Carl Schmitt’in Parlamentarizm Eleştirisi ve Olağanüstü Hal Teorisi

Yıl 2023, Cilt: 9 Sayı: 2 - Cumhuriyetin 100. Yılına Armağan, 677 - 718, 11.01.2024

Fatma Betül Sehrawala

Öz

Öz
Günümüz toplumları, gelişen teknoloji ile birlikte kamu düzenini tehdit eden pek çok tehlike ile karşı karşıya kalmaktadır. Bu durum, devletin bekası için başvurulan ve kökenleri Roma Cumhuriyeti Dönemi’ne kadar uzanan olağanüstü hal (OHAL) rejiminin ilanı ile sonuçlanmaktadır. Bir can simidi işlevi gören OHAL rejimi, 2019 yılında patlak veren koronavirüs salgını ve beraberinde getirdiği ekonomik krizler sebebiyle halen dünya ülkelerinin gündemindedir. OHAL rejiminin her fırsatta ilan edilmesi, kavramın anlamının tam olarak anlaşılamadığının en bariz göstergesidir. Olağanüstü hallerin istisna olarak kalması ve doğru bir şekilde uygulanabilmesi amaçları doğrultusunda, Carl Schmitt ve diğer pek çok düşünür rehberlerimiz olarak bizi aydınlatacaklardır. Bu çalışmamızda, OHAL’in isim babası olarak nitelendirdiğimiz Carl Schmitt’in eserleri ve Carl Schmitt üzerine yazılan eserlerden faydalanmak suretiyle Schmitt’in parlamenter demokrasi karşıtı düşünceleri, egemeni yücelten egemen kavramı tanımı, OHAL teorisi ve homojen bir toplumu inşa amacıyla geliştirmiş olduğu dost-düşman ayrımı ele alınacaktır. OHAL’in istisnailik yönü ve amacından saptırılmaması gerektiği hususları Carl Scmitt’in OHAL teorisi ekseninde irdelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Dost- düşman, egemen, istisna hali, parlamentarizm, OHAL

Teşekkür

Carl Schmitt ve olağanüstü hal teorisine ilgi duymamı sağlayan, eleştiri ve yorumlarıyla araştırma sürecimde ufkumu açan değerli hocam Dr. Öğr. Üyesi Engin Topuzkanamış’a teşekkürlerimi ve saygılarımı sunarım.

Carl Schmitt’ s Criticism on Parliamentarism and the State of Emergency Theory

Öz

Abstract
Today's societies are faced with many dangers that threat the public order with the developing technology. This situation results in the application of the state of emergency, which is applied for the survival of the state. It’s origins dates back to the Roman Republic Period. The state of emergency, which functions as a lifesaver, is still on the agenda of the countries of the world with the coronavirus epidemic that has broken out in 2019 and the economic crises it brought. The declaration of the state of emergency at every opportunity is the most obvious indicator that the meaning of the concept is not fully understood. Carl Schmitt and many other scholars will enlighten us as our guides, with the aims that states of emergency remains the exception and can be implemented properly. In this study, by making use of the works of Carl Schmitt whom we describe as the eponymist father of the state of emergency, and the works written on Carl Schmitt, Schmitt's parliamentary anti-democratic thoughts, the definition of the concept of the sovereign that glorifies the sovereign, the state of emergency theory and the friend-enemy distinction that he developed for the purpose of building a homogeneous society will be discussed. The exceptionality aspect of the state of emergency and the issues that should not be diverted from its purposes will be examined in the axis of Carl Schmitt's theory of the state of emergency.

Anahtar Kelimeler

Friend-enemy distinction, parliamentarism, sovereign, the state of emergency, the state of exception

Kaynakça

• AGAMBEN, Giorgio, A Brief History of the State of Exception, Çev. Kevin Attel, University of Chicago, 2005, (https://press.uchicago.edu/Misc/Chicago/009254.html, erişim 8 Kasım 2023).
• AKTAŞ, Sururi, Hukuk Devleti İdealine Felsefi Bir Bakış, Yıldırım Beyazıt Hukuk Dergisi, Sa. 1, 2020, s. 1-32.
• Anayasa Mahkemesi’nin 3 Mayıs 1966 tarihli ve E. 1966/4, K. 1966/25 sayılı kararı, RG Tarih-Sayı: 11.07.1966-12345.
• ATAR, Yavuz, Türk Anayasa Hukuku, En Son Anayasa ve Mevzuat Değişiklikleri İşlenerek Güncelleştirilmiş 2. Baskı, Mimoza Basım Yayım ve Dağıtım, Konya.
• BALCI, Mehmet Emin, Carl Schmitt’in Değerlendirmeleri Doğrultusunda Modern Toplumda Siyaset Siyaset Dışı İlişkisi, FLSF Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi, Sa. 15, 2013, s. 59-70.
• BAŞTÜRK, Efe, Modern Egemenliğin ‘Nomos’ u Olan İstisna Hâli, FLSF Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi, Sa. 15, 2013, s. 71-83.
• BEHÇET, Muhammed, Olağanüstü Hâl Uygulaması ve Teorik Temelleri, (https://www.hukukpolitik.com.tr/2016/08/17/1927/, erişim 8 Kasım 2023).
• BEZCİ, Bünyamin, Carl Schmitt’in Politik Felsefesi Modern Devletin Müdafaası, B. 1, Paradigma Yayınları, İstanbul, 2016.
• BIELEFELDT, Heine, Carl Schmitt’s Critique of Liberalism, Ed. David Dyzenhaus, Law as Politics- Carl Schmitt’s Critique of Liberalism, Duke University Press, Durham, 1998, s. 23-37.
• BINGHAM, Tom, The Rule of Law, Penguin Books, Londra, 2011.
• CHEVALLIER, Jacques, Hukuk Devleti, Çev. Ertuğrul Cenk Gürcan, İmaj Yayınevi, Ankara, 2010.
• CRISTI, Renato, Carl Schmitt On Liberalism, Democracy And Catholicism, History of Political Thought, C. 14, Sa. 2, 1993, s. 281-300.
• DEMİR, Fevzi, Anayasa Hukuku, Albi Yayınları, İzmir, 2017.
• EPSTEIN, Leon D., Parliamentary Government, International Encylopedia of the Social Sciences, Der. David L. Sills, C. 11, Macmillan and Free Press, New York, 1968, s. 419-426.
• ERDOĞAN, Mustafa, Anayasal Demokrasi, B. 2, Siyasal Kitabevi, Ankara, 1997.
• ESEN, Selin, Karşılaştırmalı Hukukta ve Türkiye’de Olağanüstü Hal Rejimi, Adalet Yayınevi, Ankara, 2008.
• GİRİTLİ, İsmet, BİLGEN, Pertev, AKGÜNER, Tayfun ve BERK, Kahraman, İdare Hukuku, Altıncı Basımdan Yedinci Tıpkı Basım, Der Yayınları, İstanbul, 2015.
• GÖK, Ömer Faruk, Schmitt ve Benjamin: İki Olağanüstü Hâl, Hukuk Kuramı Dergisi, C. 4, Sa. 3, 2017, s. 1-13.
• GÖREN, Zafer, Anayasa Hukuku, 2017 Anayasa Değişiklikleri Işığında Gözden Geçirilmiş ve Geliştirilmiş 3. Baskı, Yetkin Yayınları, Ankara, 2018.
• GÖREN, Zafer, Temel Hak Genel Teorisi, Gözden Geçirilmiş 3. Bası, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Döner Sermaye İşletmesi, İzmir, 1995.
• GÖZLER, Kemal, Anayasa Hukukunun Genel Esasları Ders Kitabı, Yayha Berkol Gülgeç Tarafından Güncelleştirilmiş ve Düzeltilmiş 7. Baskı, Ekin Basım Yayın, Bursa, 2015.
• GÖZLER, Kemal, Türk Anayasa Hukuku Dersleri, Salih Taşdöğen Tarafından Düzeltilmiş ve Güncelleştirilmiş 19. Baskı, Ekin Basım Yayın, Bursa, 2015.
• GÖZLER, Kemal, Anayasa Hukukunun Genel Teorisi, C. 1, B. 1, Ekin Basım Yayın, Bursa, 2011.
• GÖZLER, Kemal ve KAPLAN, Gürsel, İdare Hukuku Dersleri, B. 17, Ekin Basım Yayın, Bursa, 2015.
• GÖZÜBÜYÜK, A. Şeref, Anayasa Hukuku, B. 9, Turhan Kitabevi, Ankara, 2000.
• GREENE, Alan, Derogating From the European Convention on Human Rights in Response to the Coronavirus (Covid-19) Pandemic, European Human Rights Law Review, C. 2020, Sa. 3, 12.07.2020, (https://research.birmingham.ac.uk/en/publications/derogating-from-the-european-convention-on-human-rights-in-respon, erişim 15 Ocak 2023).
• GÜLENER, Serdar, Türkiye’nin Anayasa Düzeni, Sakarya Yayıncılık, Sakarya, 2018.
• GÜNEŞ ESGÜN, Toros, Leviathan’ın Hayaletleri: Schmitt ve Neumann’da Hukuk ve Devlet, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Dergisi, C. 58, Sa. 1, 2018, s. 905-930.
• GYULAI, Attila, The Lesson of Carl Schmitt’s Realism, A Journal of Social and Political Theory, C. 65, Sa. 2, 2018, s. 26-49.
• HOBBES, Leviathan, Çev. Semih Lim, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2003.
• IŞIK, Sever, İmtiyaz ve İstisna: Locke ve Schmitt’te Yasa, Egemen ve Olağanüstü Hâl, Mukaddime Dergisi, C. 10, Sa. 1, 2019, s. 335-354.
• IŞIKTAÇ, Yasemin, Hukuk Başlangıcı, Filiz Kitabevi, İstanbul, 2015.
• İBA, Şeref, Türk Anayasa Hukuku, Turhan Kitabevi, Ankara, 2018.
• İBA, Şeref, Parlamento Hukuku, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Yenilenmiş 4. Baskı, İstanbul, 2010.
• İBA, Şeref, Anayasa Hukuku ve Siyasal Kurumlar, Gözden Geçirilmiş ve Güncelleştirilmiş 2. Bası, Turhan Kitabevi, Ankara, 2008.
• KABOĞLU, İbrahim Ö., Anayasa Hukuku Dersleri, Yenilenmiş ve Genişletilmiş 2. Baskı, Legal Yayıncılık, İstanbul, 2005.
• KANSU KARADAĞ, Akasya, Carl Schmitt’in Modern Anayasacılık Eleştirisinin Friedrich August Von Hayek Üzerinden Düşünülmesi, İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 11, Sa. 2, 2020, s. 411-421.
• KAPANİ, Münci, Kamu Hürriyetleri, Yenilenmiş Altıncı Baskı, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi, Ankara, 1981.
• KUZU, Burhan, Olağanüstü Hal Kavramı ve Türk Anayasa Hukukunda Olağanüstü Hal Rejimi, Kazancı Hukuk Yayınları, İstanbul, 1993
• KÜÇÜK, Adnan, Anayasa Hukuku, Genişletilmiş 2. Baskı, Orion Kitabevi, Ankara, 2012.
• LEYDET, Dominique, Pluralism and the Crisis of Parliamentary Democracy, Ed. David Dyzenhaus, Law as Politics- Carl Schmitt’s Critique of Liberalism, Duke University Press, Durham, 1998, s. 109-131.
• MEMİŞ, Emin, Anayasa Hukuku Notları, Genişletilmiş ve Yenilenmiş 6. Baskı, Filiz Kitabevi, İstanbul, 2011. MERRIAM WEBSTER, (https://www.merriam-webster.com/dictionary/emergency, erişim 12 Ocak 2023).
• NEOCLEOUS, Mark, The Problem with Normality: Taking Exception to “Permanent Emergency”, Alternatives: Global, Local, Political, C. 31, Sa. 2, 2006, s. 191-213.
• ODABAŞ, Uğur Köksal, Tarihsel Süreçte Kamusal Alanın Yapısal Dönüşümü ve Habermas, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sa. 22, 2018, s. 2051-2066.
• ÖZBUDUN, Ergun, Türk Anayasa Hukuku, Gözden Geçirilmiş 7. Baskı, Yetkin Yayınları, Ankara, 2003.
• ÖZCAN, Mehmet Tevfik, Hukuk Devleti: Modern Toplumun Hukuk Aracılığıyla Siyasal Meşruiyeti, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, C. 64, Sa. 2, 2006, s. 119-144.
• ÖZÇELİK, Selçuk, Anayasa Hukuku, C. 1, Mimoza Basım Yayım ve Dağıtım, Konya, 1994.
• ÖZTÜRK, Armağan, Schmitt’in Liberalliği, Felsefe Arkivi, Sa. 46, 2016, s. 71-88.
• RACHLIN, Robert D., Review of Carl Schmitt Constitutional Theory, H-German 2019 (https://www.h-net.org/reviews/showpdf.php?id=25214, erişim 8 Kasım 2023).
• SANCAKDAR, Oğuz, ÖNÜT, Lale Burcu, US DOĞAN, Eser, KASAPOĞLU TURHAN, Mine ve SEYHAN, Serkan, İdare Hukuku El Kitabı, Güncellenmiş 3. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2022.
• SCHEUERMAN, Bill, Is Parliamentarism in Crisis? A Response to Carl Schmitt, Theory and Society, C. 24, Sa. 1, 1995, s. 135-158.
• SCHMITT, Carl, Siyasi İlahiyat, Çev. A. Emre Zeybekoğlu, Dost Kitabevi, Ankara, 2016.
• SCHMITT, Carl, Liberal Hukuk Devletinin İlkeleri ve Hukuk Devletinde Kanun Kavramı, Çev. Bilal Canatan, Ed. Ali Rıza Çoban, Bilal Canatan ve Adnan Küçük, Hukuk Devleti Hukuki Bir İlke Siyasi Bir İdeal, Adres Yayınları, Ankara, 2008.
• SCHMITT, Carl, Parlamenter Demokrasinin Krizi, Çev. A. Emre Zeybekoğlu, B. 2, Dost Kitabevi, Ankara, 2010.
• SCHMITT, Carl, Siyasal Kavramı, Çev. Ece Göztepe, B. 2, Metis Yayıncılık, İstanbul, 2012.
• SOYSAL, Mümtaz, Anayasaya Giriş, Genişletilerek İkinci Yayınlanış, Sevinç Matbaası, Ankara, 1969.
• VINX, Lars, Carl Schmitt, The Stanford Encyclopedia of Philosophy Fall edn, 2019, Ed. Edward N. Zalta, (https://plato.stanford.edu/archives/fall2019/entries/schmitt, erişim 7 Ekim 2023).
• TALAS, Mustafa, Sivil Toplum Kuruluşları ve Türkiye Perspektifi, Türklük Bilimi Araştırmaları, 2011, s. 387-401.
• TEZİÇ, Erdoğan, Anayasa Hukuku, Gözden Geçirilmiş ve Genişletilmiş On Dördüncü Bası, Beta Basım, İstanbul, 2012.
• TÜRK, H. Bahadır, Radikal Demokraside Siyasal Temsil Sorunu Carl Schmitt Üzerinden Düşünmek, Kaygı Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Dergisi, Sa. 27, 2016, s. 167-182.
• TÜRKELİ, Gözde, Schmitt ve Kelsen’in Görüşleri Ekseninde Anayasanın Koruyuculuğu Tartışması, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, C. 21, Sa. 2, 2020, s. 980-1005.
• YEŞİLÇAYIR, Celal, Carl Schmitt’in Liberalizm Eleştirisi, Mavi Atlas Dergisi, C. 5, Sa. 1, 2017, s. 22-43.
• YILMAZ, Sibel, ‘İstisna Hâli’ Üzerinden Bir Egemenlik Kavramı Tartışması, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, Sa. 132, 2017, s. 383-410.
• ZENGİN SALİHİ, Hatice Sevgi, Carl Schmitt: İstikrardan İstisnaya Siyasal Düzen, Akademik Hassasiyetler Dergisi, C. 7, Sa. 14, 2020, s. 243-265.
• ZEYBEKOĞLU, Ali Emre, Carl Schmitt’in 20. Yüzyıl Devlet ve Siyaset Kuramına Katkısı, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2009.
• ZORKIN, Valery, Rule of Law And Legal Awareness, Ed. Francis Neate ve Holly Nielsen, The World Rule Of Law Movement And Russian Legal Platform, The Moscow City Chamber Of Advocates, Moskova, 2007, s. 46-61.
• ZUCKERMAN, Ian, One Law for Law and Peace? Judicial Review and Emergency Powers between the Norm and Exception, Constellations, C. 13, Sa. 4, 2006, s. 522-545.