Ahmet Hamdi Akseki’nin(1887-1951) Temel Haklarla İlgili Hukukî Görüşleri

Yıl 2014, Sayı: 36, 299 - 326, 01.06.2016

Ali Aslan Topçuoğlu

https://doi.org/10.21563/sutad.187079

Öz

Ahmet Hamdi Akseki, farklı ilim dallarında yaptığı çalışmalarda, hem kendi döneminde hem de sonraki dönemlerde yapılan çalışmalara ilham kaynağı olmuş yakın geçmişimizin önemli ilmî değerlerinden biridir. İfa ettiği önemli görevler yanında Müslümanların ihtiyaçlarını karşılamak için hazırladığı pek çok eseri bulunmaktadır. O, spesifik anlamda bir İslâm hukukçusu olmamakla beraber bazı eserlerinde İslâm hukukuna dair birçok konuda kendine özgü bir üslûpla isabetli teşhis ve tahlillerde bulunmuştur. İşte bu konulardan biri de günümüzde giderek sınırları genişletilen aktüel konulardan biri mahiyetindeki temel haklardır.Tüm insanların doğuştan sahip olduğu bu haklardan hiç kimsenin mahrum edilemeyeceğini söyleyen Akseki’ye göre bu hakları korumak için toplumda tüm insanların aynı hassasiyet içerisinde davranarak diğer insanların haklarına tecavüz etmemesi ve sosyal vazifesine aykırı harekette bulunmaması gerekir. Bu açıdan her insanın üzerine düşen ahlâkî düstur, “Başkalarının bize yapmalarını arzu ettiğimizi bizim de onlara yapmamız, bize yapılmasını istemediğimizi başkalarına yapmamamızdır.” Ayrıca Akseki, her insanın kendi hakları konusunda dinî ve ahlâkî ölçüler içinde özgür olduğunu; ancak insanın, hakkı olmayan şeylerde özgür olmadığı gibi, akla, edebe, genel hukuk esaslarına ve umumun menfaatine aykırı olan maksatları hedef alan fiillerinin de özgürlük olarak görülmemesi gerektiğini ifade etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Din, Ahlâk, Hukuk, Hak, Özgürlük, Eşitlik, Sosyal Vazife

Legal Views of Ahmet Hamdi Akseki(1887-1951) on Basic Rights

Öz

Ahmet Hamdi Akseki, with his works on different fields of scholarship, won the title of a significant scholar of recent times in Turkey who has inspired many works of his time and after. Besides his important official duties, he published many works to meet the needs of Muslims. Although he was not specifically a jurist of Islam, in some of his works he had strong diagnoses and analyses about a lot of subjects in Islamic law in his own style. Basic rights is one of those subjects whose limits have been recently broadened and has become an actual issue. To Ahmet Hamdi Akseki, who claimed that all the people possessed those rights by birth and could not be made deprived of them, every individual had to behave in a sensible way to preserve those rights especially by not transgressing the others’ rights and not acting against his/her social duties. In this respect, every person should follow this moral rule: “One should do to others the things that he wants to be done to himself and should not do the things he does not want to be done to himself”. Akseki also claims that every person is free in his own rights within the limits of religious and moral values but one is not free in things which he has no right and his deeds with the intention of harming rational and moral rules, general laws and interests of the society should not be regarded as freedom

Anahtar Kelimeler

Religion, Morality, Law, Right, Freedom, Equality, Social Duty

Kaynakça

• Ahmet b. Hanbel, (v. 241/855), el-Müsned, I-VI, Mektebetü’l- İslâmiye, Bey- rut, ty.
• AKAD, Mehmet- DİNÇKOL, Bihterin Vural (2002). Genel Kamu Hukuku, İs- tanbul: Der Yay.
• AKSEKİ, Ahmet Hamdi (v. 1951) (2006). Ahlâk İlmi ve İslâm Ahlâkı, sadeleşti- ren: Ali Arslan Aydın, İstanbul Yasin Yay. ; İslâm Dini, Gaye Matbaası, Ankara, ty. ; (2004). İslâm Fıtrî, Tabiî ve Umumî bir Dindir, İstanbul: Sebil Yay. ; (1910). “Din-i İslâm Medeniyet Hakikatının Ruhudur”, Sebîlü’r- Reşâd, I- XXV, S. (192)10, Yıl:1328: 182-184.
• AKTAN, Hamza (2000). Kur’an ve Sünnet Işığında Düşünce ve İnanç Özgürlü- ğü, Uluslararası Avrupa Birliği Şurası Tebliğ ve Müzakereleri, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yay.
• ARAL, Vecdi (1983). Hukuk Felsefesinin Temel Sorunları, İstanbul.
• ARASLI, Oya (1994). Anayasa Hukuku Açısından Düşünce Özgürlüğü, Anka- ra: Edebiyatçılar Derneği Yay.
• ARMAĞAN, Servet (1992). İslâm Hukukunda Temel Hak ve Hürriyetler, Anka- ra: Diyanet İşleri Başkanlığı Yay.
• ATEŞ, Süleyman (1994), Kur’an’da İnsan Hakları, 1.Kur’an Sempozyumu, 1-3 Nisan 1994, Ankara: Bilgi Vakfı Yay.
• AYBAY, Rona (1979).“Bir İnsan Hakkı Olarak Uluslararası Seyahat Özgürlü- ğü”, İnsan Hakları Yıllığı, Yıl: 1, Ankara.
• BAĞDATLI, Selahattin (2012). Hukuk Sözlüğü, İstanbul: Derin Yay.
• BOLAY, Süleyman Hayri (1989). “Ahmet Hamdi Akseki”, I-XXXXIII, DİA, İs- tanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları: 293-295.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail (v. 256/870), Sahihu’l-Buharî, I-IX, Metaibu’ş-Şa’b, by., 1378.
• DEMİR, Fahri (1986). İslâm Hukukundan Mülkiyet Hakkı ve Servet Dağılımı, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yay.
• Ebû Davud, Süleyman b. Eş’as b. İshâk el-Ezdî es-Sicistânî (v. 275/888), es- Sünen, I-IV, Thk. Muhammed Muhyiddin Abdulhamid, Dâruİhyâi’s- Sünneti’n- Nebeviyye, Beyrut, ty.
• ERDOĞAN, Mehmet (2005). Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü, İstanbul: En- sar Neşriyat.
• ERTAN, Veli (v. 1991) (1966). Ahmet Hamdi Akseki(Hayatı-Eserleri-Tesiri), İs- tanbul: Üçdal Neşriyat.
• GENÇ, H. Mustafa (2000). Kültürümüzde ve Batı’da İnsan Hakları ve Demokra- si, Samsun: Akabe-Biat Yay.
• GÖLCÜKLÜ, Feyyaz (1970). Haberleşme Hukuku, Ankara: Sevinç Matbaası.
• GÖZÜBÜYÜK, A. Şeref (2000). Anayasa Hukuku, Ankara: Turhan Kitabevi Yay.
• İbnü’l-Arabî, Ebû Bekr Muhammed b. Abdillah(v. 543/1148), Ahkâmü’l- Kur’an, I-IV, Thk. Ali Muhammed el-Becâvî, İsâ el-Bâbî el Halebî ve Şu- rekası, Beyrut, 1968.
• İbn Kesîr, İmâmüddîn Ebu’l- Fidâ İsmail el-Kureyşî, (v. 774/1372), Tefsîru’l- Kur’ani’l-Azîm, I-IV, Dâru’l-Marife, Beyrut, 1969.
• KABOĞLU, İbrahim Ö. (1999). Özgürlükler Hukuku, İstanbul: Afa Yay. ; (2000). Düşünce Özgürlüğü, İnsan Hakları, İstanbul: Yapı Kredi Yay.
• KAHRAMAN, Abdullah (2005). Zor Zamanda Yapılabileceklerin En İyisini Ya- pan Bir İslâm Âlimi: Ahmed Hamdi Akseki(1887-1951), İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi, S. 6: 297-312.
• KAPANİ, Münci (1993). Kamu Hürriyetleri, Ankara: Yetkin Yay.
• KÖSE, Saffet (2012). İslâm Hukukuna Giriş, İstanbul: Hikmetevi Yay, s. 112.
• Kurtubî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed el-Ensârî, (v. 671/1273), el- Câmi’ li Ahkâmi’l-Kur’an, I-XX, Dâru’l- Kâtibi’l-Arabi, Kahîre, 1387/1967.
• KÜÇÜK, Adnan (2003). İfade Özgürlüğünün Unsurları, Liberal Düşünce Top- luluğu, Ankara.
• MUMCU, Ahmet (1992). İnsan Hakları ve Kamu Özgürlükleri, Ankara: Savaş Yay.
• Müslim, el-İmâm Ebu’l-Huseyn b. el-Haccâc (v. 261/875), Sahihu’l-Müslim, I- V, Thk. Muhammed Fuat Abdulbaki, Dâru’l-İhya’il-Kütübi’l Arabiyye, 1956.
• SENCER, Muzaffer (1992). Hak ve Özgürlük Kavramı, İnsan Hakları Yıllığı, T.O.A.İ.E.İ.H.A.D.M. C. 14, Ankara.
• SCHACHT, Joseph (1986). İslâm Hukukuna Giriş, çev. Mehmet Dağ- Abdulkadir Şener, Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yay.
• Süyûtî, Celalüddin b. Abdirrahman b. Ebibekr (v. 911/1515), Tarihu’l Hülefa, Dâru’l İbni’l Hazm, Beyrut, 2003.
• Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa b. Serve (v. 279/892), es-Sünen, I-V, Thk. İbrahim Atveİvez, Beyrut, ty.
• VELİDEDEOĞLU, Hıfzi Veldet (v.1981) (1945). Medeni Hukukun Umumi Esasları, İstanbul.
• YAZIR, Muhammed Hamdi (v. 1942) (1992). Hak Dini Kur’an Dili, I-X, İs- tanbul: Feza Yay.
• ZEYDAN, Abdülkerim (1963). Ahâkmu’z-Zimmiyyînve’l-Müste’minîn fi Da- ri’l-İslâm, Bağdat. ; İslâm Hukukunda Fert ve Devlet, çev. Cemal Arzu, İstanbul: Kültür Yay., , ty.