Beliefs About Wolf and Deer in Kastamonu (from Orhun to Kastamonu)

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 1, 1 - 18, 31.07.2023

Ahmet Bekaroğlu Halit Özden

https://doi.org/10.30913/alinterisosbil.1192256

Öz

The Turks, who spread from Turkistan to Anatolia and from Anatolia to other countries and continents with the spirit of conquest, have made nature and the animals living in it the nature an inseparable part of their daily lives, both in their migration movements and in the places where they have settled. Calm-tempered animals such as deer, which are at a trainable level, were used in freight transportation, especially in the first conquest periods of Anatolia; it was used extensively in the construction of mosques, complexes, inns and baths. The first Alperens who came to Kastamonu also used deer. It is possible to see antlers as an example of fidelity at the entrance of many shrines in Kastamonu, where the narrations about deer are told. Wolves have had an important place in the lives of Turks in the historical process. The leading wolves to whom value is attributed are Gökbörü and Bozkurt (Gray wolf). These two types were valued in connection with power and prestige. In the article, the extension of the wolf and deer beliefs from past to present in Kastamonu was investigated by scanning the articles in the literature with field research, interviews with source people, on-site detection and archiving. The beliefs about wolves and deer that still persist in Kastamonu have been compiled and the narratives have been evaluated to examine the reality of these beliefs and whether they still continue or not. In the ancient Turkish city of Kastamonu, the views and opinions about these beliefs, which came from the ancestral homeland, were expressed based on the narratives and visuals obtained through field research, especially the source people who are still alive.

Anahtar Kelimeler

Alperens, Gökbörü, Gray wolves, Kastamonu, Wolf and deer beliefs

Kastamonu’da Kurt ve Geyikler ile İlgili İnanışlar (Orhun’dan Kastamonu’ya)

Öz

Türkistan’dan Anadolu’ya ve Anadolu’dan diğer ülke ve kıtalara fetih ruhuyla yayılan Türkler gerek göç hareketlerinde ve gerekse yurt edindikleri yerlerde tabiat ve içinde yaşayan hayvanları gündelik hayatlarının ayrılmaz bir parçası haline getirmişlerdir. Eğitilebilir düzeydeki geyik gibi sakin mizaçlı hayvanlar özellikle Anadolu’nun ilk fetih dönemlerinde yük taşımacılığında; cami, külliye, han-hamam yapımlarında ziyadesiyle kullanılmıştır. Kastamonu’ya ilk gelen alperenler de geyikleri kullanmışlardır. Geyiklerle ilgili rivayetlerin anlatıldığı Kastamonu’da birçok türbe girişinde ahde vefa örneği olarak geyik boynuzu görmek mümkündür. Kurtlar da tarihi süreçte Türklerin yaşantılarında önemli bir yere sahip olmuştur. Değer atfedilen kurtların önde gelenleri gökbörü ve bozkurtlardır. Bu iki türe güç ve saygınlıkla bağlantılı olarak değer verilmiştir. Makalede saha araştırması, kaynak kişilerle görüşmeler, yerinde tespit ve arşivleme ile alanyazındaki makaleler taranarak Kastamonu’da kurt ve geyik inanışlarının geçmişten günümüze uzantısı araştırılmıştır. Kastamonu’da halen devam eden kurt ve geyiklerle ilgili inanışlar derlenmiş ve anlatılar değerlendirilerek bu inanışların gerçeklik yönü ve halen devam edip etmediği irdelenmiştir. Kadim Türk şehri Kastamonu’da özellikle halen hayatta olan kaynak kişiler başta olmak üzere saha araştırmalarıyla elde edilen anlatı ve görsellerden yola çıkılarak ata yurttan gelen bu inanışlarla ilgili görüş ve kanaat belirtilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Alperenler, Bozkurtlar, Gökbörü, Kastamonu, Kurt ve geyik inanışları

Kaynakça

• Yayımlanmış Eserler
• Aslan, N. (2010). Kurt motifinin Türk menşe efsanelerindeki anlamı üzerine. Milli Folklor, 22(87), 72-77.
• Banarlı, N. S. (1971). Resimli Türk edebiyatı tarihi. Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Çiftçi, F. (2018). Kastamonu camileri-türbeleri ve diğer tarihi eserler II (İlçeler). Kastamonu Belediye Başkanlığı.
• Dalkesen, N. (2015). Orta Asya’dan Anadolu’ya Türk kültüründe geyik kültü. Milli Folklor, 27(106), 58-69.
• Durmuş, İ. (2007). Arkeolojik kalıntı, buluntu ve yazılı belgelere göre Köl Tigin-Bilge Kağan anıtlıkları ve bu anıtlıklardaki Türk kültür unsurları. Gazi Türkiyat, 1(1), 35-77.
• Ergin, M. (1969). Dede Korkut kitabı. MEB Devlet Kitapları.
• Ergin, M. (2009). Orhun abideleri. Boğaziçi Yayınları.
• Gömeç, S. (2002). Kök börüler ve arslanlar. Türk Tarihi, Şubat 2002, 42-47.
• Günay, Ü., & Güngör, H. (1997). Başlangıçtan günümüze Türklerin dinî tarihi. Ocak Yayınları.
• Kalafat, Y. (2000). Güney Kafkasya-Sosyal antropoloji araştırmaları. ASAM.
• Kanay, Z., Arslan, R., & Oruç, Ş. E. (2017). Diyarbakır Surlarında ve Ulu Camii’de bulunan geyik figürleri üzerine. Dicle Üniversitesi Mühendislik Fakültesi, 8(2), 327-334.
• Köksel, B. (1994). Gaziantep efsanelerinde şekil değiştirme motifi üzerinde. III. Uluslararası Çukurova Halk Kültürü Bilgi Şöleni (Sempozyumu). Adana.
• Mandaloğlu, M. (2013). Türk mitolojisinden Anadolu’ya taşınan kültür: Geyik motifi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6(27), 382-391.
• Özcan, T. (2006). Tarihî Roman vadisinde Aytmatov’un beyaz gemi adlı romanının çözümlenmesi. II. Kayseri ve Yöresi Kültür Sanat ve Edebiyat Bilgi Şöleni. Kayseri.
• Özönder, B. S. (1999). Türkler ne zaman bir millet idi? Kök Araştırmaları, Güz 1999, 65-92.
• Sayın Alsan, Ş., & Akın, S. (2020). Türk kültür ve sanatında geyik sembolizmi. Ulakbilge Sosyal Bilimler Dergisi, 45, 215-226. https://doi.org/10.7816/ulakbilge-08-45-08
• Tanrısever, C., Pamukçu, H., & Saraç, Ö. (2019). Kastamonu efsaneleri. Detay Yayıncılık.
• Uçar, Z. (2014). Türk kültüründe geyik ve geyikli baba üzerine gözlemler. Kültür Evreni Dergisi, 21, 129-145.
• Yakupoğlu, C. (2009). Kuzeybatı Anadolu’nun sosyo ekonomik tarihi (Kastamonu-Sinop-Çankırı-Bolu) XIII-XV. Yüzyıllar. Gazi Kitabevi.
• Yazıcıoğlu Ali. Tarih-i Âli Selçuk.15.yy
• İnternet Kaynakları
• AA. (2019). Issız ormanlarda geyikleriyle yaşayan Türkler: Dukhalar. TRTHABER. https://www.trthaber.com/haber/yasam/issiz-ormanlarda-geyikleriyle-yasayan-turkler-dukhalar-409472.html
• Abayın, A. (2018). Kurt cinslerinin avlanma biçimleri ve töreleri. Açıksöz Gazetesi. https://www.aciksozgazetesi.com/turklerde-kurt-ile-ilgili-inanislar.html
• Güzelarslan, Ö. (2022), Seyyid Kurtşeyh Dede ve Devrekâni. Haberini Oku. https://www.haberinioku.com/yazarlar/onder-guzelarslan/seyyid-kurtseyh-dede-ve-devrek-ni/28642/
• Hiçyılmaz, M. Ü. (n.d.). Rize'nin doğu bölgesinde petroglifler, piktogramlar ve damgalar. Rize Araştırmaları Vakfı. http://revak.org.tr/urunler/rizenin-dogu-bolgesinde-petroglifler-piktogramlar-ve-damgalar/87
• Kabulgan. (n.d.). Türkçenin Diriliş Hareketi. https://www.turkcenindirilisi.com/sozluk/kabulgan-s162875.html
• Kişisel Görüşmeler
• Bekiroğlu, Şerife: Kuzyaka Emirler köyü, Merkez/Kastamonu (1915?-2013)
• Çalışkan, İbrahim: Kuzyaka Karazkuz köyü, Merkez/Kastamonu
• Doğancalı, Kenan: Kuzyaka Karakuz köyü, Merkez/Kastamonu
• Özkan, Ahmet: Kurt Şeyh Mahallesi, Devrekâni/Kastamonu
• Özkan, Sevim: Kurt Şeyh Mahallesi, Devrekâni/Kastamonu
• Şöy, Nurettin: Ahlat köyü, Benli Sultan Mahallesi, Merkez/Kastamonu
• Tüfekci, Ahmet Faruk: Tüfekci köyü, Daday/Kastamonu