THE REFLECTIONS OF THE CYPRUS ISSUE IN THE MARAS LOCAL PRESS (1950-1960)

Yıl 2024, Sayı: 27, 127 - 152, 01.01.2024

Cengiz Şavkılı Mehmet Can Göktürk

https://doi.org/10.33431/belgi.1380987

Öz

The Cyprus issue gained significance in Turkish public and political life during the early years of the Democrat Party (DP). Since 1945, the Greek Cypriots have sought annexation to Greece, gaining support in the 1950s. In October 1954, the United Nations (UN) discussion on "Enosis" and the "Megali Idea" failed, leading to increased atrocities against the Rum community on the island. Violence against the British and Cypriot Turks, supported by Greece, became a key concern in national and Maras media, pressuring Turkey's closer involvement and the UK's invitation to participate in UN negotiations. The local Maras newspapers, including Halk Postası, Maraş'ın Sesi, Engizek, Kahraman Yurt, and Demokrasiye Hizmet, extensively covered the persecution of Turks by the Greeks in their pursuit of the Enosis ideology. The resilient people of Maras, known for their historical victory in the National Struggle, stood in solidarity with their Cypriot kin. The local press began highlighting the struggles of the Turkish population on the island, while news about Cyprus, along with coverage of the EOKA terrorist organization, saw a steady rise. Through their efforts, the Maras press played a significant role in uniting the Turkish people around the Cyprus cause. This study evaluated the reactions of the local populace to Cyprus-related issues through an analysis of news and op-eds in Maras newspapers. Additionally, it identified the reflections of three distinct Cyprus policies pursued by the DP during its ten-year tenure in the Maras press. Primary sources included documents from the State Archives Presidency Republic Archives (BCA), alongside contemporary local and national newspapers, memoirs, and research works.

Anahtar Kelimeler

Turkey, Greece, Greek Cypriots, Cyprus, Local Press

KIBRIS MESELESİNİN MARAŞ YEREL BASININA YANSIMALARI (1950-1960)

Öz

Kıbrıs meselesinin Türk kamuoyunda ve siyasi hayatta önemli bir konuma gelmesi Demokrat Parti (DP)’nin ilk yıllarına tekabül etmektedir. Kıbrıslı Rumlar, 1945 yılından itibaren Yunanistan’a bağlanma isteklerini açığa vurmuştur ve 1950’li yıllarda Yunanistan tarafından da bu istekleri destek görmeye başlamıştır. Ekim 1954’te konu “Enosis” ve “Megali İdea” çerçevesinde Birleşmiş Milletler (BM)’e götürülmüş ve istenilen sonucun elde edilememesi üzerine Ada üzerindeki Rum zulümleri giderek artmıştır. Rumların Yunanistan’dan aldıkları destekle İngiliz ve Kıbrıslı Türklere yönelik başlayan şiddet faaliyetleri, ulusal basında olduğu gibi Maraş basınında da öncelikli haberler arasında yer almıştır. Hatta özellikle basın vasıtasıyla Türk kamuoyunun baskılarının giderek artmasıyla beraber, Türkiye’nin mesele ile daha yakından ilgilenmesi ve İngiltere’nin de BM görüşmelerine taraf olarak Türkiye’yi de davet etmesi gerçekleşmiştir. Rumların Enosis ideolojilerini gerçekleştirmek üzere Ada’daki Türklere yaptıkları zulümler Maraş’ta çıkan yerel gazetelerden; Halk Postası, Maraş’ın Sesi, Engizek, Kahraman Yurt ve Demokrasiye Hizmet gazetelerinde geniş ölçüde yer bulmuştur. Millî Mücadele’nin ilk zaferini kazanarak tarihe altın harflerle adını yazdıran Maraş halkı, Kıbrıslı soydaşlarının çektikleri acılara da kayıtsız kalmamıştır. Ada’daki Türk nüfusunun çektiği çileleri siyasi yorum ve değerlendirmelerle sayfalarına taşımaya başlamıştır. EOKA terör örgütüyle birlikte basındaki Kıbrıs konulu haberler giderek artmıştır. Haberler vasıtasıyla Maraş basını, üzerine düşeni yerine getirerek Kıbrıs davası etrafında Türk halkının kenetlenmesini sağlamıştır. Kıbrıs meselesini konu edinen bu çalışmada; Maraş’ta yayımlanan yerel gazetelerdeki haberler ile köşe yazıları değerlendirilmiş ve böylece Kıbrıs ile ilgili konulara yerel halkın nasıl tepki verdiği ortaya konulmuştur. Ayrıca çalışmada DP’nin 10 yıllık iktidarı süresince izlediği üç farklı Kıbrıs siyasetinin Maraş basınına yansımaları da tespit edilmiştir. Makale çalışmasında, başta Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA) belgeleri olmak üzere; dönemin yerel ve ulusal gazeteleri ile hatıratlar ve tetkik eserlerden yararlanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türkiye, Yunanistan, Rumlar, Kıbrıs, Maraş Basını

Kaynakça

• BCA, 272.0.0.12.50.104-2.
• BCA, 30.01.0.0.40.241.14.1-3.
• BCA, 30.01.0.0.37.226.8.
• BCA, 30.18.1.1.16.77.6-1.
• TBMM Zabıt Ceridesi
• Resmi Gazete, 6 Ağustos 1955, Sayı: 9071.
• Resmi Gazete, 17 Mart 1954, Sayı, 8660.
• Engizek Gazetesi, 27.08.1954-06.03.1959.
• Kahraman Yurt, 03.04.1956-18.08.1960.
• Demokrasiye Hizmet, 20.07.1955-18.06.1958.
• Halk Postası, 03.03.1954-01.01.1963.
• Maraş’ın Sesi, 07.07.1956-02.03.1958.
• Arslan, Z. (2013). Türk Parlamento Tarihi TBMM-XI. Dönem (1957-1960), C. 1, Ankara: TBMM Kültür, Sanat ve Yayın Kurulu Yayınları No: 156.
• Bağcı, H. (2007). Türk Dış Politikası’nda 1950’li Yıllar. Ankara: ODTÜ Yayıncılık. Bedevi, V. (1965). Başlangıcından Zamanımıza Kadar Kıbrıs Tarihi. Lefkoşa: Kıbrıs Türk Tarihi Kurumu Yayınları.
• Çakmak, B. (2017). Kıbrıs'ta İngiliz Yönetimi ve Çözüm Planları. Tarihte Kıbrıs (Cilt 2). İstanbul: Akdeniz Karpaz Üniversitesi Dokuzonbeş Reklam Organizasyon Matbaacılık.
• Demirer, M. A. (1995). 6 Eylül 1955 Yassıada 6/7 Eylül Davası, İstanbul: Bağlam Yayınevi.
• Denktaş, R. (1966). 12'ye 5 Kala Kıbrıs (Kıbrıs davası hakkında düşünceler, notlar ve hatıralar). Ankara: Remzi Kitapevi.
• Fırat, M. (1997). 1960-71 Arası Türk Dış Politikası ve Kıbrıs Sorunu, Ankara: Siyasal Kitapevi, Ankara, 1997.
• Fırat, M. (2001). “Yunanistan’la ilişkiler,” Türk Dış Politikası: Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler ve Yorumlar 1980-2001, I. Cilt, (Ed.) Baskın Oran, İstanbul: iletişim Yayınları.
• Gazioğlu, A. (1960). İngiliz İdaresinde Kıbrıs. İstanbul: Ekin Yayınevi.
• Gürcan, G. (2006). 6 Eylül 1955 Olayları. Ankara: Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü.
• Gürün, K. (1983). Dış İlişkiler ve Türk Politikası (1939’dan Günümüze Kadar), Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
• Gürel, Ş. S. (1984), Kıbrıs Tarihi (1878-1960), C. I, Ankara: Kaynak Yayınları.
• Gönlübol, M. vd, (2014). Olaylarla Türk Dış Politikası. Ankara: Ankara Siyasal Bilimler Fakültesi.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1983), Osmanlı Tarihi, C. III, 1. Kısım, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• İnalcık, H. (2008). Devlet-i Aliyye Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar, Klasik Dönem (1302-1606): Siyasal, Kurumsal ve Ekonomik Gelişim. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Kabasakal, H. (1986). Kıbrıs’ın Fethi (1570-1571). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Küçükpınar, A. (2019). Maraş Basınında Demokrat Parti (1946-1960), Kahramanmaraş: Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kızılyürek, N. (2011). Milliyetçilik Kıskacında Kıbrıs. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Miş, N. (2020). “Parlamenter Demokrasinin 1954-1957 Arası Dönemi”, TBMM, Yüzüncü Yılında TBMM Oluşumu, Çalışma Şartları ve İşlevleri, C.1, B. 1. (Ed.) Yusuf Tekin, Ankara: TBMM Matbaası.
• Olgun, A. (1991), Kıbrıs Gerçeği 1931-1990, Ankara: Demircioğlu Matbaacılık.
• Özersay, K. (2002). Kıbrıs Sorunu Hukuksal Bir İnceleme (2 b.). Ankara: Ankara Üniversitesi Avrupa Topluluğu Araştırma ve Uygulama Merkezi.
• Sabahattin, İ. (1998). 150 Soruda Kıbrıs Sorunu. İstanbul: Kastaş Yayınevi.
• Sönmezoğlu, F. (2006). II. Dünya Savaşı'ndan Günümüze Türk Dış Politikası. İstanbul: Der Yayınları.
• Şahin, M. (2022). Türkiye'de Milliyetçi Yayınlarda Kıbrıs Meselesi (1947-1960). İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
• Şavkılı, C. (2020). “1957 Seçimleri ve XI. Dönem TBMM ve Faaliyetleri”, TBMM, Yüzüncü Yılında TBMM Oluşumu, Çalışma Şartları ve İşlevleri, C.1, B. 1. (Ed.) Yusuf Tekin, Ankara: TBMM Matbaası.
• Tarkan, T. (1975). KIBRIS (Genel Çizgileriyle). Ankara: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Toluner, S. (1977). Kıbrıs Uyuşmazlığı ve Milletarası Hukuk. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi.
• Uçarol, R. (2014). Siyasi Tarih (1789-2014). İstanbul: Der Yayınları.
• Akyıldız, C. Ş. (2019). “Demokrat Parti Dönemi Maraş Basını”, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 16(2), ss. 757-776.
• Alasya, H. F. (1998). “Kıbrıs’ta Kayıplar Meselesi”, Türk Kültürü Dergisi, S. 309, Yıl, XXVII, ss. 1-13.
• Albayrak, M. (2000). “Türkiye’nin Kıbrıs Politikaları (1950-1960)”. Atatürk Araştırma Merkezi, 16(46), ss. 249-275.
• Balyemez, M. (2022). “Kıbrıs Türklerinin İlk Siyasi Gençlik Örgütlenmesi: Lefkoşa Milli Gençlik Birliği (İngiliz Belgeleri Işığında)”. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 38(105), ss. 225-250.
• Değerli, E.S. (2012). “Demokrat Parti Döneminde Türkiye’nin Kıbrıs Politikası (1950–1960)”. Akademik Bakış, Cilt 6, Sayı 11, ss. 85-101.
• Dinç, F. T. (2022). “Türk'ün Milli Davası "Kıbrıs Meselesi'nin 1955-1967 Yılları Arasında Muş Basınındaki Yansımaları”. Belgi Dergisi(24), ss. 239-365.
• Eroğlu, H. (2002). “Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuri̇yeti̇ni̇ Yaratan Tari̇hî Süreç Ve Son Geli̇şmeler”. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 18(54).
• Geniş, K. C. (2021). “Londra-Zürich Anlaşmalarına Giden Süreç (1959)”. Belgi(21), ss. 233-252.
• Gülen, A. (2012). “İnönü Hükümetleri'nin Kıbrıs Politikası (1961-1965)”. Atatürk Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi(50), ss. 389-428.
• İlgen, F. (2023). 1965-1971 Yılları Arasında İhsan Sabri Çağlayangil Perspektifinde Türkiye'nin Kıbrıs Politikası. İstanbul: Yeditepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Karaca, E. (2016). “Birinci Dünya Savaşı'nda Kıbrıs: İlhak ve İşgal Sürecinin Neue Freie Presse'de (Viyana) Takdimi”. YDÜ Sosyal Bilimler Dergisi, IX(2), ss. 85-114.
• Karaköse, S. (2004). Celal Bayar Dönemi Türk Hükümetlerinin Kıbrıs Politikaları. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Özalper, M. (2021). “Kıbrıs Meselesinin Yerel Basına Yansımaları (1950-1960): Vansesi Gazetesi Örneği”. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, ss. 325-346.
• Şavkılı C. ve Akyıldız A. (2019).” Demokrat Parti Dönemi Maraş Basını, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 16 (2)”, ss. 757-776.
• Tapbaş, E. (2012). “Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet Görevlilerinin Sürgün Edilmesi: 19. Yüzyıl Kıbrıs Örneği”. Mediterranean Journal of Humanities, 2(1), ss. 193-204.
• Vatansever, M. (2010). “Kıbrıs Sorununun Tarihsel Gelişimi”. Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 12(10), ss. 1487-1530.
• Yalçın, E. (2016). “Kıbrıs'ta Türk Mukavemet Teşkilatı ve Rauf Denktaş”. Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi(58), ss. 279-301.
• Yüksel, D. Y. (2018). “Kıbrıs’ta Yaşananlar ve Türk Mukavemet Teşkilatı (1957-1964)”. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 34(98), ss. 311-376.