A PHENOMENOLOGICAL ANALYSIS ON THE CONSTRUCTION OF THE WORLD AND WORLDLINESS IN DYSTOPIAN CINEMA

Yıl 2024, Cilt: 18 Sayı: 33, 33 - 58, 30.01.2024

Cem Çınar

https://doi.org/10.48069/akdenizsanat.1386544

Öz

The “world” and “worldliness” are central concepts of 20th century philosophy. These concepts were conceived together with the notion of the “life world” and were given depth especially through the interpretations of the phenomenological approach. According to this approach, the world is ontologically distinct from the physical realm defined as the earth, nature or external reality; it exists and is comprehended through a joint functioning of the intentionality of consciousness and the givenness of the object. In this sense, the human world, as a phenomenal realm, is a multilayered, historical, spiritual, and dynamic space exclusive to the human species. However, dystopias create alternative world designs through art by looking at the actual world. These new “worlds” show different ways of living with regard to socio-economic, ethical, normative morality, technology, faith, etc. On the one hand, they allow us to understand the fictional aspects of the world we live in, and on the other hand, they offer alternative life proposals. These proposals often take the form of criticisms of the status quo. This article attempts to contextualise the structural categories that can be used to analyse fictionally constructed world designs through dystopias. Thus, it aims to facilitate a structural understanding of the problems of coherence, plausibility, realism and anachronism in dystopias found in various genres and subgenres of cinema.

Anahtar Kelimeler

Dystopia, Cinema, World, Worldliness, Phenomenology

DİSTOPYA SİNEMASINDA DÜNYA VE DÜNYASALLIĞIN İNŞASI ÜZERİNE FENOMENOLOJİK BİR ANALİZ

Öz

“Dünya” ve “dünyasallık” 20. Yy. felsefesinin merkez kavramlarındandır. Bu kavramlar “yaşam(a) dünyası” nosyonuyla birlikte düşünülmüş ve özellikle fenomenolojik yaklaşımın yorumlamalarıyla derinlik kazanmıştır. Bu yaklaşıma göre yeryüzü, doğa yahut dış gerçeklik olarak tanımlanan fiziksel alandan ontolojik olarak farklı olan dünya, bilincin yönelimselliği ve nesnenin verilmişliği ile müşterek işleyişle var olmakta ve kavranmaktadır. Bu anlamıyla fenomenal bir alan olan insan dünyası, insan türüne özel, çok katmanlı, tarihsel, tinsel, dinamik bir ortamdır. Distopyalar ise aktüel dünyaya bakarak sanat yoluyla alternatif dünya tasarımları meydana getirirler. Bu yeni “dünyalar” sosyo-ekonomik, etik, normatif ahlak, teknoloji, inanç vb. bakımlardan farklı yaşama biçimleri gösterirler. Bir taraftan yaşadığımız dünyanın kurmaca yönlerini anlamamızı sağlarken, diğer taraftan alternatif yaşam önerileri sunarlar. Bu öneriler genellikle müesses nizama yönelik eleştiriler şeklinde karşımıza çıkmaktadır. Bu makale, distopyalar yoluyla kurmaca olarak oluşturulan dünya tasarımlarını analiz ederken kullanılabilecek yapısal kategorileri belirlemeyi denemektedir. Böylece sinemada farklı tür ve alt türlerde karşılaşılan distopyalarda görülen tutarlılık, inandırıcılık, gerçekçilik ve anakronizm ile ilgili sorunları yapısal olarak anlamayı kolaylaştırmak amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Distopya, Sinema, Dünya, Dünyasallık, Fenomenoloji

Kaynakça

• Aristoteles, (2004). Poetika (11. Baskı). (İsmail Tunalı, Çev.), İstanbul: Remzi Yayınevi.
• Arndt S. (Yapımcı) & Tykwer T., Wachowski, Lana, Wachowski, Lilly (Yönetmen). (2012). Cloud atlas [Sinema Filmi]. ABD: Cloud Atlas Productions.
• Atwood M. (2017). Damızlık kızın öyküsü (1. Baskı). (Sevinç Altıçekiç ve Özcan Kabakçıoğlu, Çev.). İstanbul: Afa Yayınları.
• Booker, K. M. (1994). The dystopian ımpulse in modern literature - fiction as social criticism. London: Greenwood Press.
• Branson, R. (Yapımcı) ve Radford M. (Yönetmen). (1984). 1984 [Sinema Filmi]. ABD: Virgin.
• Boyens, P. (Yapımcı) ve Rivers, C. (Yönetmen). (2018). Mortal engines [Sinema Filmi]. ABD: MRC.
• Cevizci, A. (2005). Felsefe sözlüğü (9. Baskı). Paradigma Yayınları.
• Çınar, C. (2020). Gerçekçi sinemanın fenomenolojisi (1. Baskı). Konya: Çizgi Yayınları.
• Cohen, K., Kosove, A., Johnson, B., Marter, A., Polvino, M., Valdes, D. Ryder, A. (Yapımcı) ve Pfister, W. (Yönetmen). (2014). Transcendence [Sinema Filmi]. ABD: Alcon Entertainment.
• Deeley, M. (Yapımcı) ve Scott, R. (Yönetmen) (1982). Blade runner [Sinema Filmi]. ABD: Shaw Brothers.
• Dilthey, W. (2011). Hermeneutik ve tin bilimleri (1. baskı). (Doğan Özlem, Çev.). İstanbul: Notos Yayınevi.
• Ferrando, F. (2013). Posthumanism, Transhumanism, Antihumanism, Metahumanism, and New Materialisms Differences and Relations. Existenz, 8(2), 26-32. ISSN 1932-1066.
• Fichter, J. (2001). Sosyoloji nedir (5. Baskı). (Nilgün Çelebi, Çev.). Ankara: Atilla Kitabevi.
• Foucault, M. (2011) Özne ve iktidar (3. Baskı). (Işık Ergüden ve Osman Akınhay, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Jameson, F. (2010). Utopia as method, or the uses of the future. M. D. Gordin, H. Tilley ve G. Prakash (Eds.), Utopia/dystopia: conditions of historical possibility (s. 21-45) içinde. New Jersey: Princeton University.
• Johnston, K. M. (2011). Science fiction film a critical ıntroduction (1. Baskı). New York: Berg.
• Kaynak, O. (Yapımcı) ve Matin R. (Yönetmen) (2011). Canavarlar sofrası [Sinema Filmi]. Türkiye: Giyotin Film.
• Lazarus, P. N. (Yapımcı) ve Crichton, M. (Yönetmen) (1973). Westworld [Sinema Filmi]. ABD: MGM.
• Levine, D., Levy, S., Linde, D., Lunder, K., Ryder, A. (Yapımcı) & Villenevue D. (Yönetmen). (2016). Arrival [Sinema Filmi]. ABD: FilmNation.
• Gadamer, H. G. İnsan ve dil. H. Arslan (Ed.), H. Arslan (Çev.), İnsan Bilimlerine Prologomena, Dil, Gelenek ve Yorum (s. 65-75) içinde. İstanbul: Paradigma Yayınları.
• Gadamer, H. G. (2009). Hakikat ve yöntem II (1. Baskı). (Hüsamettin Aslan ve İsmail Yavuzcan, Çev.). İstanbul: Paradigma.
• Gordin, M.D., Tilley, H. ve Prakash, G. (2010). Introduction - Utopia and dystopia beyond space and time. M. D.
• Gordin, H. Tilley, G. Prakash (Eds.), Utopia / dystopia conditions of hıstorical possibility (s. 1-21) içinde. New Jersey: Princeton University.
• Gözel, Ö. (2019). Çevre-dünya’dan dünyaya: Heidegger’in “dünya”sına bir giriş. Kutadgubilig Felsefe-Bilim Araştırmaları Dergisi, 39(1), 129-146. ISSN: 1303-3387
• Heidegger, M. (1967). Sein und zeit. Tübingen: Verlag.
• Heidegger, M. (2011). Sanat eserinin kökeni (2. Baskı). (Fatih Tepebaşlı, Çev.). Ankara: De Ki.
• Heidegger, M. (2018). Varlık ve zaman (1. Baskı). (Kaan Ökten, Çev.). İstanbul: Alfa Yayınları.
• Husserl, E. (1997). Kesin bilim olarak felsefe (1. Baskı). (Abdullah Kaygı, Çev.). Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu.
• Husserl, E. (2003). Fenomenoloji üzerine beş ders (1. Baskı). (Harun Tepe, Çev.). Ankara: Bilim Sanat Yayınları.
• Huxley, A. (2013). Cesur yeni dünya (9. Baskı). (Ümit Tosun, Çev.). İstanbul: İthaki Yayınları.
• Isomaa, S., Korpua, J. ve Teittinen, J. (2020). Introduction: Navigating the many forms of dystopian fiction. S.
• Isomaa, J. Korpua ve J. Teittinen (Eds.), New perspectives on dystopian fiction in literature and other media (s. ıx-xıv) içinde. UK: Cambridge Scholars Publishing.
• Kubrick, S. (Yapımcı ve Yönetmen). (1968). 2001: A space odyssey [Sinema Filmi]. ABD: MGM.
• Kuçuradi, İ. (1997). Uludağ konuşmaları (3. Baskı). Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu.
• Kuçuradi, İ. (1999). Etik (3. Baskı). Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu.
• Lantos, R., Papahadzis, P., Solomos, S. (Yapımcı) ve Cronenberg (Yönetmen). (2022) Crimes of the Future [Sinema Filmi]. Canada, France, UK, Greece: Serendipity Point Films.
• Lucas, G. (Yapımcı ve Yönetmen). (1977-2019). Star wars [Sinema Filmi]. ABD: 20th Century Fox.
• Macdonald, A., Reich A. (Yapımcı) ve Garland, A. (Yönetmen). (2014). Ex machina [Sinema Filmi]. ABD: Film4.
• Miller B. (Yapımcı) (2017-). The handmaid’s tale [TV Dizisi]. Daniel Wilson Productions.
• Orwell, G. (2021). 1984 (1.Baskı). (Bülent Doğan, Çev.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Nolan, J. ve Joy, L. (Yapımcı) (2016-2022). Westworld [TV Dizisi]. HBO.
• Palmer, R. E. (2008). Hermenötik (3. Baskı). (İbrahim Görener, Çev.). İstanbul: Ağaç Kitabevi.
• Peters, J., Sonnenfeld, B. (Yapımcı) ve Sonnenfeld, B. (Yönetmen). (1999). Wild Wild West [Sinema Filmi]. Peters Entertainment.
• Searle, J. R. (2005). Bilinç ve dil (1. Baskı). (Muhittin Macit, Cüneyt Özpilavcı, Çev.). İstanbul: Litera Yayıncılık.
• Seltzer, W., Thacher, R. (Yapımcı) ve Fleischer, R. (Yönetmen). (1973). Soylent green [Sinema Filmi]. ABD: MGM.
• Siegel, D. (Yapımcı ve Yönetmen). (1971). Dirty Harry [Sinema Filmi]. ABD: The Malpaso Company.
• Silver, J. (Yapımcı) ve Wachowski, Lana, Wachowski, Lilly. (Yönetmen). (1999). The Matrix [Sinema Filmi]. ABD: Warner Bros.
• Tarasov, V. (Yapımcı) ve Tarkovski, A. (Yönetmen). (1972). Solaris [Sinema Filmi]. Sovyetler Birliği: MosFilm.
• Trobriand islands. (2023, 26 Mayıs). Wikipedia içinde. Erişim adresi (10 Ekim 2023): https://en.wikipedia.org/wiki/Trobriand_Islands.
• Trobriand people. (2023, 7 Eylül). Wikipedia içinde Erişim adresi (10 Ekim 2023): https://en.wikipedia.org/wiki/Trobriand_people.
• Uygur, N. (2007). Edmund husserl’de başkasının beni sorunu (2. Baskı). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Uys, J. (Yapımcı ve Yönetmen). (1980). The gods must be crazy [Sinema Filmi]. ABD: C.A.T. Films
• Varsam, M. (2003). Concrete dystopia: slavery and its others. R. Baccolini ve T. Moylan (Eds.), Dark horizons science fiction and the dystopian imagination (s. 203-225) içinde. New York: Routledge.
• Woolfolk, A. (2008). Disenchantment and rebellion in alphaville. S. M. Sanders (Ed.), The philosophy of science fiction film (s. 191-207) içinde. New York: The University Press of Kentucky.
• Zahn, P. V. (Yapımcı) ve (1982). Jasný, V. (Yönetmen). (1982). Wir [TV Filmi]. Batı Almanya.
• Zamyatin, Y. (2022). Biz (1. Baskı). (Barış Zeren, Çev.). İstanbul: İş Bankası Yayınları.