Analitik hiyerarşi süreci ile optimal arazi kullanımının belirlenmesi: Melendiz Çayı havzası örneği

Yıl 2016, Sayı: 66, 83 - 92, 19.04.2016

Dündar Dağlı Ayşe Çağlayan

https://doi.org/10.17211/tcd.28071

Cited By: 7

Öz

Son yıllarda artan nüfusla birlikte mevcut kaynaklar üzerindeki baskının artması, kaynakların sürdürülebilir kullanımı önemli hale getirmiştir. Şehirleşmenin artması ile tarımsal araziler üzerindeki yoğun baskı ve ormanların tahrip edilmesi gibi problemler, doğru arazi kullanımının nasıl olabileceği üzerine insanları düşündürmeye başlamıştır. Doğada mevcut olan kaynakların doğasına zarar vermeden, sürdürülebilir ve optimal fayda sağlayacak bir planlama, arazi kullanımı çalışmalarının temel altlığını oluşturmalıdır. Coğrafi potansiyelin ortaya konması ve sürdürülebilir bir şekilde planlanması gelecek kuşaklar açısından önem arz etmektedir. “Analitik Hiyerarşi Süreci ile Optimal Arazi Kullanımının Belirlenmesi: Melendiz Çayı Havzası Örneği” isimli çalışmada öncelikle araştırma alanı ile ilgili envanter çalışması yapılmış ve arazi kullanımı üzerinde etkili olan doğal ve beşeri faktörler belirlenmiştir. Bu kapsamda arazi kullanımına etki eden faktörler bağımsız değişkenler kabul edilerek arazi kullanımı üzerindeki etkisi açıklanmaya çalışılmıştır. Coğrafi Bilgi Sistemleri Destekli Çok Kriterli Karar Verme (C-ÇKKV) analizi, Analitik Hiyerarşi Tekniği ile entegre olarak kullanılmış ve havzanın arazi kullanımı uygunluk analizi yapılmıştır. Mevcut kullanımlarla analiz sonuçlarından elde edilen potansiyel uygun alanlar kıyaslanmış ve havzanın yaklaşık % 13’ünün amaç dışı kullanıldığı sonucuna varılmıştır. Amaç dışı yanlış kullanımlar mekânsal olarak tespit edilerek nasıl kullanılması gerektiği önünde öneriler getirilmiştir. Alanlar üzerinde yanlış arazi kullanımı yerine planlı arazi kullanımı ile faaliyet göstermesi, havzadaki nüfusun geleceği açısından hayati önem taşımaktadır.

Determining convenient land use with analytic hierarchy process: Case of Melendiz river basin

Öz

Rising pressure on current resources due to increasing population in recent years has made sustainable usage of resources significant. Problems, such as intensive pressure on agricultural lands by virtue of urbanization and deforestation, have started to set people thinking on how correct land use can be. Planning, which provides sustainable and optimal profit without harming the nature of current resources in nature, must create the infrastructure of land use studies. Revealing geographical potential and sustainable planning become more of an issue for posterity. In this study called “Determining Convenient Land Use with Analytic Hierarchy Process: Case of Melendiz River Basin”, first of all inventory study about research area is prepared and then natural and human factors effective on land use are determined. In this context, regarding factors effective on land use as independent variable, their effect on land use is tried to be made clear. Multi-criteria decision-making analysis supported by geographical information systems is used with analytic hierarchy technique integratedly and land use suitability analysis of basin is carried out. Current usages and potential suitable lands obtained via results of analysis are compared and it is concluded that approximately 13% of basin is misused. Misusages are ascertained locationally and some proposals are suggested in terms of correct usage. Operating with planned land use instead of misused land use is of vital importance with regard to the future of population on basin.

Kaynakça

• Abudeif, A.M., Abdel Moneim, A.A. and Farrag, A.F. (2014). “Multicriteria decision analysis based on analytic hierarchy process in GIS environment for siting nuclear power plant in Egypt”, Elsevier, Annals of Nuclear Energy 75 (2015) 682–692.
• Akbulak, C. (2010). “Analitik Hiyerarşi Süreci ve Coğrafi Bilgi Sistemleri ile Yukarı Kara Menderes Havzası’nın Arazi Kullanımı Uygunluk Analizi”, Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 7(2), 557-576.
• Akıncı, H., Yavuz Özalp, A. ve Turgut B. (2012). “AHP Yöntemi ile Tarıma Uygun Alanların Belirlenmesi”, IV. Uzaktan Algılama ve Coğrafi Bilgi Sistemleri Sempozyumu (UZAL-CBS 2012), 16-19 Ekim, Zonguldak.
• Arıbaş, K. (2002). Aksaray Ovası’nın Beşeri ve Ekonomik Coğrafyası, Atatürk Üniv., Sos. Bil. Ens., Ortaöğretim Sosyal Alanlar Eğitimi Anabilim Dalı, Erzurum.
• Berumen, S.A and Llamazares, F. (2007). “The utility of multi-criteria decision methods (such as AHP) in an increasingly competitive environment” Cuadernos Administrativos Bogotá (Colombia), 20 (34) (2007), pp. 65–87.
• Cengiz, T., Akbulak, C., Özcan, H. ve Baytekin, H. (2013). “Gökçeada’da Optimal Arazi Kullanımının Belirlenmesi”, Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi, Tar. Bil. Der., Sayı 19, s 148-162, Ankara.
• Çağlıyan, A. ve Dağlı, D. (2013). “Planlamada Etkili Olan Coğrafi Faktörler: Elazığ Örneği”, II. Uluslararası Bölgesel Kalkınma Konferansı, 330-357, Elazığ.
• Dağlı, D. (2014). Arazi Kullanımı Modelleri, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Semineri, Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ.
• Dağlı, D. (2015). Melendiz Çayı Havzası’nda Arazi Kullanımı, Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Elazığ.
• Durmuş, E. ve Yiğit, A. (2014). Türkiye’nin Tarım Yöreleri ve Bölgeleri, Nobel Akademi Yayıncılık, Ankara.
• Erinç, S. (1959). “Bölge Planı Nasıl Yapılır”, İ.Ü. Coğr. Ens. Derg, 10, 36-51, İstanbul.
• Erinç, S. (1963). “Tatbiki Coğrafya ve Planlama”, İstanbul Teknik Üniversitesi, Şehircilik Konferansı, s.1-37., İstanbul.
• Kavas, E. (2009). “Analitik Hiyerarşik Süreç Yöntemiyle İzmir İlinde Heyelan Duyarlılığının Coğrafi Bilgi Sistemleri Tabanlı İncelenmesi”, TMMOB Coğrafi Bilgi Sistemleri Kongresi, 02-06 Kasım, İzmir.
• Kopar, İ. (2010). Melendiz ve Karasu Çayı Havzalarının Jeomorfolojisi, Atatürk Üniversitesi Yayınları, No:981, Erzurum.
• Malczewski, J. (1999). GIS and Multicriteria Decision Analysis, John Wiley and Sons, New York.
• Mansouri Daneshvar, MR. (2014). “Landslide Susceptibility Zonation Using Analytical Hierarchy Process and GIS for the Bojnurd Region, Northeast of Iran. Landslides, 11(6): 1079-1091.
• Özcan, O., Musaoğlu, N. ve Şeker, D.Z. (2009). “Taşkın Alanlarının CBS ve Uzaktan Algılama Yardımıyla Belirlenmesi ve Risk Yönetimi: Sakarya Havzası Örneği”, TMMOB Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası 12. Türkiye Harita Bilimsel ve Teknik Kurultayı, 11-15 Mayıs, Ankara.
• Öztürk, D. ve Batuk, F. (2007). “Çok Sayıda Kriter ile Karar Vermede Kriter Ağırlıkları”, Yıldız Teknik Üniversitesi, Sigma Mühendislik ve Fen Bilimleri Dergisi, 25(1), 86-98.
• Öztürk, D. ve Batuk, F. (2010). “Konumsal Karar Problemlerinde Analitik Hiyerarşi Yönteminin Kullanılması”, Yıldız Teknik Üniversitesi Sigma Mühendislik ve Fen Bilimleri Dergisi, 28, 124-137, İstanbul.
• Özşahin, E. (2015). “Coğrafi Bilgi Sistemleri Yardımıyla Heyelan Duyarlılık Analizi: Ganos Dağı Örneği (Tekirdağ)”, Harita Teknolojileri Elektronik Dergisi, Cilt: 7, No: 1, (47-63).
• Özyörük, B. ve Özcan, E.C. (2008). “Analitik Hiyerarşi Sürecinin Tedarikçi Seçiminde Uygulanması: Otomativ Sektöründen Bir Örnek”, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi; 13:1, 133-144, Isparta.
• Saaty, T. L. (1980). The Analytic Hierarchy Process, McGraw-Hill Comp., U.S.A.
• Saaty, T.L. (2008). “Decision Making with the Analytic Hierarchy Process”, Int. J. Services Sciences, Vol. 1, No. 1, 83–98.
• Shahabi, H., Khezri, S., Bin Ahmad, B. and Hashim, M. (2014). “Landslide Susceptibility Mapping at Central Zab Basin, Iran: A Comparison Between Analytical Hierarchy Process, Frequency Ratio and Logistic Regression Models” Elsevier, CATENA, Volume 115, 55–70.
• Tierno, N.R., Puig, A.B., Vera, J.B. and Verdu, F.M. (2013), “The Retail Site Location Decision Process Using GIS and the Analytical Hierarchy Process”, Elsevier, Applied Geography, Volume 40, 191–198.
• Timor, M. (2011). Analitik Hiyerarşi Prosesi, Türkmen Kitabevi, İstanbul.
• Tunçdilek, N. (1985). Türkiye’de Relief Şekilleri ve Arazi Kullanımı, İ.Ü. Deniz Bilimleri ve Coğrafya Enstitüsü Yayınları No:3, İstanbul.
• Yılmaz, E. (2009). Bir Arazi Kullanım Planlaması Modeli: Cehennemdere Vadisi Örneği, Çevre ve Orman Bakanlığı, Doğu Akdeniz Ormancılık Araştırma Enstitüsü, Yayın No: 3, Mersin.