TÜRKİYE CUMHURİYETİ’NDE GERÇEKLEŞTİRİLEN İLK REFERANDUM: 1961 REFERANDUMU’NUN ULUSAL BASINA YANSIMASI

Yıl 2024, Sayı: 27, 153 - 177, 01.01.2024

Esra Taşdelen Erdal Aydoğan

https://doi.org/10.33431/belgi.1364619

Öz

Türkiye Cumhuriyeti’nde ilk darbe 27 Mayıs 1960’ta yaşanmıştır. Cumhuriyet döneminde referandum kavramı yine bu süreçte kamuoyunun gündemine girmiştir. Yarı doğrudan demokrasinin en önemli araçlarından biri olan referandumun, 1961 Anayasası’nda da kullanılması ve halkın büyük bir çoğunluğunun bu sürece katılması dikkat çekicidir. Bu makale, Türkiye Cumhuriyeti tarihinde gerçekleştirilen ilk referandum olan 1961 Referandumu’nun ulusal basına yansımasını detaylı bir şekilde incelemeyi amaçlamaktadır. Ayrıca, referandum sürecinin karikatürler aracılığıyla yorumlanmasını ve bu karikatürlerin toplumsal bilinç üzerindeki etkilerini değerlendirmektedir. Çalışmada içerik analiz yöntemi kullanılmıştır. Haber başlıkları, köşe yazıları ve karikatür gibi materyaller incelenerek, medyanın referandum sürecine yönelik yaklaşımları objektif bir perspektifle sunulmaya çalışılmıştır. Bu sayede referandumun ulusal basında ele alınma biçimi, dönemin siyasi atmosferi ve toplumda oluşturulan algı medya aracılığıyla ortaya konulmuştur.
Bu çalışma, 1961 Referandumu’nun tarihsel bağlamını ve önemini ortaya koymaktadır. Referandumun gerçekleşmesine neden olan siyasi ve toplumsal dinamikleri, referandumda halkın tercihlerini ve sonuçların Türkiye siyaseti üzerindeki etkilerini ele almaktadır. Bu bağlamda, referandum sonuçlarının ulusal basında nasıl karşılandığını ve farklı medya organlarının bu sonuçlara nasıl anlam yüklediği ayrıntılı bir şekilde analiz etmektedir. Karikatürlerle referandum sürecinin toplumsal yansımalarını incelemek de bu çalışmanın önemli bir bileşenini oluşturmaktadır.
Sonuç olarak 1961 Referandumu’nun ulusal basındaki yansımalarının, dönemin siyasi ve toplumsal dinamiklerini anlamak için önemli bir kaynak olduğunu tespit edilmiştir. Sosyal ve siyasal denklemin en önemli yapısal taşlarından biri olan basın, çalışmanın temel kaynağı olarak kullanılmıştır. Bu çalışma ile 1961 referandumu ulusal gazeteler üzerinden incelenerek bir bütün halinde verilmeye çalışılmıştır. Böylelikle Türkiye'nin demokratik süreçlerini, medya ilişkisini ve görsel medyanın etkisi analiz edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Demokrasi, Darbe, Anayasa, Basın, Referandum,

Teşekkür

Çalışmalarınızda başarılar dilerim

TÜRKİYE CUMHURİYETİ’NDE GERÇEKLEŞTİRİLEN İLK REFERANDUM: 1961 REFERANDUMU’NUN ULUSAL BASINA YANSIMASI

Öz

The first coup in the Republic of Türkiye was experienced on May 27, 1960. During the Republic period, the concept of referendum again entered the public agenda in this process. It is noteworthy that referendum, one of the most important tools of semi-direct democracy, was also used in the 1961 Constitution and the majority of the people participated in this process. This article aims to examine in detail the reflection of the 1961 Referendum, the first referendum in the history of the Republic of Türkiye, on the national press. It also evaluates the interpretation of the referendum process through cartoons and the effects of these cartoons on social consciousness. The content analysis method was used in the study. By examining materials such as news headlines, columns and cartoons, the media's approaches to the referendum process were tried to be presented from an objective perspective. In this way, the way the referendum was covered in the national press, the political atmosphere of the period and the perception created in the society were revealed through the media.
This study has revealed the historical context and importance of the 1961 Referendum. It has dealt with the political and social dynamics that led to the referendum, the people's preferences in the referendum, and the effects of the results on Turkish politics. In this context, it has analyzed in detail how the referendum results were received in the national press and how different media outlets gave meaning to these results. Examining the social reflections of the referendum process through cartoons has also constituted an important component of this study.
As a result, it has been determined that the reflections of the 1961 Referendum in the national press are an important source for understanding the political and social dynamics of the period. The press, one of the most important structural stones of the social and political equation, was used as the main source of the study. In this study, the 1961 referendum was examined as a whole by examining national newspapers. Thus, Türkiye's democratic processes, media relations and the impact of visual media were analyzed.

Anahtar Kelimeler

Democracy, Coup, Constitution, Referendum, Press

Kaynakça

• Resmi Yayınlar
• Resmî Gazete
• Kanunlar Dergisi
• Milli Birlik Komitesi Genel Kurul Toplantısı
• Kitaplar, Makaleler ve Tezler
• AKAR Fatma (2011) Türkiye’nin Demokrasi Serüveni ve Referandumlar, Literatürk Academia, Konya.
• ALDIKAÇTI, Orhan (1973) Anayasa Hukukumuzun Gelişmesi ve 1961 Anayasası, Yenilik Basımevi, İstanbul.
• Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi (1986) Cilt 8, Gelişim Yayınları, İstanbul.
• ÇAM Esat (1975) Siyaset Bilimine Giriş, İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
• ÇAVDAR Tevfik (2004) Türkiye’nin Demokrasi Tarihi (1950’den Günümüze), İmge Kitabevi, Ankara.
• DURDULAR Ercan- SOLAK Mehmet- ŞENCAN Hüdai (2010) Bir Doğrudan Demokrasi Aracı Olarak
• Referandum Uygulama Örnekleri Türkiye- Avrupa Ülkeleri, TBMM Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara.
• DURMUŞ Merve- KIRPIK Cevdet (2021) “Ondörtlerin Tasfiyesinde Cemal Madanoğlu’nun Rolü” Çağdaş
• Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, Cilt 21, Sayı 42 (Bahar), s. 361-396.
• ERDOĞAN Mustafa (2011) Anayasa Hukuku, Orion Kitabevi, Ankara.
• ERDOĞAN Teziç (2001) Anayasaya Hukuku, Beta Basım, İstanbul.
• EROĞUL Cem (2012) Anatüzeye Giriş (Anayasa Hukuku’na Giriş), İmaj Yayınevi, Ankara.
• GİRİTLİ İsmail- SARMAŞIK Jale (2001) Anayasa Hukuku, Beta Yayınları, İstanbul.
• GÖZLER, Kemal (2000) Türk Anayasaya Hukuku, Ekin Kitabevi, Bursa.
• GÖZÜBÜYÜK, A. Şeref (2002) Açıklamalı Türk Anayasaları 1876, 1921,1924, 1961, 1982 (Anayasaların Yapılışları Özellikleri ve Yapılan Değişiklikleri), Turhan Kitabevi Yayınları, Ankara.
• Halk Oylaması Sonuçları (2007,1988,1987,1982,1961) (2008) Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) Basımevi, Ankara.
• KARPAT Kemal H. (2007) Türkiye’de Siyasal Sistemin Evrimi 1876-1980, (Çev. Esin Soğancılar), İmge Kitabevi, Ankara.
• KAYALI Kurtuluş (2018) Ordu ve Siyaset 27 Mayıs-12 Mart, İletişim Yayınları, İstanbul.
• KUBALI Hüseyin Nail (1969) Anayasa Hukuku Dersleri (Genel Esaslar ve Siyasi Rejimler, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, İstanbul.
• MARSHALL Gordon (1999) Sosyoloji Sözlüğü, (Çev. Osman Akınhay-Derya Kömürcü), Bilim ve Sanat Yayınları, Ankara.
• MAYO, Henry B. (1964) Demokratik Teoriye Giriş, (Çev. Emre Kongar), Türk Siyasi İlimler Derneği Yayınları, Ankara.
• ÖZBUDUN, Ergun (1993) Türk Anayasa Hukuku, Yetkin Yayınları, Ankara.
• ÖZÇELİK, Selçuk (1983) Anayasa Hukuku Dersleri II, Filiz Kitabevi, İstanbul.
• SARTORİ Giovanni (1996) Demokrasi Teorisine Geri Dönüş, (Çev. Tunçer Karamustafaoğlu- Mehmet Turhan), Yetkin Yayınları, Ankara.
• SCHMİDT Manfred G. (2002) Demokrasi Kuramlarına Giriş, (Çev. M. Emin Köktaş), Vadi Yayınları, Ankara.
• ŞAHİN, Engin (2002), Cumhuriyet Anayasaları (1921.1924,1961,1982), Beta Basım, İstanbul.
• TANÖR Bülent (2012), İki Anayasa 1961-1982, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul.
• TANÖR Bülent (2015), Osmanlı Türk Anayasa Gelişmeleri (1789-1980), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• TAŞDELEN Esra- SEMİZ Onur (2021) “1961 Anayasasının Oluşmasında Kurucu Meclis Çalışmalarının Ulusal Basına Yansıması”, TBMM’nin Açılışının 101. Yıl Dönümünde Türk Demokrasi Tarihi Yazıları, Berikan Yayınevi, Ankara, s.585-609.
• UYGUN Oktay (2014) Demokrasi (Tarihsel, Siyasal ve Felsefi Boyutlar), On İki Levha Yayıncılık, İstanbul.
• YEŞİLORMAN Mehtap (2011) Halkın İradesi Bağlamında Halkoylamaları: Bir Hukuk Sosyolojisi Denemesi, Sosyoloji Konferansları, Sayı 43, s. 191-220.
• YILDIZ Zekeriya (2013) Politika Sözlüğü, Etkileşim Yayınları, İstanbul.
• YILMAZ Faruk (2012) Türk Anayasa Tarihi, İz Yayıncılık, İstanbul.
• YÜZBAŞIOĞLU Necmi (2003) Anayasa Hukukunun Temel Metinleri, Beta Yayıncılık, İstanbul.
• ZÜRCHER Erık Jan (2000) Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, (Çev. Yasemin Saner Gönen), İletişim Yayınları, İstanbul.
• Süreli Yayınlar
• “Anayasa Aleyhinde Propaganda Yapan AP’li Tevkif Edildi”, Akşam, 02.07.1961.
• “Liderler, Anayasaya ‘Evet’ Denilmesini İsteyecekler”, Akşam, 31.05.1961, s. 1 ve 5.
• “Anayasa Bizi Bir Yeni Emniyet ve Gelişme Devrine Götürecek’ dedi”, Cumhuriyet, 03.07.1961, s. 1 ve 5.
• “İkinci Cumhuriyetin Anayasası ve Seçim Kanunu Kabul Edildi”, Cumhuriyet, 29.05.1961, s. 1 ve 5.
• “Kurucu Meclisin Esaslarını Prof. Fevzioğlu Hazırlayacak”, Cumhuriyet, 01.11.1960, s. 1 ve 5.
• “On Binlerce Vatandaş Dün Taksim Alanında Anayasaya ‘Evet’ Dedi”, Cumhuriyet, 04.07.1961, s. 1 ve 5.
• “Propaganda Yasağına Uymayan 4 Kişi Örfi İdarece Tevkif Edildi”, Cumhuriyet, 08.09.1961.
• “Seçmen Kütükleri Yeniden Gözden Geçirilerek Tanzim Edilecek”, Cumhuriyet, 12.07.1961.
• “Anayasa: CHP Yürekten, AP ise üstünkörü ‘Evet’ diyor”, Hürriyet, 01.07.1961, s. 1 ve 5.
• “Seçmen Kütükleri Yüzünden birçok Kimse Oy Kullanamadı”, Hürriyet,10.07.1961.
• “Yeni Anayasa İhtilalinin Birinci Yıldönümünde Kabul Olundu”, Hürriyet, 29.05.1961, s. 1 ve 5.
• “AP Hariç Diğer Partiler Anayasayı Tam Destekliyor”, Milliyet, 04.07.1961, s. 5
• Ömer Sami Coşar, “Halkoyu Sonucunda ‘Hayır’ların Sebebi” Milliyet, 10.07.1961, s. 5.
• Samih Nafiz Tansu, “Türkiye tarihinde ilk halkoyu, Cumhuriyet, 09.07.1961, s. 1 ve 3.
• “27 Mayısın Birinci Yıldönümünde Yurtta Törenle Kutlayacak”, Tercüman, 25.05.1961, s. 1 ve 5.
• “CHP’liler Taksim Meydanında Anayasaya Evet Mitingi Yaptı”, Tercüman, 04.07.1961, s. 1 ve 5.
• “Bir hukukçular heyeti yeni Anayasayı hazırlıyor”, Cumhuriyet, 28.05.1960, s. 1 ve 5.
• “MBK Üyeleri Anayasa İçin Geziye Çıktılar”, Cumhuriyet, 01.07.1961, s. 1 ve 5.
• “Anayasa İçin Dün İlk ‘Evet’ Mitingi Yapıldı”, Milliyet,04.07.1961, s. 1 ve 5.
• “Gürsel Anayasa İçin ‘Muhteşem Eser” dedi”, Cumhuriyet, 05.07.1961, s. 1 ve 5.
• “Millet dün Anayasaya Vekarla ‘Evet’ Dedi”, Cumhuriyet, 10.07.1961, s. 1 ve 5.
• “Anayasa Tenkide Uğradı”, Hürriyet, 26.10.1960, s. 5.
• “Anayasa Tasarısı Tenkit Ediyor”, Tercüman, 26.10.1960, s. 5.
• “Anayasa Semineri Devam Ediyor”, Cumhuriyet, 27.10.1960, s. 1 ve 5.
• “Kurucu Meclis İçin Hazırlık Yapılıyor”, Hürriyet,01.11.1960.
• “Kurucu Meclisin Teşkili Kararlaştırıldı”, Milliyet, 01.11.1960.
• “Geçici Anayasa Tadil Ediliyor”, Milliyet, 19.11.1960.
• “Geçici Anayasa Kaldırılacak”, Akşam, 23.11.1960, s. 1 ve 5.
• “Geçici Anayasa da hemen İlga Olunuyor”, Cumhuriyet, 23.11.1960, s. 1 ve 5.
• “Karma Komisyon Bugün Toplanıyor”, Akşam, 22.05.1961, s. 1 ve 5;
• “Karma komisyon Bugün Toplanıyor”, Hürriyet, 22.05.1961, s. 1 ve 5.
• “Karma Komisyon Tartıştı”, Tercüman, 24.05.1961, s. 1 ve 5.
• “Anayasa Halkoyuna Sunuluyor”, Akşam, 29.05.1961, s. 1 ve 5.
• “Anayasa Kabul Edildi”, Milliyet, 29.05.1961, s. 1 ve 5.
• “Gürsel’in Anayasa Hakkında Konuşması”, Tercüman, 29.05.1961, s. 1 ve 5.
• Burhan Felek, “Elbette ‘Evet’ diyeceğiz”, Cumhuriyet, 29.06.1961, s. 3.
• “Gümüşpala Radyoda Yine Muğlak Konuştu”, Akşam, 02.07.1961, s. 1 ve 5.
• “Anayasa için ‘Evet’ Gelişiyor”, Cumhuriyet, 02.07.1961, s. 1 ve 5.
• “Gümüşpala Nihayet Dün ‘Evet’ dedi”, Hürriyet, 02.07.1961, s. 1 ve 5.
• “Vaizler Yeni Anayasayı İzah Ettiler”, Hürriyet, 02.07.1961.
• İlhami Soysal, “İki Anayasa”, Milliyet, 02.07.1961, s. 5.
• “Halkoyuna 7 Gün Kala ‘Evet’ Kampanyası”, Milliyet,02.07.1961, s.1 ve 5.
• “Partilerin Anayasa Kampanyası Hızlandı”, Tercüman, 02.07.1961, s. 1 ve 5.
• Vasfi Raşit Seviğ, “Halkoyuna Giderken”, Hürriyet, 02.07. 1961, s. 3.
• “İnönü ‘Anayasa Eksiksiz’ dedi”, Akşam, 03.07.1961, s. 1 ve 5.
• “Parti Kongrelerinde Yeni Anayasa Övüldü”, Cumhuriyet, 03.07.1961, s. 1 ve 5.
• “İ. İnönü, Radyoda Anayasayı Övdü”, Hürriyet, 03.07.1961, s. 1 ve 5.
• “Üç Lider Anayasa İçin Konuştu”, Milliyet, 03.07.1961, s. 1 ve 5.
• “İnönü’de dün radyo konuşması yaptı”, Tercüman, 03.07.1961, s. 1 ve 5.
• “İnönü, Taksimde Konuştu”, Akşam, 04.07.1961, s. 1 ve 5.
• “İlk Evet Mitingi”, Hürriyet, 04.07.1961, s. 1 ve 5.
• “Gürsel Dün Millete Hitap Etti: Evet Deyiniz…”, Akşam,05.07.1961, s. 1 ve 5.
• “Anayasaya ‘Evet’”, Hürriyet, 05.07.1961, s. 1 ve 5.
• “Gürsel ‘Evet’ İstedi”, Milliyet, 05.07.1961, s. 1 ve 5. “Gürsel Halkı ‘Evet’ Demeye Davet Etti”, Tercüman, 05.07.1961, s. 1 ve 5.
• “Kampanya Süresi Bitti”, Hürriyet, 06.07.1961. “Kampanya Süresi Bitti, Suçüstü Yakalandı”, Hürriyet, 06.07.1961, s. 1 ve 5.
• “Propaganda Süresi Bitti”, Milliyet, 06.07.1961.
• “Anayasa İçin Propaganda Bu Akşam Bitiyor”, Tercüman, 06.07.1961.
• “Yeni Doğan Kızına Anayasa Adını Verdi”, Hürriyet, 08.07.1961.
• “Anayasa Yarın Halkoyuna Sunuluyor”, Milliyet, 08.07.1961.
• “Anayasamız Bugün Halkoyunda”, Akşam, 09.07.1961.
• “Bugün Milletçe Anayasaya Oy Veriyoruz”, Cumhuriyet, 09.07.1961.
• “Anayasa’ya Bugün Oy Veriyoruz”, Hürriyet, 09.07.1961.
• “Büyük Vazife” Milliyet,09.07.1961.
• “Sandık Başına”, Milliyet, 09.07.1961.
• Nadir Nadi, “Anlamı büyük bir gün”, Cumhuriyet, 09.07.1961.
• “Anayasa Bugün Halkoyuna Sunuluyor”, Tercüman, 09.07.1961.
• “Millet Dün ‘Evet’ Dedi”, Akşam, 10.07.1961, s. 1 ve 5.
• “Seçim Kütükleri Islah Olacak”, Akşam, 10.07.1961.
• Esin Talu, “Demokrasi oyunu yok!”, Akşam, 10.07.1961, s. 3.
• “Halkın Oyu: Evet”, Hürriyet, 10.07.1961, s. 1 ve 5.
• “Millet Evet Diyor”, Milliyet, 10.07.1961, s. 1 ve 5.
• Milliyet, 10.07.1961.
• “Halk Anayasaya ‘Evet’ Dedi”, Tercüman, 10.07.1961, s. 1 ve 5.
• “Seçmen Kütükleri Yetersiz”, Tercüman, 10.07.1961.
• “Sonuç: %62 Evet”, Akşam, 11.07.1961, s. 1 ve 5.
• Akşam, 11.07.1961.
• “Gürsel Neticeden Memnun”, Hürriyet,11.07.1961, s. 1 ve 5.
• “Partiler ve MBK de Kütüklerden Şikayetçi”, Hürriyet, 11.07.1961.
• Nadir Nadi, “Kutlu Olsun”, Cumhuriyet, 11.07.1961.
• “6 milyon Evet, 3 milyon Hayır”, Tercüman, 11.07.1961, s. 1 ve 5.
• “C. Gürsel Neticeden Memnun”, Tercüman, 11.07.1961, s. 1 ve 5.
• Tercüman, 11.07.1961.
• Cumhuriyet, 11-12.07.1961
• “Türk Milleti Asaletini Gösterdi”, Hürriyet,12.07.1961, s. 1 ve 5.
• “CHP Neticeden Memnun Değil”, Tercüman, 12.07.1961, s. 1 ve 5.
• “Halkoyuna Dair”, Tercüman, 12.07.1961.
• “Anayasa, Haziran İçinde Halkoyuna Sunulacak”, Tercüman, 29.05.1961, s. 1 ve 5.
• “Netice: ‘Evet’ Yüzde 65, ‘Hayır’ Yüzde 35”, Cumhuriyet, 11.07.1961, s. 1 ve 5.
• “MBK Üyeleri Bütün Yurtta Anayasamızı Anlatıyor”, Hürriyet,03.07.1961.