Cumhuriyet’in Sosyolojisini Kurmak: Ziya Gökalp’te Modernleşme ve Kimlik

Yıl 2023, Cilt: 3 Sayı: 6 - CUMHURİYET'İN 100. YILINA İTHAFEN, 49 - 58, 29.12.2023

Zafer Durdu

https://doi.org/10.5281/zenodo.10456398

Öz

Bilim olarak 19. yüzyılda Fransa’da ortaya çıkan sosyoloji kısa süre içerisinde önce Batı Avrupa’ya, daha sonraki süreçte de tüm dünyaya yayılmıştır. Türkiye’de de sosyolojinin düşünce dünyasına, aydınların gündemine girmesi 19. yüzyılın sonları ile 20. yüzyılın başlarına denk gelir. Bu anlamda Türkiye’de sosyolojinin kurumsallaşmasına öncülük eden, bir sosyoloji sistemi kuran ve yerlileştiren ilk sosyoloğumuz Ziya Gökalp’tir. Durkheim sosyolojisinin ve pozitivist geleneğin temsilcisi olarak Gökalp, öncelikle Osmanlı son döneminde yaşanan kötü gidişatın durdurulması, devletin çöküşten kurtarılması gibi büyük sorunlara çözüm aramıştır. Sosyoloji bilimini kullanarak devleti ve toplumu bir arada tutacak, yeni bir kimlik ve yeni bir dayanışma sistemi ile bütünleşmeyi sağlayacak formülü arayan Gökalp milli bir kimlik inşası ile yola çıkmıştır. Bu yolun ana hatları ise modernleşme ile tarif edilebilir. Gökalp, modernleşme için Batı uygarlığını rol model alır. Modernleşmek demek Batı’yı taklit etmek değildir; modernleşmek demek Batı’nın üstün yönü olan teknik ve bilimdeki gelişmeleri takip etmek ve benimsemektir. Modernleşirken kendi kültürümüz ve değerlerimizden de vazgeçmemeliyiz ifadesi ile bir tür senteze ulaşmayı hedefleyen Gökalp, “Türkleşmek, İslamlaşmak ve Muasırlaşmak” metninde söz konusu hedefini tarif eder.
Ziya Gökalp, modernleşmenin gerekliliğini ifade etmiş, özellikle zamanının gençlerine seslenmiştir. Onun tespitlerine göre modernleşirken yeni bir kimlik de inşa edilmeliydi. Bu kimlik milli bir kimlik olmalıydı. Milliyetçi düşüncenin önemli öncülerinden de olan Gökalp, fikirleri ile hedefleriyle Cumhuriyet’e ve Mustafa Kemal Atatürk’e de etki etmiştir. Cumhuriyet’in modernleşme çizgisinin tümü olmasa bile pek çok yönünde Gökalp’in izleri mevcuttur. Sosyoloji bilimi aracılığıyla çok kimlikli, bütünleşme becerisini kaybetmiş bir toplumu, yeni dünyanın yeni değerlerine sahip, modern bir ulus haline getirebilmenin çabası onun modernleşme ve kimlik anlayışında keskin bir biçimde vardır.

Anahtar Kelimeler

Ziya Gökalp, Türk Sosyolojisi, Modernleşme, Kimlik, Cumhuriyet

Establishing the Sociology of the Republic: Modernization and Identity in Ziya Gökalp

Öz

Emerging as a science in France in the 19th century, sociology soon spread first to Western Europe and then to the whole world. In Turkey, sociology entered the world of thought and the agenda of intellectuals at the end of the 19th century and the beginning of the 20th century. Ziya Gökalp, our first sociologist, led the institutionalization of sociology in Turkey, established a sociological system and localized it. As a representative of Durkheim’s sociology and the positivist tradition, Gökalp primarily sought solutions to important problems such as halting the deteriorating conditions in the late Ottoman period and saving the state from collapse. Gökalp embarked on the construction of a national identity as a way of uniting the state and society and fostering integration through a new identity and a new system of solidarity by using the science of sociology. The main pillars of this attempt can be described as the components of modernization. Gökalp takes Western civilization as a role model for modernization. Modernization does not mean imitating the West; modernization means following and adopting the advancements in technology and science, which are the superior aspects of the West. With his statement “While modernizing, we should not abandon our own culture and values”, Gökalp indicates what he really aimed was to achieve a kind of synthesis.
Ziya Gökalp expressed the necessity of modernization and directed his message, particularly to the young people of his time. According to him, during the process of modernization, a new identity should also be constructed. This identity should be a national identity. Gökalp, who was also one of the important pioneers of nationalist thought, influenced the Republic and Mustafa Kemal Atatürk with his ideas and goals. There are traces of Gökalp in many, if not all, aspects of the Republic’s modernization. The effort to transform a multicultural, integration-deficient society into a modern nation with new values of the new world through the science of sociology is a prominent feature of his concept of modernization and identity.

Anahtar Kelimeler

Ziya Gökalp, Turkish Sociology, Modernization, Identity, Republic

Kaynakça

• Durdu, Zafer (2023), Sosyolojide Temel Kavramlar ve Kurucu Fikirler, Ankara: Detay Yayınları.
• Durdu, Zafer (2018), Türkiye’de Modern Düşünce ve Toplumsal Yapı, İstanbul: Doğu Kitabevi.
• Gökalp, Ziya (1976), Türkleşmek, İslamlaşmak Çağdaşlaşmak ve Doğru Yol, İstanbul: İnkılap ve Aka Kitabevleri.
• Gökalp, Ziya (1980), Makaleler IX, Haz: Ş. Beysanoğlu, İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Gökalp, Ziya (1981), Makaleler VIII, Ankara: Altuğ Matbaası.
• Gökalp, Ziya (1982), Makaleler II, Haz. S. Hayri Bolay, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Gökalp, Ziya (2010), Türkçülüğün Esasları, haz. M. C. Özcan, İstanbul: Kitapzamanı.
• Gulbenkian Komisyonu (2016), Sosyal Bilimleri Açın, çev. Ş. Tekeli, İstanbul: Metis Yayınevi.
• Hız, Koşar ve Zafer Durdu (2004), “Türkiye’de Sosyolojinin Kimliği”, Ege Üniversitesi Sosyoloji Dergisi (12-13), 1-14.
• Hilav, Selahattin (1995), Felsefe Yazıları, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• İlyasoğlu, Aynur (1983), “Türkiye’de Sosyolojinin Gelişmesi ve Örgütlenme Süreci”, Cumhutiyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi Cilt: 8, 2164-2174.
• Kaçmazoğlu, H. Bayram (2001), Türk Sosyoloji Tarihine Giriş, Cilt: 1, İstanbul: Birey Yayıncılık.
• Kaçmazoğlu, H. Bayram (2003), Türk Sosyoloji Tarihi, II. Meşrutiyetten Cumhuriyete, Ankara: Anı Yayıncılık.
• Kongar, Emre (1996), Türk Toplumbilimcileri 1, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Özyurt, Cevat (2014), “Ziya Gökalp: İmparatorluktan Milli-Devlete Sosyoloji”, Sosyoloji Divanı, Yıl 2, Sayı 4, Konya: Çizgi Kitabevi.
• Parla, Taha (1993), Ziya Gökalp, Kemalizm ve Türkiye’de Korporatizm, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Toprak, Zafer (2013), Türkiye’de Popülizm 1908-1923, İstanbul: Doğan Kitap.
• Toprak, Zafer (2020), Atatürk, Kurucu Felsefenin Evrimi, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Üçer, İ. Halil (2017), İslam Düşünce Atlası, Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları.