, Anıl - Ali DAŞMAN (2010), “Saymalı Taş’ın Bronz Dönemi Petroglifleri”, Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi/5, Kars, 143-159.
• YILMAZ, Anıl (2013), “Saymalı Taş Petrogliflerindeki Toy (Şenlik) Sahneleri Üzerine”, Tarih İncelemeleri Dergisi XXVIII /1, 223-248.