Stratejik önemi artan bir endüstri bitkisi: Aspir (Carthamus tinctorius L.)

Yıl 2016, Sayı: 66, 51 - 62, 19.04.2016

Nuran Taşlıgil Güven Şahin

https://doi.org/10.17211/tcd.48394

Cited By: 1

Öz

Türkiye, gerek yağlı tohum gerekse bir endüstriyel ürün olarak yağ açısından büyük ölçüde dışa bağımlı durumdadır. Coğrafi şartları sayesinde ise Türkiye, çok sayıda yağlı tohum ve yağ elde edilen bitkilerin yetiştirilebildiği bir ülke olup söz konusu ürünlerde dünya ortalamasının üzerinde verim alınmaktadır. Öte yandan artan nüfusa karşılık yağ üretiminin düşük kalması ve sağlıklı beslenme adına kişi başına tüketilen yağın çok altında bulunuyor oluşu büyük bir problem olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu çalışmamızda son yıllarda dikkat çekici bir gelişme yaşanan ve 2014’te Cumhuriyet tarihinin en yüksek üretim değerine ulaşılan aspir, ziraat coğrafyası odağında incelenmiştir. Bitkinin botanik ve ekonomik özelliklerinin yanı sıra coğrafi dağılımı ve yetişme şartları analiz edilmiştir. Bunun için de başlıca aspir üreticisi Konya, Ankara, Yozgat ve Kırıkkale illerinde üretim yerinde incelenmiş ve üreticilerle mülakatlar gerçekleştirilmiştir. Aspirin özellikle son yıllarda bir enerji bitkisi olarak biyodizel imalinde de aranan bir ürün haline gelmesi de çalışmamızda üzerinde durduğumuz bir konudur. Bu kapsamda Türkiye’nin aspir yetiştiriciliği, potansiyeli ve yapılması gerekenler bir bütün halinde ele alınmaya çalışılmıştır.

Safflower (Carthamus tinctorius L.): An industrial plant with increasing strategical importance

Öz

Turkiye is highly dependent on foreign oil as an industrial product and as oleaginous seed. By means of its geographical conditions Turkiye is a sufficient land where a lot of oleaginous seed and the seeds which are efficient for gaining oil from and the rendement obtained is above the world avarage value. On the other hand, an essential problems in this matter are that the oil production has a low ratio comparing the increasing of the population and the oil consumption per person in means of health nutrition. In this investment safflower which has reached its pike production value during of the republic history in 2014 is examined in terms of agriculture. The botanical, economical features, geographical distribution and growth conditions are analysed. For this reason the place of production has been examined and interviews were conducted with manufacturers in main producer of safflower Konya, Ankara, Yozgat and Kirikkale province. It is only emphasized in our study that safflower has become a highly demanded product for biodiesel production in terms of an energy plant during recent years. In this scope combination of the issues of safflower farming, potential of it and works ought to be done are tried to be submitted.

Kaynakça

• Ahlawat, I.P.S. (2008). Agronomy – Rabi Crops Safflower, Division of Agronomy Indian Agricultural Research Institute, pp. 10, New Delhi / India.
• Akınerdem, F., Öztürk, Ö. (2008). “Safflower and Biodiesel Quality in Turkey”, 7th International Safflower Conference, 3 – 6 November 2008, Wagga Wagga, Australia.
• Angın, D. (2005). “Aspir (Charthamus tinctorius L.) Tohumu Pres Küspesinin Alternatif Enerji Kaynağı Olarak Değerlendirilmesi”, Osmangazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, s. 210, Eskişehir.
• Anonim, (2015). Çeşit Kataloğu – 2015, Tohumluk Tescil ve Sertifikasyon Merkezi Yayınları, s. 201, Ankara.
• Ashri, A. (1973). Divergence and Evolution in The Safflower Genus Carthamus L.: Final Research Report, pp. 360, Hebrew University of Jerusalem, Israel.
• Babaoğlu, M. (2005). “Aspir Tarımı (Carthamus tinctorius L.)”, Trakya Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, s. 7, Edirne.
• Babaoğlu, M., Güzel, M. (2015). “Safflower (Carthamus tinctorius L.) Breeding Activities at Trakya Agricultural Research Institute”, Ekin Journal of Crop Breeding and Genetics, Cilt: 1, Sayı: 1, s. 20 – 25, Ankara.
• Bayrak, A. (1997). “Ankara ve Şanlıurfa’da Denenen Yazlık-Kışlık Aspir (Carthamus tinctorius L.) Çeşit ve Hatlarının Yağ Asitleri Bileşiminin Araştırılması” Gıda Dergisi, Cilt: 22, Sayı: 4, s. 269 – 277, Ankara.
• Bayramin, S., Kaya, M.D. (2009). “Son Yıllarda Ülkemiz Aspir ve Kolza Üretimindeki Gelişmeler”, Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü Dergisi, Cilt: 18, Sayı: 1 – 2, s. 43 – 47.
• Berber, S. (2007). “Aspir (Carthamus tinctorious L.) Tohumlarının Aerodinamik Özelliklerinin Belirlenmesi”, Gaziosmanpaşa Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, s. 62, Tokat.
• Bergman, J., Kandel, H. (2013). “Safflower Production – A870”, NDSU Extension Service, pp. 4, https://www.ag.ndsu.edu/pubs/plantsci/crops/a870.pdf (Son erişim: 21.02.2016).
• Bulut, İ. (2006). Genel Tarım Bilgileri ve Tarımın Coğrafi Esasları (Ziraat Coğrafyası), Gündüz Eğitim ve Yayıncılık, s. 255, Ankara.
• BYSD, (2016). “Bitkisel Yağ Sanayicileri Derneği İstatistikleri”, http://www.bysd.org.tr/, (Son erişim: 22.02.2016).
• Çamaş, N., Çırak, C., Esendal, E. (2007). “Seed Yield, Oil Content And Fatty Acids Composition of Safflower (Carthamus tinctorius L.) Grown in Northern Turkey Conditions”, OMÜ Ziraat Fakültesi Dergisi, Cilt: 22, Sayı: 1, s. 98 – 104, Samsun.
• Dajue, L., Mündel, H.H. (1996). Safflower, (Carthamus Tinctorius L.), Promoting The Conservation and Use of Underutilized and Neglected Crops. 7, pp. 83, Institute of Plant Genetics and Crop Plant Research, Gatersleben / International Plant Genetic Resources Institute, Rome, Italy.
• Dinçer, N. (1964). Aspir, Tarım Bakanlığı Ziraat İşleri Genel Müdürlüğü Yayın No: D-2, Ankara.
• Durmuş, E., Yiğit, A. (2014). Türkiye’nin Tarım Yöreleri ve Bölgeleri, Nobel Akademik Yayıncılık, s. 234, Ankara.
• Er, C., Başalma, D., Ekiz, H., Sancak, C. (2011). Tarla Bitkileri – II., Anadolu Üniversitesi Yayını No: 2254, I. Baskı, s. 235, Eskişehir.
• Er, C., Geçit, H.H., Başalma, D., Koşar, F., Şentürk, Ş. (2011). “Eskişehir Koşullarında Yağ Bitkilerinin Üretim Deseni İçerisinde Yer Alabilme Potansiyeli”, Uluslararası Katılımlı I. Ali Numan Kıraç Tarım Kongresi ve Fuarı, 27-30 Nisan 2011, s. 941 – 951, Eskişehir.
• Eryılmaz, T., Cesur, C., Yeşilyurt, M.K., Aydın, E. (2014). “Aspir (Carthamus tinctorius L.), Remzibey-05 Tohum Yağı Metil Esteri: Potansiyel Dizel Motor Uygulamaları İçin Yakıt Özellikleri”, Türk Tarım ve Doğa Bilimleri Dergisi, Cilt: 1, Sayı: 1, s. 85–90, Çanakkale.
• Esendal, E. (1988). “Aspir Türleri Üzerine Bir Monografi, Coğrafi Dağılış, Türler Arası İlişkiler, Genetik ve Sitogenetik Özellikler”, OMÜ Ziraat Fakültesi Dergisi, Cilt: 3, Sayı: 1, s. 139 – 150, Samsun.
• Esendal, E. (2001). “Safflower Production and Research in Turkey”, Vth International Safflower Conference, Willinston, N.D., July 23 – 27, 2001 pp. 203 – 206, USA.
• FAO, (2016). Food And Agriculture Organization FAOSTAT, http://faostat.fao.org/site/567/default.aspx#ancor, (Son erişim: 22.02.2016).
• Golkar, P. (2014). “Breeding Improvements in Safflower (Carthamus tinctorius L.): A Review”, Australian Journal of Crop Science,Vol. 8, No: 7, pp. 1079 – 1085, Australia.
• Göçer, A. (1993). Ankara Koşullarında Nadas Alanlarının Daraltılmasında Aspir Bitkisinden Yararlanma, s. 79, Ankara.
• Günal, N. (2001). “Türkiye’de Ekim Alanı Daralan Bir Yağ Bitkisi: Aspir”, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Öneri Dergisi, Cilt: 4, Sayı: 16, s. 101-105, İstanbul.
• İlkdoğan, U. (2012). “Türkiye’de Aspir Üretimi İçin Gerekli Koşullar ve Oluşturulacak Politikalar”, TEPGE Yayın Nu: 205, (Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi), s. 109, Ankara.
• Johnson, R.C., Ghorpade, P.B., Bradley, V.L. (2001). “Evaluation of the USDA Core Safflower Collection for Seven Quantitative Traits”, Vth International Safflower Conference, Williston, North Dakota and Sidney, July 23 – 27, pp. 149 – 152, USA.
• Karabaş, H., (2013). “Ülkemiz Islahçı Çeşitlerinden Remzibey-05 Aspir (Carthamus tinctorius L.) Tohumlarından Üretilen Biyodizelin Yakıt Özelliklerinin İncelenmesi”, Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, Cilt: 27, Sayı: 1, s. 9 – 17, Bursa.
• Kayaçetin, F., Katar, D., Arslan, Y. (2012). “Aspir (Carthamus tinctorius L.)’in Döllenme Biyolojisi ve Çiçek Yapısı”, Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü Dergisi, Cilt: 21, Sayı: 2, s. 75 – 80, Ankara.
• Kıraç, A. N. (1938). Birinci Köy ve Ziraat Kalkınma Kongresi: Orta Anadolu İçin Yeni Ziraat Metodları, Ziraat Vekâleti Neşriyatı Kongre Yayını B Serisi, İstanbul.
• Koç, H. (2001). Yağ Bitkileri, Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Ders Kitapları Serisi No: 22, Tokat.
• Kolsarıcı, Ö. Gür, A., Başalma, D., Kaya, M.D., İşler, N. (2004). “Yağlı Tohumlu Bitkiler Üretimi”, VI. Türkiye Ziraat Mühendisliği Teknik Kongresi (3 – 7 Ocak 2005), I. Cilt, s. 21, Ankara.
• Kolsarıcı, Ö. (2006). “Hammadde Olarak Biyodizel Üretiminde Kullanılabilecek Yağlı Tohumlu Bitkilerin Potansiyeli ve Biyodizele Uygunlukları”, Enerji Bitkileri ve Yeşil Yakıtlar Sempozyumu, 14 – 15 Aralık 2006, s. 15 – 32, İzmir.
• Köse, T.F., Köse, A., Karaman, Y. (2008). “Kurak Koşullarda Aspir Bitkisinin Alternatif Olarak Değerlendirilmesi”, Türkiye III. Tohumculuk Kongresi, 25 – 28 Haziran 2008, s.141 – 146, Nevşehir.
• Köse, A. (2014). Aspir, Tarımsal Araştırmalardan Bakış, (Ed. Mehmet C. Kaya, Ayten Zan Sancak, Alkan Demir, Zehra Çiçekgil), Tarımsal Ekonomi ve Politika Geliştirme Enstitüsü Müd., s. 63 – 70, Ankara.
• McGuire, P.E., Damania, A.B., Qualset, C.O. (eds.). (2012). Safflower in California The Paulden F. Knowles personal history of plant exploration and research on evolution, genetics, and breedin, Agronomy Progress Report No. 313, Dept. of Plant Sciences, pp. 44, University of California, Davis CA USA.
• Öğüt, H., Oğuz, H., Bacak, S., Mengeş, H.O., Köse, A., Eryılmaz, T. (2012). “Investigation of the Characteristics of Biodiesel from Balci Species of Safflower”, Tarım Makinaları Bilimi Dergisi, Cilt: 8, Sayı: 3, s. 297 – 300.
• Öztürk, Ö., Akınerdem, F., Bayraktar, N., Ada, R. (2007). “Konya Koşullarında Bazı Aspir Çeşitlerinin Verim, Verim Unsurları ve Yağ Oranlarının İncelenmesi”, I. Ulusal Yağlı Tohumlu Bitkiler ve Biyodizel Sempozyumu, 28 – 31 Mayıs, s. 191-202, Samsun.
• Rojas, R., Ruso, J., Osorio, J., de Haro., Fernandez-Martinez, J. (1993). Variability in Protein and Hull Content of the Seed of a World Collection of Safflower, Sesame and Safflower Newsletter, 8, pp. 122 – 126.
• Singh, V., Nimbkar, N. (2006). Safflower (Carthamus tinctorius L.) Genetic Resources, Chromosome Engineering and Crop Improvement, Chapter 6, (Ed. Ram J. Singh), Genetic Resources, Chromosome Engineering, and Crop Improvement: Oilseed Crops, CRC Press, p. 320, Boca Raton.
• Sirel, Z. (2011). “Bazı Aspir (Carthamus tinctorius L.) Çeşit ve Hatların Tarımsal Özellikleri”, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, s. 66, Eskişehir.
• Smith, J.R. (1996). Safflower, The American Oil Chemists Society Publications (AOCS), pp. 592, Illinois.
• Şakir, Ş. Başalma, D. (2005). “The Effect of Sowing Time on Yield and Yield Components of Some Safflower (Carthamus tinctorius L.) Cultivars and Lines”, VI. International Safflower Conference, 6 – 10 June, s. 147-153, İstanbul, Turkey.
• Taşlıgil, N. (2010). Türkiye Ziraatının Problemleri, Çantay Kitabevi, s. 242, İstanbul.
• Turan, Z. M., Göksoy, A. T. (1998). Yağ Bitkileri, Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bolumu, Ziraat Fakültesi Ders Notları No: 80, Bursa.
• TÜİK, (2016). Bitkisel Üretim İstatistikleri, https://biruni.tuik.gov.tr/bitkiselapp/bitkisel.zul, (Son erişim: 22.02.2016).
• Weiss, E.A. (1971). Castor Sesame & Safflower, Published: Barnes and Noble, pp. 901, New York.
• Yenice, N., Bayraktar, N. (1996). “Yerli Aspir (Carthamus tinctorius L.) Hatlarında Karyotip Analizi”, Tarım Bilimleri Dergisi, Cilt: 2, Sayı: 2, s. 81 – 86, Ankara.
• Yararlanılan İnternet Siteleri:
• http://arastirma.tarim.gov.tr/ttae/Sayfalar/Detay.aspx?SayfaId=58
• http://arastirma.tarim.gov.tr/ttae/Sayfalar/Detay.aspx?SayfaId=59
• https://npgsweb.ars-grin.gov/gringlobal/taxonomydetail.aspx?9243
• http://plants.usda.gov/core/profile?symbol=cati&maptype=large&format=print&photoid=
• http://www.dehabiodizel.com.tr/aspir.html
• http://www.aksehirtarim.gov.tr/Haber/Aspir/Aspir.htm
• http://www.mgm.gov.tr/
• Son Erişim: 21.02.2016