OSMANLI’DA MATBAA MESELESİNE YENİ BİR BAKIŞ: RİSÂLE-İ FEVÂİD-İ BASMA ADLI YAZMA ESER BAĞLAMINDA OSMANLI DEVLETİ’NDE MATBAACILIK FAALİYETLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2018, Sayı: 10, 23 - 35, 27.11.2018

Sinan Sümbül

Öz

Bilginin kayıt altına alınması,
korunması, organizasyonu, bilgiye erişimin geliştirilmesi ve bilginin geniş
halk kitlelerine yayılarak kütüphanelerin kurulmasına zemin hazırlaması gibi bilgi
bilimlerinin temel dinamikleri konusunda taşıdığı önem ve tarihi misyon
matbaanın icadı hakkında pek çok araştırma yapılmasını sağlamıştır. Osmanlı
Devleti gibi geniş bir coğrafyada uzun yıllar hüküm süren bir devletin,
müteharrik basım tekniğinin geliştirilmesinden yaklaşık üç asır sonra ilk
Müslüman Türk matbaasının kuruluşuna izin vermiş olması pek çok tartışmayı
beraberinde getirmiştir. Bu makalede; Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi’nde
Esad Efendi koleksiyonunda 3595 demirbaş numarası ile kayıtlı olan Risâle-i Fevâid-i Basma adlı bir yazma
eser üzerinden Osmanlı Devleti’nde matbaanın kurulması konusu ele alınmıştır.
On varaktan oluşan bu eserde matbaanın önemi, faydaları ve gerekliliği
konusunda bilgiler yer almaktadır. Bu bakımdan eserin incelenmesinin, Osmanlı
Devleti’nde matbaanın kuruluşu konusunda yeni bilgiler ortaya çıkaracağı ve
yeni bakış açılarının geliştirilmesine katkı sağlayacağı hipotezi benimsenerek
eser, araştırma konusu olarak seçilmiştir. Çalışmada, içerik analizi yöntemi ve
tarihi kaynak analizi tekniği kullanılmış ve araştırmacıların daha kolay bir
şekilde yararlanabilmesi için eserin Latin harflerine transkripsiyonu
yapılmıştır.

Anahtar Sözcükler: Osmanlı İmparatorluğu,
matbaa, yazma eserler, Risâle-i fevâid-i basma.

Abstract

The invention of the printing press, the recording, protection,
organization of information, the development of access to information and the
spread of knowledge to the masses of people and the foundation of libraries
have led to important developments in the field of information science. Also
the importance of printing press on the fundamental dynamics of information
science and its historical mission have led to a lot of research about it. The
fact that a state ruling for a long time in a vast geography like the Ottoman
Empire allowed the establishment of the first Muslim Turkish printing house
almost 300 years after the development of the printing press technique brought
along many debates. In this article, the issue of establishment of a printing
press in the Ottoman Empire is examined. In Esad Efendi Collection of
Suleymaniye Manuscripts Library, a manuscript called Risâle-i Fevâid-i Basma registered was dealt with. This work
consists of 10 pages and contains information on the importance, benefits and
necessity of the printing press. In this respect, the hypothesis that the
examination of the work will reveal new information about the establishment of
the printing house in the Ottoman Empire and contribute to the development of
new perspectives has been chosen as the research subject. The work has been
examined by using content analysis method and historical source analysis
technique. Also transcription of the work to Latin alphabet has been made for
the researchers to benefit from it.

Keywords:
Ottoman Empire, printing press, manuscripts,
Risâle-i fevâid-i basma.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı İmparatorluğu, matbaa, yazma eserler, Risâle-i fevâid-i basma

Kaynakça

• [y.y.]. [t.y.]. Risâle-i fevâid-i basma. Esad Efendi Koleksiyonu (DM. 3595). İstanbul: Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi. Adıvar, A. (1991). Osmanlı Türklerinde ilim (5. bs.). İstanbul: Remzi Kitabevi. Afyoncu, E. (2000). İbrahim Müteferrika. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansik-lopedisi (Cilt. 21, s. 324-327) içinde. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. Baysal, J. (1991). Kitap ve kütüphane tarihine giriş. İstanbul: Türk Kütüpha-neciler Derneği. Beydilli, K. (2003). Matbaa. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (Cilt. 28, s. 105-110) içinde. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. Danişmend, İ. H. (1955). İzahlı Osmanlı tarihi kronolojisi (Cilt. 1-4). İstanbul: Türkiye Basımevi. Gerçek, S. N. (1939). Türk matbaacılığı I Müteferrika matbaası. İstanbul: Dev-let Basımevi. İbrahim Müteferrika. (1729). Vesîletü’t-tıbâʻa. İstanbul: Dârüttıbâa. Koloğlu, O. (2010). Osmanlı döneminde basın teknikleri ve araçları. İstanbul: İstanbul Üniversitesi iletişim Fakültesi Yayınları. Kun, T. H. (1977). İbrahim Müteferrika. Milli Eğitim Bakanlığı İslam Ansik-lopedisi (Cilt. 5/2, s. 896-900) içinde. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi. Nuhoğlu, H. (2002). Osmanlı matbaacılığı. Türkler Ansiklopedisi (Cilt. 14, s. 927-932) içinde. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları. Ortaylı, İ. (1987). İstanbul’dan sayfalar (2. bs.). İstanbul: Hil Yayınları. Sabev, O. (2006). İbrahim Müteferrika ya da ilk Osmanlı matbaa serüveni (1726-1746). İstanbul: Yeditepe Yayınevi. Sungu, İ. (1928). İlk Türk matbaasına dair yeni vesikalar. Hayat Mecmuası, 3/73, 409-415.