SAHA KÜLTÜRÜNDE ‘KÖPEK’: NİKOLAY NEUSTROYEV HİKAYELERİ ÜZERİNDEN BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2024, Sayı: 117, 135 - 157, 31.03.2024

İzabella Ozer

https://doi.org/10.59358/ayt.1441254

Öz

İnsanoğlunun varoluşuyla birlikte hayvanlar, kültürlerin ve toplumların temel unsurlardan birini oluşturmuştur. İlk başlarda sadece tüketici ve besin kaynağı arasında olarak görülen bu ilişki,
zaman içinde evrim geçirerek insanlar için sadece birer besin kaynağı olmanın ötesine geçmiş, onları yani hayvanları yakın dostlar ve yoldaşlar hâline getirmiştir. Bu evrimsel süreç, Sibirya’nın kuzeydoğusunda yaşayan Sahalar (Yakutlar) için de geçerlidir. Sahalar, uzun bir tarihi sürecin içinde hayvanları avlamış, evcilleştirmiş ve kendi yaşamlarına entegre etmişlerdir. Bu etkileşimler, Sahaların
hayvanlarla olan bağlarını yansıtan edebî eserlerde özellikle hikâyelerde kendini göstermiştir. Bu çalışma, Sahaların önemli bir edebi temsilcisi olan Nikolay Neustroyev’in hikâyeleri üzerinden, insan-köpek ilişkisini değerlendirmeyi amaçlamaktadır. Bu çerçevede, yazarın eserlerinde geçen hayvan adları belirlenmiş ve içlerinden sadece köpeklerle ilgili olanlar seçilerek incelemeye tabi tutulmuştur. Tespit edilen sözcüklerin arasından köpek için kullanılan sözcükler, ne anlamda ve nasıl kullanıldıkları analiz edilmiştir ve bunun yanı sıra bu konuda yapılan diğer araştırmalar da incelenmiştir. Köpeklerin Sahaların günlük yaşamları üzerindeki etkileri incelenerek bu ilişkinin tarihsel geçmişi ile folklordaki yansımaları değerlendirilmiştir. Sahaların, köpekleri sadece birer hayvan olarak değil aynı zamanda bu ilişkinin kültüre, inanışlara ve dile nasıl yansıtıldığı ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kültür, Edebiyat, İnsan-köpek ilişkisi, Sahalar (Yakutlar), Nikolay Neustroyev

СОБАКИ В КУЛЬТУРЕ НАРОДА САХА: АНАЛИЗ НА ОСНОВЕ РАССКАЗОВ Н. НЕУСТРОЕВА

Öz

Со времен существования человека животные были основным элементом культур и обществ. Вначале эта связь рассматривалась как связь между потребителем и источником пищи, но со временем она превратилась из источника пищи для людей в связь человека и животных, словно близких друзей и товарищей. Этот эволюционный процесс применим и к якутам, живущим на северо-востоке Сибири. В течение долгого исторического периода народ саха охотился на животных, одомашнивал и интегрировал их в свою жизнь. Эти взаимодействия проявляются в литературных произведениях, особенно в рассказах, отражающих связь cаха с животными. Эта работа направлена на оценку человеко-собачьих отношений, особенно через рассказы Николая Неустроева, важного представителя якутской литературы. В этом контексте названия животных, упоминающиеся в произведениях автора, будут определены с помощью тщательного анализа, и из них только те, которые связаны с собаками, были изучены. Особенные словосочетания, используемые для обозначения собаки, были подробно проанализированы на предмет того, какой символизм они несут в рассказах автора. Будет изучено влияние собак на повседневную жизнь Саха, а также оценено историческое прошлое и отражение этого отношения в фольклоре. Попытка выяснить, как люди в этих районах воспринимают и ценят собак не только как животных, но и как культурный и общественный символ.

Anahtar Kelimeler

Культура, литература, отношения между человеком и собакой, Саха (Якуты), Николай Неустроев

DOGS IN SAKHA (YAKUT) CULTURE: AN ASSESSMENT BASED ON THE N. NEUSTROYEV’S STORIES

Öz

Animals have been an essential part of cultures and societies for as long as humans have existed. This relationship, which was originally seen as a relationship between a consumer and a source of nourishment, has evolved over time to become more than just a source of nourishment for humans, it has made them (i.e. animals) close friends and comrades. This evolutionary process also applies to the Sakha (Yakut) people of northeastern Siberia. The Sakha people, after a long historical process where they have hunted animals, fınally domesticated them and integrated them into their lives. These interactions have manifested themselves in literary works, especially in stories, that reflect the Saha people’s ties to animals. This work aims to evaluate the human-dog relationship in particular, through the stories of Nikolay Neustroyev, an important literary representative of the Saha literature. In this framework, the names of animals mentioned in the author's works will be determined by an analysis, and only those related to dogs will be selected and subjected to examination. The specified words used for the dog have been analyzed in depth on what symbolism it carries in the author’s stories. The impact of dogs on the daily lives of the Saha people will be studied and the historical background of this relationship and its reflections in folklore will be evaluated. It has been attempted to reveal how the Saha perceived and valued dogs not only as animals but also as a cultural and social symbol.

Anahtar Kelimeler

Culture, literature, Human-dog relationship, Sakha (Yakut) people, Nikolay Neustroyev

САХАЛАР (ЯКУТТАР) МӘДЕНИЕТІНДЕГІ ИТТЕР: Н. НЕУСТРОЕВТІҢ ӘҢГІМЕЛЕРІНЕ НЕГІЗДЕЛГЕН БАҒАЛАУ

Öz

Адамзат өмір сүрген кезден бастап жануарлар мәдениет пен қоғамның негізгі элементі болды. Бастапқыда тұтынушы мен азық-түлік көзі арасындағы қарым-қатынас уақыт өте келе адам үшін азық-түлік көзі болудан асып түсіп, жануарларды жақын достар мен серіктеріне айналдырды. Бұл эволюциялық үрдіс Сібірдің солтүстік-шығысында тұратын сахаларға (якуттар) қатысты. Сахалар ұзақ тарихи үдерістен кейін жануарларды аулап, қолға үйретіп, өздерінің өміріне кіріктірді. Бұл қарым-қатынастар әдеби шығармаларда, әсіресе Сахалардың жануарлармен байланысын бейнелейтін әңгімелерде көрініс тапты. Бұл жұмыс Саханың көрнекті әдеби өкілі Николай Неустроевтың әңгімелері арқылы адам мен ит арасындағы қарым-қатынасты бағалауды мақсат етеді. Бұл ретте автордың шығармаларында кездесетін жануарлардың атаулары мұқият талдау арқылы анықталады, тек иттерге қатыстылары ғана таңдалып, зерттеледі. Автордың әңгімелеріндегі белгілі бір итке арналған сөздердің қандай символизмге ие екендігі туралы терең талдау жасалды. Саха халқының күнделікті өміріне иттердің әсері зерттеледі және бұл қарым-қатынастың тарихи тарихы мен фольклордағы көрінісі бағаланады. Сахалар иттерді тек жануарлар ретінде ғана емес, сонымен қатар мәдени және қоғамдық символ ретінде қалай бағалайтынын анықтауға тырыстық.

Anahtar Kelimeler

Мәдениет, әдебиет, Адам мен ит арасындағы қарым-қатынас, Сахалар (Якуттар), Николай Неустроев

Kaynakça

• Adayev, V. N. (2013). Nenetskie olenegonnyie layki tazovskoy tundryi. AB ORIGINE. Arheologo-etnograficheskiy sbornik Tyumenskogo gosudarstvennogo universiteta., (5), 120-142.
• Afanas’ev, P. S., Sleptsov, P. A., Nelunov, A. G., Lukovtsev, A. S., Lihanov, V. I., Popov, G. V., … Popova, N. S. (2021). Saha tyilyin byisaaryiyilaah kyilgas tyildyita. (P. A. Sleptsov, A. G. Nelunov ve N. N. Vasil’eva, Ed.) (2., pererab. i dop. 2008 bs.). Yakutsk: Ayar.
• Bagdaryiyin, S. (1998). Aatta tal. Yakutsk: Bichik.
• Borisova, Yu. M. ve Skryabina, A. A. (2023). Dialektizmyi i arhaizmyi v ohotnich’ey leksike yakutskogo yazyika (na materiale «Kratkogo slovarya yakutskogo yazyika» G. F. Sivtseva). Filologicheskie nauki. Voprosyi teorii i praktiki, 16(7), 2131-2137.
• Ionov, V. M. (1914). Obzor literaturyi po verovaniyam yakutov. Petrograd: Tipografiya V. D. Smirnova.
• Kulakovskiy, A. E., Popov, A. A., Bravina, R. I. ve Nikolaev-Somogotto, S. I. (2019). Sobaka v mifah i traditsiyah narodov Yakutii. Bayanay, (7 (111)), 48-49.
• Kulakovskiy, A. Y. (1945). Yakutskie poslovitsyi i pogovorki (2. bs.). Yakutsk: Yakutskoe gosudarstvennoe izdatelstvo.
• Kulakovskiy, A. Y. (1979). Nauchnyie trudyi. Yakutsk: Yakutskoe knizhnoe izdatelstvo.
• Maak, R. K. (1994). Vilyuyskiy Okrug (2. bs.). Moskva: Yana.
• Nelunov, A. G. (2009). Frazeologizmyi s komponentom YiT «SOBAKA» v yakutskom yazyike. Tyurkologiya içinde (ss. 181-182). Sravnitelno-istoricheskoe yazyikoznanie. Altaistika. Tyurkologiya, sunulmuş bildiri, Moskva: Tezaurus.
• Nelunov, A. G. (2002a). Yakutsko-russkiy frazeologicheskiy slovar (C. 1-2, C. 1). Novosibirsk: Izdatelstvo SO RAN, filial «Geo».
• Nelunov, A. G. (2002b). Yakutsko-russkiy frazeologicheskiy slovar (C. 1-2, C. 2). Novosibirsk: Izdatelstvo SO RAN, filial «Geo».
• Neustoyev, N. D. (1975). Kepseenner (Rasskazy). Yakutsk: Yakutskoe knizhnoe izdatelstvo.
• Nikolayev, Ye. R. (2017). «Sobaka» v yakutskom i adyigskom antroponimikonah (s. 584). Russiy yazyik i onomastika v polikul’turnom obrazovatel’nom prostranstve Yuga Rossii i Severnogo Kavkaza: problemyi i perspektivyi, sunulmuş bildiri, Maykop: Izdatelstvo “Magarin O.G.”
• Nikolayev-Somogotto, S. I. (1995). Proishozhdenie naroda saha. Yakutsk: Sahapoligrafizdat.
• Nikolayev-Somogotto, S. I. (2012). Somogotto: Sbornik statey. (Ye. P. Antonov, Ed.). Yakutsk: Alaas.
• Pavlova, I. P. (2022). Priemyi evfemisticheskoy substitutsii v tabuirovannoy rechi (na materiale yakutskogo yazyika). Mir nauki. Sotsiologiya, filologiya, kulturologiya, 13(2). https://sfk-mn.ru/PDF/51FLSK222.pdf adresinden erişildi.
• Pekarskiy, E. K. (1959). Slovar’ yakutskogo yazyika (C. 1-3, C. 3). Leningrad: Akademiya nauk SSSR.
• Priklonskiy, V. L. (1890). Tri goda v Yakutskoy oblasti. Zhivaya Starina, (2), 30.
• Seroshevskiy, V. L. (1993). Yakutyi: Opyit etnograficheskogo issledovaniya (2. bs.). Moskva.
• Sivtsev, D. K. (Ed.). (1989). Yakutskiy folklor: Hrestomatiya: Materialyi i tekstyi, sobrannyie dorevolyutsionnyimi issledovatelyami. Yakutsk: izd. Yakutskogo universiteta.
• Skryabina, A. A. (2017). Evfemizmyi o bolezni i smerti v yakutskom yazyike. Vestnik Chelyabinskogo gosudarstvennogo universiteta. Filologicheskiye nauki. Vyip. 108, (№9 (405)), 67-73.
• Sleptsov, P. A. (Ed.). (2010). Bolshoy tolkovyiy slovar yakutskogo yazyika = Saha tyilyin ulahan byisaaryiyilaah tyildyita (C. 1-15, C. 7). Novosibirsk: Nauka.
• Sleptsov, P. A. (Ed.). (2014). Bolshoy tolkovyiy slovar yakutskogo yazyika = Saha tyilyin ulahan byisaaryiyilaah tyildyita (C. 1-15, C. 11). Novosibirsk: Nauka.
• Sleptsov, P. A. (Ed.). (2017). Bolshoy tolkovyiy slovar yakutskogo yazyika = Saha tyilyin ulahan byisaaryiyilaah tyildyita (C. 1-15, C. 14). Novosibirsk: Nauka.
• Turayev, V. A. (2021). Ohotnichiy promyisel korennyih malochislennyih narodov Dalnego Vostoka v usloviyah postsovetskoy transformatsii (1990—2010). Rossiya i ATR, (4), 12-27.
• URL-1, Federal’naya slujba gosudarstvennoy statistiki. 28.01.2024 tarihinde https://rosstat.gov.ru/vpn/2020 adresinden erişildi.
• Vasil’eva, O. V. ve Yakovlev, A. I. (2023). Vzaimootnosheniya cheloveka i sobaki v kulture yakutov: Etnograficheskie nablyudeniya proshlogo i sovremennaya povsednevnost’ sela. Etnografiya, (4 (22)), 102-125.
• Zelenin, D. K. (1929). Tabu slov u narodov Vostochnoy Evropyi i Severnoy Azii. Chast’ II. Zapretyi v domashney zhizni. Leningrad: Izdatelstvo Akademii nauk SSSR.