DOĞUBAYAZIT OVASI’NIN GÜNEYBATISI’NDA AKÇUKUR KALESİ ve NEKROPOLÜ

Yıl 2022, Cilt: 1 Sayı: Özel Sayı-The Special Issue (Orta Aras Havzası/The Middle Aras Basin), 1 - 8, 26.02.2022

Şüheda Ablak

https://doi.org/10.48122/amisos.1050721

Öz

Doğubayazıt Anadolu, İran ve Kafkasya arasında bulunan konumu ve tarihi yollarla olan bütünlüğü dolayısıyla tarihin erken dönemlerinden itibaren yerleşim görmüş bir coğrafyadır. Doğubayazıt yerleşmesi ve aynı isimli ovanın oluşturduğu bu stratejik konum, kuzeyde Aras Dağları yine kuzey ve doğusuna doğru büyük ve küçük Ağrı Dağı ile güneyde Tendürek Dağları ile ve batıda ise İpek Geçidi ile sınırlıdır. Doğubayazıt bölgesi batıda Diyadin, Ağrı ve Patnos üzerinden güneyde ise Çaldıran ve Muradiye üzerinden Van Gölü Havzası’na bağlanır. Doğubayazıt bölgesinin kuzey ile bağlantısı Kafkasya Geçidi olarak da bilinen modern Iğdır yolu aracılığı ile olur. Bölge kısa mesafelerde ani yükselti değerlerine ulaşabilme imkânı ve zengin su ve ot kaynakları nedeniyle özellikle transhümanist gruplar tarafından tercih edilmiştir. Bu anlamda coğrafyanın en yoğun yerleşmesi Erken Demir Çağı’nda meydana gelmiştir. Erken Demir Çağı’nda Doğubayazıt Ovası’nın güneyinden ve şehrin kuzeyinden geçen İpek Yolu ile Iğdır bağlantısını sağlayan Kafkasya yolunu kontrol eden birçok kale ve kale yerleşmesi bulunmaktadır. Bu kale yerleşmelerinden bir tanesi de Akçukur Kalesi’dir. Akçukur Kalesi konumu itibariyle etrafında bulunan tarım yapılabilir alanlara ve su kaynaklarına hâkim olduğu gibi, İpek Yolu ile Tendürek Geçidi’ne de kontrol sağlayabilecek bir konumdadır. Kale yerleşmesinin bulunduğu alçak tepe aynı zamanda eski Suluçem Yolu’na hâkim bir konumdadır.

Anahtar Kelimeler

Erken Demir Çağı, Doğubayazıt, Geçit, Kafkasya, Iğdır

Destekleyen Kurum

Kültür ve Turizm Bakanlığı

Proje Numarası

2021-1555450

Teşekkür

Ağrı-Iğdır Yüzey Araştırma Başkanlığına

Kaynakça

• Belli, O. 2007, “Erken Demir Çağı’nda Ani”, Kars 2. Kent Kurultayı, Kafkasya’da Orta Geleceğimiz, Kars Belediyesi Kültür Yayınları No: 21, İstanbul, ss.76-90.
• Belli, O. - Yardimciel, A. 2008, “Ağrı Dağı Bölgesi’nin En Eski Savunma Tesislerinden Biri; Kuzeyhan Kalesi”, II. Uluslararası Türk Kültürü’nde Ağrı Dağı Sempozyumu, The Second International Symposium, Of Mount Ararat in TurkishCulture, Ed. Oktay Belli, Cengiz Çelik, Vedat Evren Belli, Belli Eğitim Kültür Tarih ve Arkeoloji Araştırma Merkezi Yayın No: 6, İstanbul,ss. 26-43.
• Çelik, C. 2008, “Doğubayazıt Platosunda Yeni Bir Urartu Savunma Tesisi: Kalus Kalesi” II. Uluslararası Türk Kültürü’nde Ağrı Dağı Sempozyumu, The Second International Symposium, Of Mount Ararat in TurkishCulture, Ed. Oktay Belli, Cengiz Çelik, Vedat Evren Belli, Belli Eğitim Kültür Tarih ve Arkeoloji Araştırma Merkezi Yayın No: 6, İstanbul, ss. 92-99.
• Çilingiroğlu, A. 1994, Urartu Tarihi, Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul.
• Payne, M.R. 2006, Urartu Çivi Yazılı Belgeler Kataloğu, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul
• Pınarcık, P. 2012, “Urartu Krallığı’nın Tarihi Coğrafyası Hakkında Yeni Öneriler”, Tarih İncelemeleri Dergisi, Cilt/Volume XXVII, Sayı/Number 2, Aralık 2012, ss. 459-482.
• Sevin, V. 2018, Anadolu Arkeolojisi, Der Yayınları, İstanbul.
• Yardimciel, A. 2016, “Kars-Ani’de Tespit Edilen Savunma Sistemleri Üzerine Öneriler”, Seleucia VI,ss. 301-317.
• Yardimciel, A. 2021, “Ağrı Dağı Bölgesi’nde Bir Erken Demir Çağı Krallığı: Erikua ve Başkenti Luhiuni”, Dokuz Eylül Üniversitesi Kafkasya –Orta Asya Arkeolojisi Araştırmaları Merkezi Konferansı, ArkeolojihaberÇevirimiçi Konferans, 15 Aralık 2021 Link https://www.youtube.com/watch?v=zcp1mRlHM7M
• Yardimciel, A. - Gizlenci, E. 2018, “Arkeolojik Yüzey Araştırmaları Işığında Ağrı-Doğubayazıt Bölgesi’nin Orta Tunç Çağı Kültürü”, IV. Uluslararası Ağrı Dağı ve Nuh’un Gemisi Sempozyumu, TheFourth International Mount Ararat andNoah’s Ark Symposium, Ed. Oktay Belli, Faruk Kaya, İbrahim Özgül, Vedat Evren Belli, Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Yayını No: 21, Belli Eğitim Kültür Tarih ve Arkeoloji Araştırma Merkezi Yayını No: 7, Ağrı Valiliği Yayını, No: 2, Erzurum, ss. 58-63.