TANZİMAT DÜŞÜNCESİNDE HÜRRİYET FİKRİ

Yıl 2016, Sayı: 5, 137 - 157, 01.07.2016

Sedat Doğan

Öz

Tanzimat dönemi hem fikir hem de uygulama düzeyinde Osmanlı klasik sisteminin girdiği bunalım ve arayış aşamasından sonraki yeniden inşa girişimi olarak anlaşılabilir. Birçok fikir ve uygulamanın bir yanıyla klasik İslam düşüncesi, bir yanıyla klasik Osmanlı sistemi uygulamaları, bir yanıyla da modern Batı düşüncesiyle irtibatlı bir şekilde ortaya çıktığı bu dönemi çalışmak oldukça güç bir iştir. Bu nedenle bu döneme ilişkin fikri üretimin karşılaştırmalı kavram çalışmaları yoluyla gerçekleştirilebileceği kanaatinden hareket eden bu çalışmada Tanzimat döneminin medeniyet ve terakki gibi bayraklaştırılan kavramlarından en önemlisi olarak görülen hürriyet kavramı ele alınmaya çalışılmıştır. Temel amacımız burada ele alınan konu üzerinden çağdaş İslam düşüncesinin önemine dikkat çekmek ve bazı yöntemsel tespitlerde bulunmaktır

Anahtar Kelimeler

Tanzimat, Hürriyet, Akıl, İrade Hürriyeti, İhtiyar, Serbestlik

CONCEPT OF FREEDOM IN TANZIMAT

Öz

Tanzimat, emerged after crisis and seeking in Ottoman classical system, is a period of reconsruction in terms of ideas and practices which include political and legal reformations. Because of these ideas and practices is directly related to classical Islamic, Ottoman, and modern Western thought, it is very difficult to study this period of Turkish-Islamic thought and there is many methodological difficulties. It is best way to examine this period by comparative conceptual studies, so we will follow this way by examining the concept of freedom in this article. Our main goal is to draw attention to the importance of contemporary Islamic thought through the issues discussed here and some methodological determined

Anahtar Kelimeler

Tanzimat, Freedom, Liberty, Ratio, Free Will

Kaynakça

• Ahmed Cevdet Paşa, Ma’rûzât,Yusuf Halaçoğlu (Haz.), Çağrı Yayınları, İstanbul, 1980.
• Akpınar, İ., Ziyâ Paşa’nın Şiirlerinde İnsan Hürriyeti, Marmara Üniversitesi Türkiyât Araştırmaları Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Ali Suavi, “El-HakimuHüvellah”, içinde YTEA II, Mehmed Kaplan - İnci Enginün - Birol Emil (Haz.). MÜFEF, İstanbul, 1988, ss. 525-538.
• Ali Suavi, “el-Hakîm-u Hüvallah”, Ulûm Gazetesi, c. 1, n. 1, Paris, 1869.
• Ali Suavi, “el-Hakîm-u Hüvallah”, Ulûm Gazetesi, c. 1, n. 2, Paris, 1869.
• Ali Suavi, “İlm-i Usul-i Hukuk”, içinde Türköne, M., Siyasî İdeoloji Olarak İslâmcılığın Doğuşu, İletişim Yayınları, İstanbul, 1991, ss. 283-289.
• Ali Suavi, “Serbestlik”, içinde YTEA II, Mehmed Kaplan - İnci Enginün - Birol Emil (Haz.). MÜFEF, İstanbul, 1988, ss. 577-578.
• Bıçak, A., Türk Düşüncesi II: Kaygılar, Dergâh Yayınları, İstanbul, 2008.
• Bilgegil, M. K., Yakın Çağ Türk Kültür ve Edebiyatı Üzerine Araştırmalar I: Yeni Osmanlılar, Baylan Matbaası, Ankara, 1976.
• Birand, K., Aydınlanma Devri Devlet FelsefesinininTanzimatta Tesirleri, Son Havadis Matbaası, Ankara, 1955.
• Doğan, İ., Tanzimatın İki Ucu Münif Paşa ve Ali Suâvi, İz Yayıncılık, İstanbul, 1991.
• Fazlıoğlu, İ., “Osmanlılar (İlim ve Kültür)”, TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 33, 2007, ss. 548-556.
• Genç, M., Osmanlı İmparatorluğunda Devlet ve Ekonomi, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 2013.
• Mardin, Ş., Yeni Osmanlı Düşüncesinin Doğuşu, Mümtaz'er Türköne - Fahri Unan - İrfan Erdoğan (haz.), İletişim Yayınları, İstanbul, 2012.
• Mehmed Şerif, “İnsaniyet Nedir?”, içinde YTEA I, Mehmed Kaplan - İnci Enginün - Birol Emil (Haz.). MÜFEF, İstanbul, 1993, ss. 244-245.
• Münif Paşa, “Hukuk-ı Hürriyet”, içinde YTEA I, Mehmed Kaplan - İnci Enginün - Birol Emil (Haz.). MÜFEF, İstanbul, 1993, ss. 183-193.
• Namık Kemal, “Gazel”, içinde Batı Tesirinde Türk Şiiri Antolojisi, Kenan Akyüz (haz.), İnklâp Kitabevi, İstanbul, 1986, ss. 64-65.
• Namık Kemal, “Hikmetü’l-Hukuk”, içinde YTEA II, Mehmed Kaplan - İnci Enginün - Birol Emil (Haz.). MÜFEF, İstanbul, 1988, ss. 206-212.
• Namık Kemal, “Hürriyet Kasidesi”, içinde Türk Edebiyatı Antolojisi, Vasfi Mahir Kocatürk (haz.), Edebiyat Yayınevi, Ankara, 1967, ss. 360- 361.
• Nuemann, C. K., “Tanzimat Bağlamında Ahmed Cevdet Paşa’nın Siyasî Düşünceleri”, içinde Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce I, İletişim Yayınları, İstanbul, 2009, ss. 83-87.
• Okay, O., Batı Medeniyeti Karşısında Ahmed Midhat Efendi. Dergâh Yay., İstanbul, 2008.
• Özdinç, R., Akıl İrade Hürriyet: Son Dönem Osmanlı Dini Düşüncesinde İrade Meselesi. Dergâh Yayınları, İstanbul, 2008.
• Öztürk, N., Türk Edebiyatında İnsan, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı, Ankara, 2008.
• Şinasi, Bütün Eserleri, İsmail Parlatır - Nurullah Çetin (haz.), Ekin Kitabevi, Ankara, 2008.
• Tanpınar, A. H., Ondokuzuncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi, Abdullah Uçman (haz.), Dergâh Yayınları, İstanbul, 2008.
• Ülken, H. Z. Çağdaş Türk Düşüncesi Tarihi, Ülken Yayınları, İstanbul, 2008.
• Ziya Paşa, “Hürriyetin Neşri Dolayısıyla”, içinde YTEA II, Mehmed Kaplan - İnci Enginün - Birol Emil (Haz.). MÜFEF, İstanbul, 1988, ss. 75- 77.
• Ziya Paşa, Terciibend ve Terkibibend, Mithat Sadullah Sander (haz.), İnklap Kitabevi, İstanbul, 1958.