MİLLİ MÜCADELE’DE HALİDE EDİP ADIVAR’IN ROLÜ

Yıl 2023, Cilt: 11 Sayı: 23, 124 - 138, 15.02.2024

Beytullah Kaya Burcu Başaran

https://doi.org/10.55483/cekmece.1421578

Öz

Halide Edip, 1882 – 1964 yılları arasında yaşamış, Osmanlı Devleti’nin son dönemi ve Cumhuriyet’in kurulmasına tanık olmuş gerek edebi eserleri gerekse Millî Mücadele için yapmış olduğu çalışmalarla tanınmış, edebiyat dünyamızın önemli aydınlarından biridir. Kadınların siyaset ve sosyal hayatta ön planda olmadığı bir dönemde cesur ve girişken kişiliği ile pek çok alanda faaliyet göstererek öncü rol oynamıştır. Millî Mücadele’nin hazırlık evresinden Kurtuluş Savaşının kazanılmasına kadar üstlendiği aktif rol ile savaşın başarılı olacağına olan inancı artırmıştır. Cumhuriyet döneminde yazdığı eserlerle Kurtuluş Savaşı dönemini yeni nesillere birinci elden tanıtmış ve savaşın hangi şartlar altında gerçekleştirildiğini bir ressam gibi eserlerine işleyerek yeni nesillerin hafızasında canlı kalmasını sağlamıştır.
Bu çalışmada, Halide Edip’in Anadolu’nun işgal edilmesi üzerine memleketi kurtarmak için yapmış olduğu faaliyetler incelenmiştir. Bu kapsamda, meydanlardaki miting konuşmalarının genel özellikleri, ülkenin kurtuluşu için gizli örgütlerle çalışarak Kurtuluş Savaşı sırasında yaptığı faaliyetler ve Türk toplumuna katkıları incelenmiştir. İzmir’in işgali sonrası 19 Mayıs 1919’da Fatih Meydanı’nda düzenlenen miting konuşması, 22 Mayıs 1919’da Kadıköy Meydan’ında gerçekleşen miting konuşması, 23 Mayıs 1919’da Sultanahmet Meydanı’nda gerçekleşen miting konuşması, gizli örgütlerle yaptığı çalışmaları ve Batı cephesinde Onbaşı kimliği ile yapmış olduğu askeri çalışmaları incelenmiştir. Miting konuşmalarında genellikle Türklük şuurundan ve Müslümanlığın öneminden, milli birlik oluşturma gerekliliğinden, bağımsızlık için umutsuzluğa kapılmadan mücadele etmek gerektiğinden ve bu uğurda Türk kadınlarına düşen görevlerden bahsetmiştir. Bu mitinglerde kurtuluş için halkın duygularını harekete geçirmeye yönelik konuşmalar yapmış ve kendisi de bu duygu yoğunluğuna kapılmıştır. Miting konuşmalarının yanı sıra onbaşı rütbesi ile askeri alanda Kurtuluş Savaşı’nın sonuna kadar raporlama görevini icra etmiştir. Halide Edip, Osmanlı Devleti’nin işgallerden kurtulmasına yönelik yaptığı bu çalışmalar sayesinde birçok Osmanlı kadınına örnek teşkil etmiştir.

Anahtar Kelimeler

Halide Edip Adıvar, Millî Mücadele, Miting Konuşmaları.

Kaynakça

• Adıvar, H. E. (1918, Haziran 30). Evimize Bakalım Türkçülüğün Faaliyet Sahası. Vakit Gazetesi.
• Adıvar, H. E. (1918, Kasım 16). Wilson'un Şartları Karşısında . Akşam Gazetesi .
• Adıvar, H. E. (1919, Ağustos 4). Amerika Tahkik Heyetine. Vakit Gazetesi(635).
• Adıvar, H. E. (1919, Ekim 2). Halka Doğru. Büyük Mecmua Dergisi(12).
• Adıvar, H. E. (1919, Haziran 5). Türk'ün Hitabı İtilaf Milletlerine. Büyük Mecmua Dergisi(9).
• Adıvar, H. E. (1974). Kubbede Kalan Hoş Sada. İstanbul: Atlas Kitabevi.
• Adıvar, H. E. (2007). Türk'ün Ateşle İmtihanı. İstanbul: Can Sanat Yayınları.
• Adıvar, H. E. (2009). Türkiye'de Şark Garp ve Amerikan Tesirleri. İstanbul: Can Yayınları.
• Aktaş, Ş. (2013). Halide Edip Adıvar. Türkoloji Dergisi, 1-12.
• Aktaş, Ş. (2013). Halide Edip Adıvar. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi, s. 1-12.
• Ar, H. (2021). Halide Edip Adıvar'ın Hayatı ve Siyasi Kişiliği. Ankara: Gazi Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi.
• Arabacı, H. M. (2007, Aralık). Milli Mücadelenin Hazırlık Safhasında Halide Edib Adıvar'ın Faaliyetleri Ve Mustafa Kemal Atatürk. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilgiler Dergisi(19), s. 271-294.
• Arıburnu, K. (1975). Milli Mücadele'de İstanbul Mitingleri. Ankara: Yeni Desen Matbaası.
• Arıburnu, K. (1997). Sivas Kongresi Samsun'dan Ankara'ya Kadar Olaylar ve Anılarla. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayını.
• Atalay, A. (1991). Kurtuluş Savaşı Siyasal Akımları İçinde Halide Edip'in Yeri. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi.
• Atatürk, M. K. (2015). Nutuk. Ankara: Erdem Basım Yayın Evi.
• Aydemir, Ş. S. (1975). Tek Adam. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Balcı, M. (2019). Muharrire Hanım Halide Edip Adıvarın Gazete ve Dergi Yazıları. İstanbul: Arı Sanat Yayınevi.
• Beyatlı, Y. K. (1970). Eğil Dağlar. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Caporal, B. (1999). Kemalizmde ve Kemalizm Sonrasında Türk Kadını I. İstanbul: Yeni Gün Haber Ajansı Basın ve Yayıncılık.
• Çalışlar, İ. (2010). Biyografisine Sığmayan Kadın Halide Edib. İstanbul: Alfa Yayınları .
• Çetinsaya, G. (2005). Muhafazakar Bir Siyasi Düşünür Olarak Halide Edip Adıvar. Muhafazakar Düşünce Dergisi(5), s. 157-163.
• Doğramacı, E. (1989). Türkiye'de Kadının Dünü ve Bugünü. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Enginün, İ. (1988). TDV İslâm Ansiklopedisi. Halide Edip Adıvar, 1, 376-377. İslam Araştırmaları Merkezi.
• Enginün, İ. (1998). Halide Edip Adıvar. İslam Ansiklopedisi, 1, s. 376-377.
• Enginün, İ. (2007). Halide Edip Adıvar'ın Eserlerinde Doğu ve Batı Meselesi. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Enginün, İ. (2019). Halide Edip Adıvar. İstanbul: Dergah Yayınları.
• Kaplan, L. (1998). Cemiyetlerde ve Siyasi Teşkilatlarda Türk Kadını (1908-1960). Ankara: Atatürk Araştırmaları Merkezi Yayını.
• Karabekir, K. (1960). İstiklal Harbimiz. İstanbul: Türkiye Basımevi.
• Karaosmanoğlu, Y. K. (1982). Vatan Yolunda. İstanbul: Birikim Yayınları.
• Karaosmanoğlu, Y. K. (1990). Ergenekon. Ankara: Elif Matbaası.
• Karay, R. H. (2015). Minelbab İlelmihrab. İstanbul: İnkilap Kitabevi .
• Kasalak, K. (1992). Sivas Kongresi Öncesinde "Manda ve Himayenin" Türk Basınında Tartışılması ve Komutanlar Arasındaki Yazışmalar. Atatürk Yolu Dergisi, 3(10), s. 187-211.
• Kasalak, K. (1993). Milli Mücadele'de Manda ve Himaye Meselesi. Ankara: Genel Kurmay Basımevi.
• Kinross, L. (2018). Atatürk Bir Milletin Yeniden Doğuşu. İstanbul: Altın Kitaplar Yayınevi.
• Koç, Ç. T. (2018). The New York Times Gazetesi’nde (1922-1931) Halide Edib’le İlgili Yayınlanan Haberlerin İncelenmesi. İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi(46), s. 306-322.
• Köylü, M., & Cankut, A. (2022). Millî Mücadele Döneminde Bir Mandacı: “Halide Edip (Adıvar)”. Toros Üniversitesi İİSBF Sosyal Bilimler Dergisi, 9(17), s. 14-27.
• Kul, E. (2013). Halide Edip'in Vurun Kahpeye Romanında Farklı Boyutlarıyla Milli Mücadeleye Yaklaşım . Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi(20), s. 53-80.
• Kurnaz, Ş. (1991). Balkan Harbinde Kadınlarımızın Konferansları. Aile ve Toplum Dergisi, 1(1), 1-7.
• Kurnaz, Ş. (1996). Milli Mücadele'de Türk Kadını. Atatürk Araştırma Merkez Dergisi, 12(34), s. 257-268.
• Müzezzinoğlu, E. (2017). İzmir Milletvekili Halide Edip Adıvar'ın TBMM'deki Faaliyetleri (1950-1954). Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10(54), s. 329-339.
• Özdemir, N. (2021a). Mütareke Döneminde Asri Kadın Cemiyeti'nin Faaliyetleri. Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları-Recent Period Turkish Studies(39), s. 107-133.
• Özdemir, N. (2021b). Milli Mücadele Dönemi Mitinglerinde Türk Kadını. Belgi Dergisi, 1-22.
• Özkan, K. (2016). Milli Mücadele Dönemi Türkiye-Abd İlişkileri. İstanbul: Ötüken.
• Özkan, K. (2023). İslamcılık ve Türkçülük Üzerine (1908-1922). İstanbul: Nora Kitap.
• Saruhan, Z. (2006). Kurtuluş Savaşı Kadınları. Ankara: Cem Web Ofset.
• Sertel, S. (1987). Roman Gibi. İstanbul: Belge Yayınları.
• Sertel, Z. (2001). Hatırladıklarım. İstanbul: Remzi Kitabebi.
• Şirin, F. S. (2013). Türk Aydın'ın Anadolu'ya Yönelişinde Balkan Savaşları'nın Rolü. Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi(52), s. 943-970.
• Topsakal, S. (2015, Kasım). Halide Edip Adıvar. Türk Dili, CVII(755), s. 102-103.
• Tunaya, T. Z. (1998). Türkiye'de Siyasal Partiler. İstanbul: Hürriyet Vakfı Yayınları.
• Yalman, A. E. (1997). Yakın Tarihte Gördüklerim ve Geçirdiklerim. İstanbul: Özener Matbaacılık.
• Yılmaz, A. (2013). Halide Edip'te Kadın Hakları. Türkoloji Dergisi(20), s. 119-134.
• [Konferans]. (1328). Darülfünun Konferans Salonunda Kadınlarımızın İçtimaları. İstanbul: Tanin Matbaası.