GELENEKSEL AFYONKARAHİSAR EVLERİNDE CEPHE DÜZENLEMELERİ

Yıl 2018, Sayı: 43, 491 - 522, 23.07.2018

Osman Kunduracı Nurcan Bahargülü

https://doi.org/10.21563/sutad.510557

Cited By: 1

Öz

Türkler; başta Anadolu olmak üzere gittikleri her bölgenin şartlarına uygun ve kendilerine özgü nitelikli konutlar inşa etmişlerdir. Bu evler insanların fiziksel ölçülerine uygun, işlevsel ve estetik değerleriyle bir bütün halinde ortaya konulmuştur.

Ege Bölgesi’nin İç Anadolu sınırında yer alan Afyonkarahisar, bu konumuyla Marmara ve Orta Anadolu bölgelerini Ege ve Akdeniz bölgelerine bağlayarak doğu ile batı, kuzey ile güney arasında bir köprü görevi üstlenmiştir. İç Anadolu’ya daha yakın olmasına rağmen sosyal, kültürel, ekonomik, sanat ve mimarlık açısından Ege ile Orta Anadolu’nun sentezi durumundadır.

Afyonkarahisar eski kent dokusu içinde kalan ve çoğu tescilli Geleneksel Afyonkarahisar evleri daha çok Afyonkarahisar kalesinin eteklerinde ve Ulu Caminin etrafında toplanmıştır. Geleneksel Afyonkarahisar evleri genellikle iki ve üç katlı olarak inşa edilmiştir.

Evlerin yan yana dizilmesi ve girişlerinin çoğunun sokağa bakması derinlik duygusunu artırmaktadır. Bu bağlamda Geleneksel Afyonkarahisar evlerinin kendine özgü cephe mimarisi ve buna bağlı olarak süsleme anlayışı bulunmaktadır.

Özellikle evlerin giriş düzenlemeleri, saçakları, pencere ve kapı tasarımları, elibelindeler ile diğer taşıyıcı elemanlar ve katları belirleyen ahşap hatıllar cepheyi hareketlendiren unsurlardır. Ayrıca bu evlerin çatı seviyesinde cihannümalarının olması, pencerelerdeki ferforje ve ahşap kafesler, bazı elibelindelerdeki yürek motifleri, madeni kapı kolları ve tokmakları ile de kendine özgü tasarımları dikkat çekicidir.

Bu yüzden Geleneksel Afyonkarahisar evleri yakın çevresinde bulunan diğer evlerden farklı tasarım ve süslemeleriyle özgün örneklerdir. Bu çalışma ile Geleneksel Afyonkarahisar evlerinden sadece merkezde bulunan sınırlı sayıda örnek ele alınmıştır. Ulu camii çevresindeki cadde ve sokaklardan seçilen bazı evler incelenmiştir. Bu örnekler kendi içinde gruplandırılarak fotoğraflar ve çizimler ile desteklenerek Geleneksel Afyonkarahisar evlerinin Türk sivil mimarisindeki yeri ve önemi ortaya konmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Afyonkarahisar, ev, cephe, mimari, süsleme

Kaynakça

• AKCÜRE, Ülkü (2013), “Türk Evi Çizgisinde Afyonkarahisar Evleri”, Taşpınar Yerel Tarih ve Kültür Dergisi, Afyonkarahisar, Sayı:10, Haziran, s.53-54.
• ALİAĞAOĞLU, Alparslan (2003), “Afyonkarahisar’da Şehir Morfolojisinin İki Unsuru: Cadde-Sokak Sistemi ve Konutlar”, Coğrafi Bilimler Dergisi, , 1(2), s.63-83.
• ARSEVEN, Celal Esad (1969), “Kapı Tokmağı”, Sanat Ansiklopedisi, İstanbul, Cilt:2, s.951.
• BAYTİN, Tulû (1951), Bacalar Tekniği-Yapısı-Mimarisi ve Türk Yapıcılığında Baca, İstanbul.
• BİNAN, Muhittin (2000), Ahşap Kapılar ve Metal Tamamlayıcı Elemanlar, (3.Baskı), İstanbul: Yem Yayınları.
• ÇAL, Halit (2000), “Afyonkarahisar Şehrinin Kapı Tokmakları”, Vakıf ve Kültür, Ankara, Cilt:2, Sayı:6, s.50-53.
• DEMİRCİ, Doğan (2009), “Geleneksel Isparta Evlerinde Giriş Düzenlemeleri”, SDÜ Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Isparta, Sayı:20, Aralık, s.187-202.
• DİVLELİ, Abdullah Asım, (2008), Geleneksel Türk Evinin Cephe Analizi: İstanbul- Zeynek Semti Haydar Mahallesi Örneği, Konya, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi
• EVREN, Mesut (1959), Türk Evinde Çıkma, İstanbul.
• GÜNGÖR, Eyüp (2010), “Afyonkarahisar Saklı Kent”, Taşpınar Yerel Tarih ve Kültür Dergisi, Afyonkarahisar Sayı:5, s.33-35.
• İLTAR, Gazanfer (2006), “Beyşehir ve Çevresindeki Geleneksel Konutlarda Çıkma”, I. Uluslararası Beyşehir ve Yöresi Sempozyumu; 12-13 Mayıs, Beyşehir Bildiriler Kitabı, Beyşehir, s.217-230.
• KUNDURACI, Osman (2016), “Eski Konya Evlerinde Çıkma Uygulamaları”, V. Uluslararası Türk Sanatı, Tarihi ve Folkloru Kongresi/ Sanat Etkinlikleri, 13-16 Nisan 2016 Komrat-Moldova, (Prof.Dr. Yusuf Küçükdağ Armağanı), (Editörler; Doç.Dr. Osman Kunduracı, Ahmet Aytaç), Konya, s.3-6.
• KURTİŞOĞLU Apa, Gülay (2014), “Kırklareli Geleneksel Evlerinde Cephe Düzenlemesi”, Tarihin Peşinde Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, Konya, Sayı:12, s.187-219.
• MERİÇ, Atanur (1995), “Afyonkarahisar ve Çevresi Eski Evleri ve Süslemeleri”, IV. Afyonkarahisar Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri, Afyonkarahisar, s.40-43.
• ÖZGÜNDÜZ, S. (1986), “Afyonkarahisar Evleri Üzerine Genel Bir Değerlendirme”, Beldemiz 8, Afyonkarahisar Belediyesi Yayınları, Afyonkarahisar 31, s.17-19.
• ÖZTANK, Nimet (2003), “Afyonkarahisar Geleneksel Konut Mimarisi ve Sokak Dokusunun Analizi”, Ege Mimarlık Dergisi, s.44-49.
• ÖZTANK, Nimet, “Afyonkarahisar Kenti Geleneksel Ahşap Konutları”, Ege Mimarlık Dergisi, 2005, s.3-55.
• ULUENGİN Yöney, Nihal (1998), Osmanlı-Türk Sivil Mimarisinde Pencere Açıklıklarının Gelişimi, İstanbul: Yem Yayınları.
• PARLAR, G. (2002), “Kaybolan Kültür Değerimizden Afyonkarahisar’da Bulunan Alibey Konağı İle İlgili Mimari Özellikleri ve Süslemeleri Üzerine Bir Araştırma”, VI. Afyonkarahisar Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri, Afyonkarahisar Belediyesi Yayınları:10, Afyonkarahisar, s.453-464.
• SEL, Hüseyin (2011), “Afyonkarahisar’da Sivil Mimari”, Afyonkarahisar Kütüğü, Cilt:1, Kasım, Afyonkarahisar, Afyonkarahisar Kocatepe Üniversitesi Yayınları, s.427-438.
• ŞAHİN, Gürsoy (2002), “ XII. Yüzyılın Sonlarında Afyonkarahisar Sancağının İdari ve Fiziki Yapısı, (554 Numaralı Afyonkarahisar Şer’iyye Siciline Göre)”, Tarih İncelemeleri Dergisi, Cilt: XVII, Sayı:2, s.39-57.
• YILDIRIM, Kemal (2006), “Geleneksel Afyonkarahisar Evlerine Ait Kapılar Üzerine Bir Araştırma”, Gazi Üniversitesi Müh. Mimarlık Fakültesi Dergisi, Cilt:21, No.1, , s.75-85.
• YILDIRIM, Kemal, KAHRAMAN, Necmi, HİDAYETOĞLU, M. Lütfi, “Geleneksel Afyonkarahisar Evlerine Ait Kapıların İncelenmesi”, Uluslararası Geleneksel Sanatlar Sempozyumu, s.342-352.
• YILDIRIM, Kemal, (2006), “Geleneksel Afyonkarahisar Evlerine Ait Kapılar Üzerine