ABÂKÂ HAN’IN DİNÎ ŞAHSİYETİ VE ANADOLU’DAKİ UYGULAMALARI

Yıl 2016, Sayı: 40, 73 - 85, 28.11.2016

Mustafa Akkuş

https://doi.org/10.21563/sutad.270098

Cited By: 1

Öz

Moğollar Cengiz Han’ın liderliğinde toplanarak kısa sürede büyük bir imparatorluk kurmuş, Asya ve Avrupa’da hâkim güç haline gelmişlerdir. Mengü Han zamanına kadar birçok istila faaliyetinde bulunan Moğollar, onun büyük han olmasıyla da kurultayda büyük bir ordu teşekkül ederek İslam Dünyasına karşı nihai bir saldırı başlatmışlardır. Ordunun başında Türkistan ve İran topraklarını geçerek Bağdat önlerine gelen Hûlâgû, Abbasi Halifeliğini yıkarak İran, Irak, Azerbaycan ve Suriye topraklarının bir kısmını da içine alan geniş coğrafyada kendi devletini kurmuştur. Büyük Moğol Hanlığına tabi olan İlhanlı Devleti, Mısır dışında kalan tüm İslam toprakları üzerinde hâkimiyetini sağlamıştır. Hûlâgû Han’ın bölgede devletini tesis ettikten bir süre sonra ölmesiyle beraber yerine büyük oğlu Abâkâ geçmiştir.

Abâkâ Han babasının takip ettiği siyaseti aynen devam ettirmiş, bölgenin temel unsurunu oluşturan Müslüman halk üzerinde şiddetli baskı kuran sert bir politika gütmüştür. Bu çalışmamızda Abâkâ Han’ın İlhanlı topraklarında ve hâkimiyetlerini tanıyan milletler üzerinde uyguladığı siyaset ve bu politikaları şekillendiren dini yönü ele alınacaktır. Bu amaçla Abâkâ Han’ın dini şahsiyeti, dini eğitim ve kültürü, dinlere bakışı, din adamlarıyla ilişkileri ve bunun siyasetine yansımalarına değinilecektir. Özellikle dini anlayışının ve uygulamalarının Anadolu Selçuklu devleti ve Müslüman Anadolu halkı üzerindeki etkileri gösterilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Moğollar, İlhanlılar, Abâkâ Han, Anadolu, dinî siyaset

THE RULE OF ABAQA KHAN IN ANATOLIA AND HIS PERSONALITY

Öz

The Mongols established a great empire under the leadership of Genghis Khan within a short period of time governed both Asia and Europe. The Mongols, who launched frequent raids until the reign of Mongke Khan, attacked the Muslim world after having established a great army through consensus. Hulagu Khan, who led the great army via Turkistan and Iran and reached Iran, destroyed the Abbasid Caliphate and founded an empire lying on the lands of Iran, Iraq, Azerbaijan and Syria. The Ilkhanids, a vassal of the Great Mongol Khanate, secured their hegemony all over the Muslim-inhabited lands, except Egypt. Following Hulagu Khan's death, his elder son, Abaqa, became the khan.

Abaqa Khan followed the policies of his father and kept the oppressive policies against Muslims in the region. This study aims at investigating the religious motives of Abaqa Khan’s political maneouvres on the Ilkhanid lands and its vassal states. Abaqa Khan’s religious personality, religious educatian and culture, his stance towards religion, his relations with the clergy, and its reflections on the policy are also concerned in this paper. Particularly, the effects of his religious thoughts and practices on the Sultanate of Rum and Anatolian Muslims will be discussed.

Anahtar Kelimeler

Mongols, Ilkhanids, Abaqa Khan, Anatolia, religious policies

Kaynakça

• AKKUŞ, Mustafa. (2011). İlhanlıların Anadolu’daki Dini Siyaseti. Yayınlanmamış Doktora Tezi Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• AKSARAYİ, Kerimüddin Mahmut. (2000). Musameratü’l Ahbar. çev: Mürsel Öztürk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Anonim Selçuknâme, (1952). Anadolu Selçukluları Devleti Tarihi III. çev: Feridun Nafiz Uzluk. Ankara: Uzluk Yayınları.
• AZAVİ, Abbas. (1935). Tarihü’l-Irak Beyne’l-İhtilaleyn I (Hükümetü’l-Moğol). Bağdat: Bağdat Matbaası.
• BAUSANİ, Aleksandro. (2002). ‚İlhanlı Hâkimiyeti Zamanında İran’da Din‛. trc. Mustafa Uyar, Tarih Araştırmaları Dergisi. c. XX, s.223-231. Ankara: (Ayrıbasım).
• BAUSANİ, Aleksandro. (1968). ‚Religion under the Mongols‛. The Cambridge History of Iran ( The Saljuq and Mongol Periods). ed. J. A. Boyle. Cambrıdge. V: 538-549.
• BAYRAM, Mikail. (2005). ‚Hâce Nasîrüddîn Muhammed Et-Tûsî’nin İntihalciliği‛, Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S.XX, Konya. s.7–18.
• CAHEN, Claud. (1984). Osmanlılardan Önce Anadolu’ da Türkler. Trc: Yıldız Moran, İstanbul.
• CARPINI, Johann de Plano. (ty.) Moğol Tarihi ve Seyahatname 1245–1247. çev. E.Ayan. Trabzon: Derya Kitapevi.
• CÜVEYNÎ, Alâeddin Atâmelik. (1998). Tarih-i Cihanguşa. trc: Mürsel Öztürk, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• DEMİR, Mustafa. (2005). Türkiye Selçukluları ve Beylikler Döneminde Sivas Şehri. Sakarya: Sakarya Kitabevi.
• DULAURİER, M. Ed. (1936). Ermeni Müverrihlerine Göre Moğollar‛ (Vartan’ın Umumi Tarihinden Mustahrec). Türkiyat Mecmuası. S. V, İstanbul. s.27-48.
• DURAK, Neslihan. (2008). ‚ Çingizli Hatunları I: Sorgaktani Beki‛. Turkish Studies. vol:3/1. s.251-258.
• EBU’L FEREC, Gregory. (1941). Tarih-i Muhtasarüddüvel. çev: Ş.Yatkaya, İstanbul: Maarif Matbaası.
• EBU’L FEREC, Gregory. (1999). Abul Farac Tarihi. çev: Ö R. Doğrul, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• EFLÂKÎ, Ahmet. (1989) Menakibü’l-Arifin, I-II. çev: Tahsin Yazıcı, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• ES-SAYYAD, Fuad Abdulmu’ti. (1980). El-Moğol fit- Tarih. Beyrut: Daru’n-Nuhzatü’l-Arabiyye.
• ES-SAYYAD, Fuad Abdulmu’ti. (1987). Eş-Şark’ül-İslamî fi Ahd’il-İlhaniyyin (Üsrat-ü Hûlâgû Han). Katar: Katar Üniversitesi Yayınları.
• HAUSSIG, H. Wilhelm. (2001). İpek Yolu ve Orta Asya Kültür Tarihi. (nşr. M. Kayayerli), İstanbul.
• GALSTYAN, A. G., (2005). Ermeni Kaynaklarına Göre Moğollar. çev. İlyas Kamalov, İstanbul: Yeditepe Yayınları.
• GEANAKOPLOS, D.J. (1973). Emperor Michael Palaeologus and the West, 1258–1282. A Study in Byzantine-Latin Relations. Archon Books.
• GRİGOR, Aknerli. (2007). Okçu Milletlerin Tarihi. Çev: Hrand D.Andreasyon, İstanbul: Yeditepe Yayınları.
• GROUSSET, Rene. (2006). Bozkır, İmparatorluğu. trç: M. Reşat Uzman. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• İBN BİBİ, (1996). El Evamirül Alaiye Fil Umuril-Alaiye (Selçukname I-II). çev. Mürsel Öztürk, Ankara: 1000 Temel Eser Kültür Bakanlığı.
• İBN FUTÎ, Kemalüddin Abdürrezzak. (1963). el-Havadisü’l-Camia ve’t-tecaribü’n-nafi’a fi adabi’s-sultaniyye ve’d-duveli’l-İslamiyye. Beyrut.
• İBN KESÎR, Ebü'l-Fida İmadüddin İsmail b. Ömer. (1996). el-Bidâye ve’n-Nihâye. tah. Yusuf eş-Şeyh Muhammed el-Bukâî, IX, 1.b. Beyrut.
• İBN ŞEDDÂD, (2000). Baypars Tarihi. II, Çev. Şerefüddin Yaltkaya, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• İBN TAGRÎBERDÎ Cemaleddin Ebu’l-Mehasin Yusuf. (1992). en-Nücümüz-Zahire fi Mülük-i Mısır ve’l-Kahire, I-XVI. Beyrut: Darü’l- Kütübü’l-İlmiyye.
• İKBÂL, Abbas. (1985). Tarih-i Moğol. Tahran, 1364.
• JACKSON, Peter. (1983). ‚Abaqa‛ Encyclopedia Iranica. Vol. I, s.61–63.
• KADI AHMED, en-Nigidî. el-Veledü’ş-Şefik ve Hafidü’l-Hâlik. Süleymaniye Kütüphanesi. Nr. 4518.
• KADI AHMED, en-Nigidî. (2009) el-Veledü’ş-Şefik ve Hafidü’l-Hâlik. Haz. ve trc: Ali Ertuğrul. Yayınlanmamış Doktora Tezi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• KANAT, Cüneyt. (1998). ‚Memlûklerin Baybars Zamanındaki (1260–1277) Suriye Çukurova Siyaseti ve Bu Siyasetin Çukurova’nın Türkleşmesindeki Rolü‛. III. Uluslararası Çukurova Sempozyumu Bildirileri, Adana, s.423–434.
• KAYMAZ, Nejat. (1970) Pervane Muinüddin Süleyman. Ankara: AÜ DTCF Yayınları.
• KIRZIOĞLU, Fahreddin. (1970). ‚Ahıska Bölgesi ve Türklük‛, Türk Kültürü Dergisi. S.87, s.203–206.
• KİRAGOS, Genceli. (1928). ‚Ermeni Müverrihlerine Nazaran Moğollar‛. çev: M. Ed. Dulaurier. Türkiyat Mecmuası. S. 2 İstanbul. s.131-138.
• KİTAPÇI, Zekeriyya. (2000). Türk Boyları Arasında İslam Hidayet Fırtınası II. (Moğollar Arasında İslamiyet). Konya: Dizgi Ofset.
• OCAK, Ahmet Yaşar. (2000). Babailer İsyanı Aleviliğin Tarihsel Altyapısı. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• ÖZBEK, Süleyman. (1994). ‚El-Melikü’z- Zahir Rüknü’d-Din Baybars Zamanı Memlûk Devletinin Dini Siyaseti‛, E.Ü.E.F., Tarih İncelemeleri Dergisi. c.IX, İzmir. s.289-307.
• PFEIFFER, Judith. (2006). ‚Reflections on a ‘Double Rapprochement’: Conversion to Islam among the Mongol Elite during the Early Ilkhanate‛. Beyond The Legacy Of Genghıs Khan, Edıted By Linda Komaroff, Boston. s.369–389.
• REŞİDÜDDİN, Fazlullah b. İmadüddevle et-Tabib el-Hemedani. (ty). Cami’u’t-Tevarih, I-II. trc: Muhammed Sadık Neş’et, Fuad Abdülmu’ti es-Sayyad, Muhammed Musa Hindavi, Kahire.
• ROUX, Jean Paul. (2001). Moğol İmparatorluğu Tarihi. Çev:A. Kazancıgil-A. Bereket, İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• ROUX, Jean Paul. (2002). Türklerin ve Moğolların Eski Dini. çev: A. Kazancıgil. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• RUBRUCK, Wilhelm Von. (2001). Moğolların Büyük Hanına Seyahat (1253–1255). çev: Ergin Ayan. İstanbul: Ayışığı Kitapları.
• SABRİ SELİM, Abdüllatif. (1996). Es-Sırâ’ es-Siyasi ve’l-Mezhebi Beyn’eş-Şi’a ve’s-Sünne fi Asr-i Saytarat-i İlhanat’il-Moğol fi İran. (Doktora Tezi) Kahire Üniversitesi Dar’ul-Ulûm Fakültesi İslam Tarihi ve Medeniyeti Bölümü, Kahire.
• SPULER, Bertold. (1987). İran Moğolları. çev: Cemal Köprülü. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• SÜMER, Faruk. (1970). ‚Anadolu’da Moğollar‛, Selçuklu Araştırmaları Dergisi. c.I, Ankara: Türk Tarih Kurumu. s.1-147.