TONYUKUK BENGÜ TAŞINDA GEÇEN “BAR MU NE?” (anumRB) İBARESİ BAŞKA NE ŞEKİLDE OKUNABİLİR

Yıl 2018, Sayı: 43, 13 - 24, 23.07.2018

Mustafa Toker

https://doi.org/10.21563/sutad.446827

Öz

Orhun bengü taşları üzerinde bugüne gelinceye kadar pek çok okuma çalışması yapılmıştır. Vilhelm Thomsen ve Wilhelm Radloff’la başlayan abideleri okuma çalışmaları bugün de yurt içi ve yurt dışındaki Türkologlar tarafından sürdürülmektedir. Bu okumaların temeli abideleri ilk çözen Thomsen’e ve ilk okuyan Radloff’a dayanmaktadır. Radloff’un ve Thomsen’in okumaları ardından yeni görüşlerle birlikte bugün elimizde bulunan çeşitli yayınlardaki hâli ortaya çıkmıştır.

Bu bildiride, Tonyukuk abidesinde geçen ve kaynaklar tarafından “bar mu ne?” şeklinde okunan ibare üzerinde durulacaktır. İbarenin değişik bilim insanları tarafından okunuşu ve anlamlandırılışı verildikten sonra konuyla ilgili kendi görüşümüz ortaya konulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Türk Runik Metinleri-Köktürkçe, Köktürk Bengü Taşları, Tonyukuk Bengü Taşı-bar mu ne?

IN WHAT ELSE FORM CAN “BAR MU NE” EXPRESSION – MENTIONED ON TONYUKUK MONUMENT- BE READ?

Öz

Many epigraphy reading studies have been made on Orhun Monuments until today. Epigraphy reading studies that started by Vilhelm Thomsen and Wilhelm Radloff are sustained nowadays too by the domestic and foreigner Turkologs. The foundation of these readings are based on Thomsen who first deciphered the runic alphabet and on Radloff who first read the inscription . After Radloff’s and Thomsen’s readings its last form with new comments emerged in several publications.

In this paper, we will dwell on the expression read as “bar mu ne” by the sources and mentioned on Tonyukuk Monument. After giving different readings and interpretations by different scientists we will present our own comments.

Kaynakça

• ABDULLA, Mömin (1989), Türkçe-Uygurçe Lugat, Yer belirtilmemiş: Milletler Neşriyatı.
• AÇIKGÖZ, Halil (1996), “Bilge Kağan Yazıtının Doğu Yüzünün İlk Satırında (İ)ki (E)d(i)z K(e)r(e)kül(ü)g mü Yoksa Kid(i)z K(e)r(e)kül(ü)g ‘Keçe Çadırlı’ mı Okunmalı?”, TDAY-Belleten 1994, s. 1-10.
• AGİŞEV, İ. M. vd. (1993), Başkort Télénéŋ Hüzlégé, 1. C., Meskew: Russkiy Yazık.
• ALYILMAZ, Cengiz (2005), Orhun Yazıtlarının Bugünkü Durumu, Ankara: Kurmay Yayınları.
• --------------- (2001), “Bilge Tonyukuk Yazıtları Üzerine Birkaç Düzeltme”, TDAY-Belleten 2000, s. 11-18.
• ARAT, R. R., (1979), Kutadgu Bilig III İndeks, İstanbul: TKAE Yayınları.
• ARGUNŞAH, Mustafa - GÜNER Galip (2015), Codex Cumanicus,İstanbul: Kesit Yayınları.
• ARIKOĞLU, Ekrem (2005), Örnekli Hakasça-Türkçe Sözlük, Ankara: Akçağ Yayınları.
• ATA, Aysu (1997), Kısasü’l-Enbiyâ (Peygamber Kıssaları) II Dizin, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• AYDIN, Erhan (2012), Orhon Yazıtları (Köl Tegin, Bilge Kağan, Tonyukuk, Ongi, Küli Çor), Konya: Kömen Yayınları.
• --------------- (2008), “Tonyukuk Yazıtının 6. satırında Bir Düzetme Denemesi: Böŋüser mi Böŋreser mi?”, Dil Araştırmaları, S. 2, s. 79-86.
• BERTA, Árpád (2010), Sözlerimi İyi Dinleyin... Türk ve Uygur Runik Yazıtlarının Karşılaştırmalı Yayını, (Çev. Emine Yılmaz), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• CAFEROĞLU, Ahmet (2011), Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, 2. Bs., Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• DOERFER, Gerhard - TEZCAN, Semih (1980), Wörterbuch des Chaladsch (Dialekt von Charrab), Budapeşte: Akadémiai Kiadó.
• ERCİLASUN, Ahmet Bican (2016), Türk Kağanlığı ve Türk Bengü Taşları, İstanbul Dergâh Yayınları.
• --------------- (1995), “Bir Kişi Yañılsar Oġuşı Bodunı Bişükiñe Tegi Ḳıdmaz Ermiş (KT, G, 6=BK, K, 4) İbaresi Üzerine”, TDAY-Belleten 1993, s. 83-89.
• ERCİLASUN, Ahmet Bican - AKKOYUNLU, Ziyat (2014), Kâşgarlı Mahmud-Dîvânu Lugâti’t-Türk (Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ERDAL, Marcel (2004), A Grammar of Ol Turkic, Leiden: Brill.
• ERGİN, Muharrem (1988), Orhun Abideleri, 12. Bs., İstanbul: Boğaziçi Basım ve Yayınevi.
• Grammatika Altayskago Yazıka (1869), Kazan: Universitetskoy Tipografii.
• KARAAĞAÇ, Günay (1997). Lutfî Divanı, Ankara: TDK Yayınları.
• KOÇ, Kenan vd. (2003). Kazak Türkçesi-Türkiye Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Akçağ Yayınları.
• LESSING, Ferdinand D. (2003), Moğolca-Türkçe Sözlük I (A-N), (Çev. Günay Karaağaç), Ankara: TDK Yayınları. Necip Asım (1924), Orhun Abideleri, İstanbul.
• ORKUN, Hüseyin Namık (1987), Eski Türk Yazıtları, Ankara: TDK Yayınları.
• ÖLMEZ, Mehmet (2013), Orhon-Uygur Hanlığı Dönemi Moğolistan’daki Eski Türk Yazıtları (Metin-Çeviri-Sözlük), 2. Bs., Ankara: Bilgesu Yayıncılık.
• Özbek Tilining İzåhli Lugäti (1981), Moskva: Rus Tili Näşriyåti.
• SERTKAYA, Osman Fikri (1995), “Kül Tigin mi-Köl Tigin mi?”, Göktürk Tarihinin Meseleleri, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, s. 129-133.
• SIRKAŞEVA, L. T. Ryumina - Kuçigaşeva, N. A. (2000), Teleüt Ağzı Sözlüğü, (Çev. Ş. H. Akalın-Ç. Turgunbayev), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ŞEYH SÜLEYMAN EFENDİ-Yİ BUHÂRÎ (1298), Lügat-i Çağatay ve Türkî-i Osmânî, İstanbul: Mihran Matbaası. Tatar Télénéŋ Aŋlatmalı Süzlégé, (1979), 2. C., Kazan: Tatarstan Kitap Neşriyatı.
• TEKİN, Talat (2010), Orhon Yazıtları, 4. Bs., Ankara: TDK Yayınları.
• --------------- (1994), Tunyukuk Yazıtı, Ankara: Simurg Yayınları.
• --------------- (1995), Orhon Yazıtları-Kültigin, Bilge Kağan, Tunyukuk, İstanbul: Simurg yayınları.
• --------------- (2003), Orhon Türkçesi Grameri, İstanbul: Simurg Yayınları.
• --------------- (2004), “On Kök Turkic Büntegi”, Makaleler II-Tarihi Türk Yazı Dilleri, (Yay. Hzl. Emine Yılmaz, Nurettin Demir), Ankara: Öncü Kitap, s. 25-31.
• TEZCAN, Semih (1976), “Tonyukuk Yazıtı’nda Birkaç Düzeltme”, TDAY-Belleten 1975-1976, s. 53-69.
• TOKER, Mustafa (2013), “Köktürkçede Yön Bildiren Kelimeler ve Bunların Okunuşuna Farklı Bir Bakış”, SÜ Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 34, s. 1-10.
• Türkmen Diliniŋ Sözlügi (1962), Aşgabat: Türkmenistan CCR Ilımlar Akademiyasınıŋ Neşriyatı.
• USER, Hatice Şirin (2009), Köktürk ve Ötüken Uygur Kağanlığı Yazıtları-Söz Varlığı İncelemesi, Konya: Kömen Yayınları.
• --------------- (2007), “Tonyukuk Yazıtında Geçen ‘Ugur Kalıtdım) İbaresi Üzerine Yeni Bir Anlamlandırma Teklifi”, Erdem, C. 16, S. 48, s. 157-168.
• YUDAHİN, K. K., (1988), Kırgız Sözlüğü, (Çev. Abdullah Taymas), 2 cilt, 2. Bs., Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.