The oral and dental health of the skeletons found in wells from Pisidia Antiocheia (Yalvaç, Isparta) dated to the Byzantine Period (11-12th CE)

Yıl 2023, Sayı: 47, 39 - 49, 31.12.2023

Derya Eryılmaz Fatma Arzu Demirel

https://doi.org/10.33613/antropolojidergisi.1325634

Öz

In this study, the oral and dental health of the skeletons unearthed from 4 wells in Pisidia Antiocheia excavations (Yalvaç, Isparta) were examined. The wells found in 2013 were numbered as 33 and 39 and the wells found in 2014 were numbered as 65 and 75. There were 22 skeletons dated to the Byzantine Period (11-12th CE). 13 skeletons belong to adults, while 5 skeletons belong to non-adult individuals. The ages of 4 individuals could not be determined. Of a total of 306 teeth, 91.9% (281) are permanent and 8.1% (25) are decidious teeth. 28 (9.9%) permanent teeth belong to females and 108 (38.3%) permanent teeth belong to males. The gender of 145 (51.6%) permanent teeth could not be determined. Indicators such as calculus, caries, ante-mortem tooth loss (AMTL), hypoplasia, alveolar bone loss and abscess were evaluated. The percentages of the mentioned indicators above are as follows: Caries 7.47%; enamel hypoplasia 33.1%; calculus 42.7%; alveolar loss 45.2%; AMTL 8.9% and abscess 5.69%. Results were compared with other contemporary populations. The distribution of pathologies according to tooth types are as follows: In incisors calculus and alveolar loss, in canines enamel hypoplasia, in premolars caries, in molars AMTL and abscesses were more common. Distribution of the pathologies in the maxilla and mandibula, and also in the gender groups were determined. In the maxilla enamel hypoplasia, and in the mandibula AMTL were observed mostly. There was no significant difference in other pathologies. In males, caries, AMTL, abscesses, and in females hypoplasia, calculus, alveolar loss were more common. No dental pathology was found in the 25 decidious teeth.

Anahtar Kelimeler

Paleopathology, oral and dental health, skeletal biology

Pisidia Antiokheiası (Yalvaç, Isparta) Bizans Dönemi (11-12. yy) kuyu iskeletlerinin ağız ve diş sağlığı

Öz

Bu makalede Pisidia Antiokheiası kazılarında (Yalvaç, Isparta) 2013 (33 ve 39) ve 2014 yıllarında (65 ve 75) bulunan 4 kuyudan çıkarılmış iskeletlerin ağız ve diş sağlığı incelenmiştir. Bizans Dönemi’ne (11-12. yy.) tarihlenen, 22 adet iskeletin 13’ü erişkin, 5’i erişkin yaşın altındaki bireylere aittir, 4 bireyin ise yaşı belirlenememiştir. Toplam 306 adet dişin %91,9’u (281 adet) daimi, %8,1’i (25 adet) süt dişlerinden oluşmaktadır. Daimi dişlerin 28 adedi (%9,9) kadın, 108 adedi (%38,3) erkeklere aittir. 145 adedinin (%51,6) ise ait olduğu cinsiyet belirlenememiştir. Ağız ve diş sağlığı, çürük, hipoplazi, diştaşı, alveol kemik kaybı, ante-mortem diş kaybı (AMDK), apse gibi göstergeler dikkate alınarak değerlendirilmiş, çağdaşı topluluklarla karşılaştırılmış ve topluluğun çağdaşlarına göre durumu ortaya konulmuştur. Diş çürüğü %7,47; mine hipoplazisi %33,1; diş taşı %42,7; alveol kaybı %45,2; AMDK %8,9, apse % 5,69 oranında saptanmıştır. Patolojilerin diş tiplerine göre nasıl dağılım gösterdiği de incelenmiş ve diş taşı ile alveol kaybı kesicilerde (incisive), mine hipoplazisi köpek dişlerde (canine), AMDK ve apse de büyük azılarda (molar) en fazla görülmüştür. Bu patolojilerin alt (mandibula) ve üst çenedeki (maxilla) dağılımı gösterilmiştir. Cinsiyet grupları arasında gösterdiği dağılım da saptanmıştır. Çürük, AMDK, apseye erkeklerde; hipoplazi, diş taşı, alveol kaybına kadınlarda daha fazla rastlanmıştır. Mine hipoplazisi maxillada, AMDK ise en çok mandibulada gözlemlenirken, diğer patolojilerde belirgin bir fark bulunamamıştır. Patolojilerin diş tiplerine göre dağılımında ise diş çürüğü küçük azılarda (premolar), mine hipoplazisi köpek dişlerde, diş taşı ve alveol kaybı kesicilerde, apse ve AMDK büyük azılarda en fazla görülmüştür. 25 adet süt dişinde ise herhangi bir patolojiye rastlanmamıştır.

Anahtar Kelimeler

Paleopatoloji, ağız ve diş sağlığı, iskelet biyolojisi

Kaynakça

• Atamtürk, D., ve Duyar, İ. (2008). Adramytteion (Örentepe) iskeletlerinde ağız ve diş sağlığı. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 25(1), 1-15. https://dergipark.org.tr/tr/pub/huefd/issue/41206/509007
• Atamtürk, D., ve Duyar, İ. (2017). Tlos (Seydikemer, Muğla) kazılarında ortaya çıkartılan Orta Bizans dönemi iskeletlerinde ağız ve diş sağlığı. Adalya, 20, 405-422. https://dergipark.org.tr/tr/pub/adalya/issue/54569/743837
• Bıçak, S., ve Suata Alpaslan, F. (2015). Zeytinli Ada iskelet topluluğunun diş ve çene patolojisi açısından incelenmesi. Cumhuriyet Üniversitesi Fen Fakültesi Fen Bilimleri Dergisi, 36(5), 32-46. https://doi.org/10.17776/csj.79627
• Brothwell, D., (1981). Digging up bones: Excavations, treatment and study of human skeletal remains (3rd edition). Oxford University Press.
• Brothwell, D. (1986). The human bones. R. M. Harrison (Ed.) içinde, Excavations at Saraçhane in İstanbul, Vol. 1, The excavations, structures, architectural decoration, small finds, coins, bones, and molluscs. Princeton University Press.
• Buikstra, J. E., ve Ubelaker, D. H. (1994). Standarts for data collection from human skeletal remains. Arkansas Archeological Survey Research Series No. 44.
• Çırak, A., ve Çırak, M.T. (2015). Tios/Filyos iskelet kalıntılarının paleoantropolojik analizi. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 30, 167-174. https://dar.vin/arkeo30
• Demirel, F. A. (2016). Analysis of human remains from Herakleia Perinthos. S. Westphalen (Ed.) içinde, Die Basilika am Kalekapı in Herakleia Perinthos: Bericht über die Ausgrabungen von 1992-2010 in Marmara Ereglisi (s.130-144). Wasmuth Verlag.
• Erdal, Y. S. (1996). İznik Geç Bizans Dönemi insanlarının çene ve dişlerinin antropolojik açıdan incelenmesi [Yayımlanmamış doktora tezi]. Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Erdal, Y. S. (2003). Büyük Saray - Eski Cezaevi çevresi kazılarında gün ışığına çıkarılan insan iskelet kalıntılarının antropolojik analizi. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 18, 15-30. http://dar.vin/arkeo18
• Eroğlu, S. (2012). Arşiv Belgeleri Bağlamında, W. M. Ramsay’in Pisidia Antiokheia Çalışmalarının Yeniden Değerlendirilmesi. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 25, 125-138. https://dergipark.org.tr/tr/pub/sufesosbil/issue/11412/136289
• Hillson, S. (1990). Teeth. Cambridge University Press.
• Hillson, S. (1996). Dental anthropology (3rd ed). Cambridge University Press. https://doi.org/10.1017/CBO9781139170697
• Hillson, S., (2000). Dental pathology. M. A. Katzenberg, ve S. R. Saunders (Ed.) içinde, Biological anthropology of the human skeleton (s. 249-286). Wiley-Liss.
• Nelson, S. J., ve Ash, M. M., Jr. (2010). Wheeler’s dental anatomy, physiology, and occlusion (9th ed.). Saunders Elsevier.
• Ortner, D. J., ve Putschar, W. G. J. (1985). Identification of pathological conditions in human skeletal remains. Smithsonian Institute Press. https://doi.org/10.5479/si.00810223.28.1
• Özhanlı, M. (t.y.). Pisidia Antiokheia Kazısı. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi. https://fef.sdu.edu.tr/arkeoloji/tr/kazilar/pisidia-antiokheia-kazisi-10988s.html
• Özhanlı, M. (2009). Pisidia Antiocheia’sı Kazıları 2008, ANMED-Anadolu Akdenizi Arkeoloji Haberleri, 2009-7, 70-74.
• Özhanlı, M. (2013). Pisidia Antiokheia özelinde Roma Dönemi kent planlaması. B. Hürmüzlü, M. Fırat, ve A. Gerçek (Ed.) içinde, Pisidia Araştırmaları I, Sempozyum Bildiri Kitabı (s. 155-176). S. D. Ü. Arkeoloji Uygulama ve Araştırma Merkezi.
• Özhanlı, M. (2014). Pisidia Antiokheası Kazısı 2013. ANMED-Anadolu Akdenizi Arkeoloji Haberleri, 2014-12, 14-19.
• Özhanlı, M. (2015). Pisidia Antiokheası Kazısı 2014. ANMED-Anadolu Akdenizi Arkeoloji Haberleri, 2015-13, 1-7.
• Özhanlı, M. (2017). Pisidia Antiokheia Kazısı 2016. ANMED-Anadolu Akdenizi Arkeoloji Haberleri, 2017-15, 95-99.
• Özhanlı, M., Gündoğan, A., Özen, E., Koçak, S., Uğuz, H., ve Erdoğan, V. (2022). Pisidia Antiokheia Kazısı 2019 ve 2020 Yılı Çalışmaları. 2019-2020 Yılı Kazı Çalışmaları, (3), 87-104. https://doi.org/19-20kazi-3
• Roberts, C., ve Manchester, C. (2005). The archaeology of disease (3rd ed.). Cornell University Press.
• Üstündağ, H., ve Demirel, A. (2009) Alanya Kalesi iskelet topluluğunda ağız ve diş sağlığı. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 26(1), 219-234. https://dergipark.org.tr/tr/pub/huefd/issue/41208/500932
• Waldron, T., (2009). Palaeopathology. Cambridge University Press.
• Workshop of European Anthropologists. (1980). Recommendations for age and sex diagnoses of skeletons. Journal of Human Evolution, 9(7), 517-549. https://doi.org/10.1016/0047-2484(80)90061-5
• Yaşar, Z. F., Yiğit, A., Gözlük Kırmızıoğlu, P., ve Sevim Erol, A. (2008). Symrna Agorası insanlarının ağız ve diş sağlığı. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 23, 127-140. https://dar.vin/arkeo23
• Yılmaz Usta, N. D. (2013). Iasos (Bizans Dönemi) toplumunda ağız ve diş sağlığı. Antropoloji, (25), 117-154. https://doi.org/10.1501/antro_0000000032
• Yılmaz Usta, N. D., Özhanlı, M., ve Güngör, T. (2017). Pisidia-Antiokheia (Isparta-Yalvaç) Bizans Dönemi kilise mezarlığından bir çoklu kemik kırığı örneği. Antropoloji, (33), 1-19. https://doi.org/10.1501/antro_0000000338
• Yılmaz Usta, N. D. (2019a). Pisidia Antiokheia Aedilicus Kilisesi’nden bebek ve çocuk iskeletlerinde saptanan patolojilerin antropolojik açıdan değerlendirilmesi. Antropoloji, (37), 90-106. https://doi.org/10.33613/antropolojidergisi.550918
• Yılmaz Usta, N. D. (2019b). Pisidia Antiokheia Antik Kenti Aedilicus ve Kuzey Kiliseleri iskeletlerinde entesopatiler. M. Günay, ve Ö. Aydoğmuş Erdem içinde (Ed.), Sosyal Bilimler Araştırmaları II (s. 311-326). Akademisyen Kitabevi.