XIX. YÜZYILDA TIRHALA SANCAĞI’NIN İDARİ TAKSİMATI VE YÖNETİMİ

Yıl 2018, Sayı: 44, 350 - 375, 10.01.2019

Ferdi Çiftçioğlu

https://doi.org/10.21563/sutad.511683

Cited By: 1

Öz

Tırhala sancağı, XIV. yüzyılın sonlarında Osmanlı hâkimiyetine girmiştir. Devletin Balkanlarda ilk fethettiği yerler arasında yer alan sancak, 1881 yılına kadar Osmanlı idari taksimatındaki yerini korumuştur. Kuruluşundan XIX. yüzyılın ortalarına kadar Rumeli Eyaletine bağlı statüsünü koruyan sancak, Tanzimat’ın ilanıyla birlikte Osmanlı taşrasında uygulanan idari değişikliklerin görüldüğü idari birimler arasında yer almıştır. Rumeli Eyaleti’nin küçültülüp küçük eyaletler teşkil edilmesi kararının ardından 1847 yılında Üsküp, Bosna, Yanya ve Selanik eyaletleri kurulmuştur. Sancak, bu eyaletlerden önce Selanik’e sonra Yanya’ya bağlı şekilde varlığını sürdürmüştür. Sancağın kendisi de kısa bir süre eyalet konumuna yükseltilmiş fakat 1871 Vilayet Nizamnamesiyle kesin olarak Yanya Vilayeti’ne bağlanmıştır. Ayrıca sancağın alt birimlerinde sürekli idari değişikliklerin yaşanması, Tanzimat’ın taşra yönetim uygulamalarının oturmadığını göstermiştir. IV. asırda durumunu muhafaza edebilen sancak, Tanzimat’ın ilanından sonra 1881 yılında Yunanistan’a terkine kadarki yaklaşık kırk senede birçok idari değişikliğin uygulandığı Osmanlı idari birimi olmuştur.

Bu çalışma, Tanzimat’ın Osmanlı taşra yönetimine getirmiş olduğu yenilikleri ve değişiklikleri, Tırhala Sancağı üzerinden ortaya koymayı amaçlamıştır. Bu bağlamda sancağın geçirmiş olduğu idari değişiklikler ile yönetime yardımcı sancak meclislerinin görevleri üzerinde durulmuştur. Ayrıca sancağın tüm idari şemasının verilmesiyle araştırmacıların sancağı dönemin diğer sancakları ile karşılaştırabilmeleri amaçlanmıştır. Bütün bunların ötesinde, devletin Balkanlar üzerindeki taşra yönetim anlayışının diğer sancaklarından farklı olmadığını ortaya koymak çalışmanın temel amacını oluşturmuştur

Anahtar Kelimeler

Tırhala Sancağı, yönetim, idari taksimat, meclis.

Kaynakça

• SALNAMALER
• Devlet Salnamesi, Def’a: 1, (H. 1263-M. 1847).
• Devlet Salnamesi, Def’a: 2, (H. 1264-M. 1848).
• Devlet Salnamesi, Def’a: 3, (H. 1265-M. 1849).
• Devlet Salnamesi, Def’a: 4, (H. 1266-M. 1850).
• Devlet Salnamesi, Def’a: 5, (H. 1267-M. 1851).
• Devlet Salnamesi, Def’a: 6, (H. 1268-M. 1852).
• Devlet Salnamesi, Def’a: 7, (H. 1269-M. 1853).
• Devlet Salnamesi, Def’a: 8, (H. 1270-M. 1854).
• Devlet Salnamesi, Def’a: 9, (H. 1271-M. 1855).
• Devlet Salnamesi, Def’a: 10, (H. 1272-M. 1856).
• Devlet Salnamesi, Def’a: 11, (H. 1273-M. 1857).
• Devlet Salnamesi, Def’a: 12, (H. 1274-M. 1858).
• Devlet Salnamesi, Def’a: 13, (H. 1275-M. 1859).
• Devlet Salnamesi, Def’a: 14, (H. 1276-M. 1860).
• Devlet Salnamesi, Def’a: 15, (H. 1277-M. 1861).
• Devlet Salnamesi, Def’a: 16, (H. 1278-M. 1862).
• Devlet Salnamesi, Def’a: 17, (H. 1279-M. 1863).
• Devlet Salnamesi, Def’a: 18, (H. 1280-M. 1864).
• Devlet Salnamesi, Def’a: 19, (H. 1281-M. 1865).
• Devlet Salnamesi, Def’a: 20, (H. 1282-M. 1866).
• Devlet Salnamesi, Def’a: 21, (H. 1283-M. 1866).
• Devlet Salnamesi, Def’a: 22, (H. 1284-M. 1867).
• Devlet Salnamesi, Def’a: 23, (H. 1285-M. 1868).
• Devlet Salnamesi, Def’a: 24, (H. 1286-M. 1869).
• Devlet Salnamesi, Def’a: 25, (H. 1287-M. 1870).
• Devlet Salnamesi, Def’a: 27, (H. 1289-M. 1872).
• Yanya Vilayet Salnamesi Def’a:1, (1288/1871).
• Yanya Vilayet Salnamesi Def’a:2, (1292/1875).
• Yanya Vilayet Salnamesi Def’a:3, (1293/1876).
• Yanya Vilayet Salnamesi Def’a:4, (1294/1877). TETKİK ESERLER
• Akbal, F. (1961), 1831 Tarihinde Osmanlı İmparatorluğu’nda İdari Taksimat ve Nüfus, Belleten 15/60, s. 617-628.
• Alan, E. (2016), “Yeni bir Belgeye Göre XVI. Yüzyılın İlk Yarısında Rumeli Sancakları, Kazaları ve Kadılar”, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Sayı: 33, s.337-377.
• Ayhan, A. (2013), Rumeli ve Akdeniz Adalarında Türk Varlığı, İstanbul.
• Barkan, Ö. L. (1953), “H. 933-934, M. 1527-1528) Mali Yılına Ait Bir Bütçe Örneği”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, Cilt: 15/1-4, 251-329.
• Baykara, T. (1988), Anadolu’nun Tarihi Coğrafyasına Giriş I, Ankara.
• Çadırcı, M. (1985), Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Ülke Yönetimi, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, Cilt: 1, İstanbul, s.201-228.
• Çakar, E. (2002), “Kanuni Sultan Süleyman Kanun-nâmesine Göre 1522 Yılında Osmanlı İmparatorluğu’nun İdarî Taksimatı”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 12, Sayı: 1, Elazığ, s.261-282.
• Çalı, A. (2011) Gazi Evrenos Bey, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
• Çanlı, M. (2002), Eytam İdaresi ve Sandıklar (1851-1926), Türkler, Cilt: 14, s.57-73.
• Delilbaşı, M. -Arıkan, M. (2001) Hicrî 859 Tarihli Suret-i Defter-i Sancak-ı Tırhala I, Ankara.
• Dennis, George T. (1967), “1403 Tarihli Bizans-Türk Antlaşması”, Çev. Melek Delilbaşı, Orientalia Christiana Periodica, Vol. XXXIII, s.72-78.
• Ekinci, E. B. (2000), Tanzimat Devri Osmanlı Mahkemeleri, Yeni Türkiye, Yıl: 6, Sayı: 31, s.764-773.
• Gençoğlu, M. (2011), “1864 ve 1871 Vilayet Nizamnamelerine Göre Osmanlı Taşra İdaresinde Yeniden Yapılanma”, Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2(1), s.29-50.
• Gökaçtı, M. A. (2001), Geographika: Yeniden Keşfedilen Yunanistan, İstanbul.
• Gökbilgin, M. T. (1952), XV-XVI Asırlarda Edirne ve Paşa Livâsı (Vakıflar-Mülkler-Mukataalar), İstanbul, 631-302.
• Güneş, M. (2016), Tanzimat Dönemindeki İdare Düzenlemelerin Kocaeli’ye Yansımaları, Uluslararası Kara Mürsel Alp ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu II, Cilt: 1, s.555-561.
• Gürboğa, N. (2008), “Osmanlı Taşrasında Belediye İdaresi: Alanya Belediyesi (1914–1915)”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, VII/16–17, s.165-185.
• Halaçoğlu, Y. (1991), XIV-VXII. Yüzyıllarda Osmanlılarda Devlet Teşkilatı ve Sosyal Yapı, Ankara.
• İlgürel, M. (2009), “Subaşı”, TDVİA, Cilt: 37, s.447-448.
• İnalcık, H. (1992) “Rumeli”, MEB, İA, Cilt 9, s.154-164.
• İnalcık, H. (2005) “Türkler ve Balkanlar”, BALTAM Türklük Bilgisi 3, Prizren, s.20-44.
• İnalcık, H. (2008), “Rumeli Maddesi”, TDVİA, Cilt: 35, s.232-235.
• İpşirli, M. (1992), “Beylerbeyi”, TDVİA, Cilt: 6, s.69-74.
• Jorga, N. (2009), Osmanlı İmparatorluğu Tarihi I, Çev. Nilüfer Epçeli, İstanbul.
• Karal, E. Z. (1983), Osmanlı Tarihi, Cilt VI. TTK Yayınları, Ankara.
• Karpat, H. K. (2003), Osmanlı Nüfusu (1830–1914), İstanbul 2003.
• Kaya, A. Y. - Terzibaşıoğlu Y. (2009), “Tahrir’den Kadastro’ya: 1874 İstanbul Emlak Tahriri ve Vergisi: Kadastro tabir olunur tahrir-i emlak”, Tarih ve Toplum, s.7-56.
• Kayapınar, L. (2002), “Yunanistan’da Osmanlı Hâkimiyetinin Kurulması (1361- 1461)”, Türkler, Cilt: 9, s.187-195.
• Kayapınar, L. (2004), “Osmanlı Uç Beyi Evrenos Bey Ailesinin Menşei, Yunanistan Coğrafyasındaki Faaliyetleri ve Eserleri”, Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitü Dergisi, Cilt: 2004/1, Sayı 8, s.133-142.
• Kayapınar, L. (2005) “Teselya Bölgesinin Fatihi Turuhan Bey Ailesi ve XV.-XVI. Yüzyıllardaki Hayır Kurumları”, Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2005/1, Sayı: 10, s.183-196.
• Kenanoğlu, M. M. (2007), “Nizamiye Mahkemeleri”, TDVİA, Cilt: 33, s.185-188.
• Kılıç, O. ( 2016), Rumili Eyaleti’ne Bağlı Sancakların XVIII. Yüzyıldaki İdari Statüleri, Balkan Tarihi, Cilt: 1, Uluslararası Balkan tarihi Araştırmaları Sempozyumu, İstanbul, s.111-124.
• Kılıç, O. (1997), XVIII. Yüzyılın İlk Yarısında Osmanlı Devleti’nin İdari Taksimatı, Elazığ.
• Kırmızı, A. (2008), Abdülhamid’in Valileri (Osmanlı Vilayet İdaresi 1895–1908), İstanbul.
• Kiel, M. (2011), “Teselya” TDVİA, Cilt: 40, 2011, s. 522-526.
• Mıstanoğlu, N. (2004), XIX. Yüzyılın İkinci Yarısında Kırşehir Sancağı, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Yakınçağ Anabilim Dalı Yayımlanmamış Doktora Tezi, Konya.
• Ortaylı, İ. (2008), Türkiye Teşkilat ve İdare Tarihi, Ankara.
• Örenç, A. F. (2006), “Mutasarrıf”, TDVİA, Cilt: 31, s.377-379.
• Özcan, T. (2006), “Osmanlı Toplumunda Yetimlerin Himayesi ve Eytam Sandıkları”, İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 14, 270-275.
• Pakalın, M. Z. (1993), Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü III. İstanbul.
• Reyhan, C. (2015), 1864-1871 Vilayet Nizamnamelerinde İdare Meclisleri: Osmanlı Taşrasında “Birörnek Yönetim Modeli” nin Kuruluş Sorunu, 1864 Vilayet Nizamnamesi, Ed. Erkan Tural- Selim Çapar, Ankara, s.51-68.
• Rukancı, F. (2008), “Osmanlı Devleti’nde Arşivcilik Çalışmaları”, Türk Kütüphaneciliği, 22/4, s.414-434.
• Sahillioğlu, H. (1990), Osmanlı Döneminde Irak’ın İdari Taksimatı, Çev. Mustafa Öztürk, Belleten, Cilt: LIV/78, s.1233-1257.
• Söylemez, M. M. (2007), “Ankara Vilayet Salnamelerine Göre Osmanlı’nın Son Döneminde Çorum”, Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: 6, Sayı: 12, s.7-40.
• Sungur, M. (2002), XIX. Yüzyıl Osmanlı Devleti’nde Taşra İdaresi ve Vilayet Yönetimi, Türkler, Cilt: 13, s.750-761.
• Torun, S. F. (2016), “Vilayet Kanunlarına Göre Sancak (Liva) İdare Meclisleri”, Tarih Araştırmaları Dergisi, Cilt: 35, s.157-174. Uzunçarşılı, İ. H. (1995), Osmanlı Tarihi I, Ankara.
• Yazan, Ö. (2017), “Ziraat Bankası’nın İlk Yirmi Yılına Ait Bazı Kayıtların İncelenmesi”, Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt: 17, Sayı: 4, s.221-237.