OSMANLI DEVLETİ'NDE BOLŞEVİZM ALGISI ve BOLŞEVİK TESİRLER

Yıl 2023, Sayı: 73, 67 - 84, 29.10.2023

Yaşar Baytal

https://doi.org/10.46955/ankuayd.1263791

Öz

1917 Bolşevik Devrimi, Rusya’nın bir iç meselesi olarak doğmuş ve zamanla birçok devleti derinden etkilemiştir. Savaşın başından itibaren Rusya’daki genel durum hakkındaki bilgilere yer veren Osmanlı basını, Devrimin çıkışıyla birlikte Rusya’daki iç durumla daha yakından ilgilenmeye başlamıştır. Ancak basın, olayları bütüncül bir yaklaşımla ele almaktan ziyade sulh ve Osmanlı-Rus ilişkileri çerçevesindeki değerlendirmelere daha çok yer vermiştir. Bu durum, Rusya’daki Devrimin temel ideolojisinin anlaşılmasını güçleştirmiştir.
İşgale karşı ulusal direnişin başlamasıyla birlikte Bolşeviklerin Anadolu’ya ilgisi giderek artmıştır. İşgalcilere karşı direnen Türk ulusalcıları için Bolşevik yardımlar, kritik öneme sahiptir. Bu yüzden Bolşevik yönetimle iyi ilişkiler kurulmak istenmiştir. Bu süreçte Anadolu’da sola yatkın davranışlar, Bolşeviklerin de etkisiyle yayılma imkânı bulmuştur. Ancak Bolşevik düşünceyi gayrı milli bulan Mustafa Kemal Paşa, bu tür davranışların Anadolu’da vücut bulmasına izin vermemiştir. Bolşeviklerle olan ilişkiler, iki müstakil devletin ittifak esasları çerçevesinde yürütülmesine özen gösterilmiştir.
Bu çalışmada Bolşevik Devrimin Osmanlı Devleti üzerinde bıraktığı tesirler üzerinde durulmuştur. Bu tesirlerin, işgal dönemi İstanbul ve Anadolu’daki yansımaları ayrı ayrı ele alınmış; Bolşevik düşüncesinin etkisi ve kapsamı değerlendirilmeye çalışılmıştır. İşgale karşısında Anadolu’da ulusal direnişin başlamasıyla birlikte Bolşeviklerin Anadolu’ya yönelmesinin temel nedenleri yine bu çalışmada ele alınmıştır. Anadolu’daki bağımsızlık mücadelesinin yankıları sürerken Bolşeviklerin Anadolu’daki faaliyetleri ve sonuçları üzerinde durularak Sakarya Savaşına kadar Türk-Bolşevik ilişkilerinin genel seyri hakkında genel değerlendirmeler yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Anadolu Basını, Bolşevik Devrimi, Mustafa Kemal Paşa, Sakarya Savaşı, Osmanlı Basını.

Perception of Bolshevism and Its Influences in the Ottoman State

Öz

Emerging as an internal issue in Russia, the 1917 Bolshevik Revolution deeply. affected many states over time. The Ottoman press, which covered information about the general situation in Russia from the beginning of the war, began to be more involved in the internal situation in Russia with the outbreak of the Revolution. However, the press gave more space to evaluations within the framework of peace and Ottoman-Russian relations rather than dealing with the events with a holistic approach, making it difficult to perceive the underlying ideology of the Revolution in Russia.
With the intensification of the national resistance, Bolshevik interest in the Anatolia increased day by day. The aids provided by the Bolsheviks were critically important for Turkish Nationalists who resisted to the invaders. Therefore, they aimed to establish good relations with the Bolshevik government. In this process, left-leaning behaviors in Anatolia found the opportunity to spread under the influence of the Bolsheviks. However, Mustafa Kemal Pasha, who found Bolshevik thought to be non-national, did not allow such behaviors to be embodied in Anatolia. Care was taken to conduct the relations with the Bolsheviks within the framework of the alliance of the two independent states.
This study focuses on the effects the Bolshevik Revolution on the Ottoman State. The reflections of these influences in Istanbul and Anatolia during the occupation period are evaluated separately, with a special emphasis on the impact and scope of Bolshevik thought. The study also dwells on the causes of the Bolshevik involvement in the Anatolia with the onset of the Turkish national resistance to the invasion. Activities of the Bolsheviks in Anatolia as well as their effects are analyzed with emphasis on the general course of Turkish-Bolshevik relations until the Battle of Sakarya.

Anahtar Kelimeler

Anatolian Press, Bolshevik Revolution, Mustafa Kemal Pasha, Sakarya Battle, Ottoman Press.

Kaynakça

• Ada, Turhan. “Rus-Batı Rekabetinin Odak Noktasındaki Anadolu ve Ankara Hükümeti’nin Sovyet Politikası (1920-1922)”, Belleten, 82/ 295 (Aralık 2018): 1077-1152.
• Akal, Emel. “Mebuslara ve İcra Vekillerine Sunulan Raporlara Göre Bolşevizm Nasıl İlerliyor”, Tarih ve Toplum, 38/ 225 (Eylül 2002): 143-153.
• ____________. Milli Mücadelenin Başlangıcında Mustafa Kemal İttihat Terakki ve Bolşevizm. İstanbul: İletişim Yayıncılık, 2012.
• Akarslan, Mediha. “1920-1921 Yıllarında Rusya Hariciye Komiserliği ile Türkiye Büyük Millet Meclisi (T.B.M.M.) Arasında Kurulan İletişim, Atatürk Yolu, 4/ 16 (1994): 467-490.
• Akşin, Sina. “Kurtuluş Savaşında Lozan’da İngiltere ve Fransa ile İlişkiler”, Lozan’ın 50. Yıl Armağanı, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, (1978): 55-67.
• Aralov, Semyon İvanoviç. Bir Sovyet Diplomatının Türkiye Anıları (1922-1923). Çev. Hasan Âli Ediz. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2. Baskı, 2010.
• Aslan, Yavuz. “1918-1921 Yılları Arasında Samsun ve Çevresinde Bolşevik Faaliyetleri”, 19 Mayıs ve Milli Mücadele’de Samsun Sempozyumu (20-22 Mayıs 1999), Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi, (2000): 1-8.
• Aslan, Zehra. “Brest Litovsk Müzakerelerinin Türk Kamuoyuna Yansımaları (Aralık 1917-Nisan 1918) I. Dünya Savaşı’nda Karadeniz ve Kafkasya (Askerî, Siyasî ve Sosyal Gelişmeler), Ed. Mehmet Okur, Bahadır Güneş, Ülkü Köksal, Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi Yayınları, (2017): 283-308.
• Atatürk Kemal. Nutuk. Cilt 1. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 9. Basılış, 1969.
• Atatürk’ün Tamim, Telgraf ve Beyannameleri. Bugünkü Dile Hazırlayan: Ali Sevim, İzzet Öztoprak, Mehmet Akif Tural. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi, 2006.
• Bekcan, Umut. “Devrimden Sonra: Bolşeviklerin Zorunlu Dış Politikası 1917-1925”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 68/ 4, (2013): 73-102.
• Cebesoy, Ali Fuat. Milli Mücadele Hatıraları. İstanbul: Vatan Neşriyat, 1953.
• Çapa, Mesut. “Anadolu’dan Kırım’a Yardım ve Yusuf Akçura’nın Bir Mektubu”, Türk Yurdu, Yıl 31, 359 (Mart 1993): 152-157.
• Çiçek, Rahmi. “Bolşevikler ve Bakü Kongresi Hakkında Hafız Mehmed Bey’in Beyanatı”, Toplumsal Tarih, 11/ 61 (Ocak 1999): 38-40.
• Daver, Bülent. "Atatürk'ün Yeni Türk Devletinin Ekonomik Sistemi Hakkında Düşünceleri", Belgelerle Türk Tarihi Dergisi Dün/ Bugün/ Yarın, 9/ 53 (Mart 1972), 4-7.
• Dö Monzi. Bolşeviklik. Çev. Haydar Rifat. İstanbul: Sanayiinefise Matbaası, 1932.
• Eşref, Edip. “Alemde Saha-i Terakkiye Doğru Atılan Her Hatve İslam’a Tekarrübdür”, Sebilürreşad, 18/ 466, (13 Aralık 1920): 282-285.
• Gilliard, Pierre. Son Çariçev Aleksey Romanav’un Eğitmeninden Rus Sarayında On Üç Yıl, Çev. Alp Tümertekin, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2018.
• Gül, Mustafa. “Bolşevik İhtilali Sırasında Kırgız-Kazak Öğrencilerin Osmanlı Hükümeti’ne Sundukları Bir Beyanname”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 11/ 31 (Mart 1995): 49-54.
• Gündüz, Ahmet. “1917 Bolşevik İhtilâlinin Türk Dünyasındaki Yansımaları”, Gazi Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 6/ 1, (2005): 1-12.
• Gürün, Kamuran. Türk-Sovyet İlişkileri (1920-1953). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1991.
• Kakınç, Halit S. “Gün Işığına Çıkartılan 12 Yeni Belge Tartışmalara Soru İşareti Getiriyor Mustafa Suphi ve Yoldaşlarını İttihatçılar mı Öldürttü?, Toplumsal Tarih, 11/ 61 (Ocak 1999): 30-34.
• Kandemir, Feridun. Atatürk’ün Kurduğu Türkiye Komünist Partisi ve Sonrası. Yay. Nejat Ağbaba, İstanbul: Yakın Tarihimiz Yayınları, Sinan Matbaası, t.y.
• Karabekir, Kâzım. İstiklâl Harbimiz. Cilt 1. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2. Baskı, 2008.
• Kendi Belgeleriyle Rus Devriminde Menşevikler. Haz. Abraham Ascher, Çev. Celal Kanat, İstanbul: Metis Yayınları, 1992.
• Kırımlı, Hakan. “Kırım’da ve İdil-Ural Bölgesinde Açlık ve Türkiye’den Giden Yardım (1921-1922), Belleten, 75/ 274 (Aralık 2011): 881-952.
• Kocabaşoğlu, Uygur - Metin Berge. Bolşevik İhtilali ve Osmanlılar. İstanbul: İletişim Yayınları, 2006.
• Korkmaz, Telli. “Türk-Sovyet İlişkilerinde G.V. Çiçerin ve Ermeni Meselesi”, Belleten, 80/ 288 (Ağustos 2016): 619-638.
• Kurat, Akdes Nimet. Türkiye ve Rusya (XVIII. Yüzyıl Sonundan Kurtuluş Savaşına Kadar Türk-Rus İlişkileri (1798-1919), Ankara: A.Ü Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları, 1970.
• Milli Mücadele Dönemi Beyânnâmeleri ve Basını. Haz. Zekaî Güner-Orhan Kabataş, Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Yayını, 1996.
• Okyar, Osman. Milli Mücadele Dönemi Türk-Sovyet İlişkilerinde Mustafa Kemal (1920-1921). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2. Baskı, 2017.
• Onar, Mustafa. Atatürk’ün Kurtuluş Savaşı Yazışmaları I. Cilt I. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, 1995.
• Önen, Nizam. İki Turan: Macaristan ve Türkiye’de Turancılık. İstanbul: İletişim Yayınları, 2005.
• Sonyel, Selâhi R. “Kurtuluş Savaşı Günlerinde Mustafa Kemal-Enver Çatışması”, Belleten, 54/ 209, (Nisan 1990): 381-402.
• ____________________ “Kurtuluş Savaşı Günlerinde İngilizlerin Eline Geçen Türkiye Büyük Millet Meclisi Gizli Tutanakları, Belleten, 45/ 179, (Temmuz 1981): 211-301.
• Tekin, Nil Türker. “Türkiye’deki İlköğretim ve Ortaöğretim Ders Kitaplarında Rus İmajı”, Toplumsal Tarih, Sayı 216 (Aralık 2011): 84-88.
• Teziç, Erdoğan. “1923-1938 Döneminde Siyasal Parti Programlarında Sosyal ve Ekonomik Görüşler”, Atatürk Döneminin Ekonomik ve Toplumsal Tarihiyle İlgili Sorunlar Sempozyumu (14-16 Ocak 1977), İstanbul: İstanbul Yüksek İktisat ve Ticaret Mektebi Mezunları Derneği Yayınları, (1977): 63-72.
• Toprak, Zafer. “Ekim Devrimi Osmanlı-Türk Basınında Lenin”, Toplumsal Tarih, 287 (Kasım 2017): 72-78.
• Topuz, Hıfzı. II. Mahmut’tan Holdinglere Türk Basın Tarihi. İstanbul: Remzi Kitabevi, 4. Basım, 2012.
• Tunçay, Mete. Türkiye’de Sol Akımlar-I (1908-1925). İstanbul: BDS Yayınları, 1991.
• Uca, Alaattin “Atatürk ve Komünizm”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 15, (Erzurum 2000): 323-348.
• Wade, Rex A. Rus Devrimi 1917. İstanbul: İletişim Yayınları, 2018.