Lower Limit Implementation on Social Security Pensions

Yıl 2024, Cilt: 2 Sayı: 81, 589 - 636, 03.04.2024

İbrahim Demirbilek

https://doi.org/10.54752/ct.1451122

Öz

In this study, the evolution between social insurance and social assistance, which are the two components of the social security system; will be evaluated of the context of development, of lower limit on theirs pensions. In the study, which specifically examines the pensions provided as old-age pensions within the scope of social insurance, also called the premium regime, the monthly lower limits will be examined in the context of periodic changes in the historical process. In this context, pensions of the relevant period will be compared with three variables, and the change in the application of the lower limit in social transfers in the historical process will be examined. Within this scope, the current values of the lower limits of the relevant period over the years will be compared with the current values of the basis for the insurance premium, minimum wage and per capita national income. Thus, the development and change of the lower limit application in the experience of more than 70 years of the Turkish social security system will be examined. The lower limit on pensions, which was based on the economic situation and development of the country until 2000, has undergone a significant change since this period. This sharp change has become evident with a second lower limit introduced as a lump sum price since 2019. The second lower limit application for the last five-year period shows that the lower limit put into effect in 2000 is insufficient to provide social security for the insured and beneficiaries. Second lower bound application; it is a kind of donation based on “grace”, which is far from a rights-based approach, draining the essence of the system. The second lower limit application, which includes the illusion that it is ostensibly for the benefit of individuals, causes the classical social security system to lose its functions. Since the second lower limit application, tends to substitute social insurance with social assistance, it has made the classical system controversial again.

Anahtar Kelimeler

Social Security, Social Insurances, Social Assistance, Pension, Lower Limit Pension.

Sosyal Güvenlik Aylıklarında Alt Sınır Uygulaması

Öz

Çalışmada, sosyal güvenlik sisteminin iki bileşeni olan sosyal sigortalar ile sosyal yardımlar arasındaki evrilme; yaşlılık aylıklarında alt sınır uygulamasının gelişimi bağlamında değerlendirilecektir. Primli rejim olarak da adlandırılan sosyal sigortalar kapsamında yaşlılık aylığı olarak sağlanan aylıklar özelinde incelemenin yapıldığı çalışmada, aylık alt sınırları tarihsel süreç içinde dönemsel değişimler bağlamında irdelenecektir. Bu bağlamda ilgili dönem aylıkları üç değişkenle karşılaştırılarak, sosyal transferlerde alt sınır uygulamasının tarihsel süreçte geçirdiği değişim incelenecektir. Bu kapsamda yıllar itibariyle ilgili dönem aylık alt sınırlarının cari değerleri; sigorta primine esas taban, asgari ücret ve kişi başına düşen milli gelirin cari değerleriyle karşılaştırılacaktır. Böylece Türk sosyal güvenlik sisteminin 70 yılı aşkın deneyimlemesindeki alt sınır uygulamasının gelişimi ve değişimi irdelenecektir. 2000 yılına kadar ülkenin ekonomik durumu ve gelişimine bağlı olarak gerçekleşen alt sınır uygulaması, bu dönemden itibaren belirgin bir değişime uğramıştır. Bu keskin değişim, 2019 yılından itibaren götürü olarak getirilen ikinci bir alt sınırla belirginleşmiştir. Son beş yıllık yeni döneme ilişkin ikinci alt sınır uygulaması, 2000 yılında yürürlüğe konulan alt sınırın, sigortalılar ve hak sahiplerinin sosyal güvenliğini sağlamada yetersiz kaldığını göstermektedir. İkinci alt sınır uygulaması; sistemin özünü boşaltan, hak temelli yaklaşımdan uzak, “lütuf”a bağlı bir tür bağış niteliği taşımaktadır. Görünürde bireylerin yararına olduğu yanılsamasını içeren ikinci alt sınır uygulaması, klasik sosyal güvenlik sisteminin işlevlerini yitirmesine yol açmaktadır. İkinci alt sınır uygulaması, özü itibariyle sosyal sigortaların sosyal yardımla ikamesi eğilimi taşıdığından, klasik sistemi yeniden tartışılır hale getirmiştir.

Anahtar Kelimeler

Sosyal Güvenlik, Sosyal Sigortalar, Sosyal Yardım, Yaşlılık Aylığı, Alt Sınır Aylığı.

Kaynakça

• Alper, Y. (2019) “4447 Sayılı Kanun ve Sosyal Güvenlik Sisteminin Finansman Yapısına Etkileri”, Sosyal Güvenlik Üzerine Yazılarım, Ankara: Türk Metal Sendikası Araştırma ve Eğitim Merkezi Yayınları, 171-193.
• Anayasa, (1961) “1961 Anayasası”, https://www.anayasa.gov.tr/tr/mevzuat/onceki-anayasalar/1961-anayasasi/, (20/09/2023).
• Anayasa, (1982) “T.C. Anayasası”, https://www.mevzuat.gov.tr/#anayasa, (20/09/2023).
• Atkinson, A. B. (2018) Eşitsizlik Ne Yapılabilir?, çev. Ömer Limanlı ve Elif Kaya, 1. Basım, Ankara: , Efil Yayınevi.
• AYM, “23/02/2001 tarih, 1999/42 Esas, 2001/41 Karar sayılı Karar”, (RG, 23 Kasım 2001; 24592), AYM, Kararlar Bilgi Bankası, https://normkararlarbilgibankasi.anayasa.gov.tr/, (04/08/2023).
• Balseven, H. (2017) “Refah Devleti ve Gelir Dağılımı: Karşılaştırmalı Bir Analiz”, Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 18/1, 87-107.
• Başbakanlık, Kanunlar ve Kararlar Genel Müdürlüğü, “İşsizlik Sigortası Kanun Teklif ve Gerekçesi (12/07/1999 tarih ve 3154 sayılı yazı)”, TBMM, Kanunlar Sorgusu, https://cdn.tbmm.gov.tr/KKBSPublicFile/D21/Y1/T1/WebOnergeMetni/f2d31b4e-b199-4be9-95a2-21837fc65bc8.pdf, (04/08/2023).
• Canbey Özgüler, V. (2017) “Gelirin Yeniden Dağılımı”, Özdemir, M Ç. ve İslamoğlu, E. (ed.) Gelir Dağılımı ve Yoksulluk, İkinci Baskı, içinde, Ankara: Seçkin Yayıncılık, 61-75.
• Çalışkan, Ş. (2010) “Türkiye’de Gelir Eşitsizliği ve Yoksulluk”, Sosyal Siyaset Konferansları, 59, 89-132.
• ÇSGB, Çalışma Genel Müdürlüğü, https://www.csgb.gov.tr/media/91721/yillar-itibariyle-gunluk-aylik-agari-ucretler.pdf, (04/08/2023).
• Dayar, H. ve Akıncı A. (2020) “Kamu Sosyal Transfer Harcamalarının Kişisel Gelir Dağılımına Etkisi”, Maliye Dergisi, 179, 172-185.
• Demirbilek, İ. (2009) Sosyal Güvenlik Sisteminde Dereceleme Müessesesi, Yayınlanmamış Sosyal Güvenlik Uzmanlık Tezi, Ankara. Demirbilek, İ. (2012) Türk Anayasalarında Anayasa Yapma ve Değiştirme (Devletin İnşası ve Tadili), Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, TODAİE, Ankara.
• Erdut, Z. (2003) Küreselleşme Bağlamında Uluslararası Sosyal Politika ve Türkiye, İkinci Basım, İzmir: Dokuz Eylül Yayınları.
• Ersezer, D. (2006) “Gelir Dağılımı Politikası ve Araçları”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 16/1, 255-268.
• Gülmez, M. (2018) Uluslararası Sosyal Güvenliğin Evrensel Sefaleti, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Güzel, A., Okur, A. R. ve Caniklioğlu N. (2014) Sosyal Güvenlik Hukuku, Yenilenmiş 15. Bası, İstanbul: Beta Basım yayım.
• Hazine ve Maliye Bakanlığı, Maaş İstatistikleri / Verileri, Memur Maaş Hesabında Kullanılan Katsayılar, https://www.hmb.gov.tr/bumko-maas-istatistikleri-verileri, (10/08/2023).
• İHEB (UDHR, The Universal Declaration of Human Rights), https://www.un.org/en/about-us/universal-declaration-of-human-rights, (20/09/2023).
• ILO, C102, (1952) Social Security (Minimum Standards) Convention, 1952 (No. 102), https://www.ilo.org/dyn/normlex/en/f?p=NORMLEXPUB:12100:0::NO::P12100_ILO_CODE:C102, (20/09/2023).
• ILO, R067, (1944) Income Security Recommendation, 1944 (No. 67), https://www.ilo.org/dyn/normlex/en/f?p=NORMLEXPUB:12100:0::NO::P12100_ILO_CODE:R067, (20/09/2023).
• ILO, R202, (2012) Social Protection Floors Recommendation, 2012 (No. 202), https://www.ilo.org/dyn/normlex/en/f?p=NORMLEXPUB:12100:0::NO:12100:P12100_INSTRUMENT_ID:3065524:NO, (22/09/2023).
• IMF, Datamapper, "GDP per capita, current prices", https://www.imf.org/external/datamapper/NGDPDPC@WEO/OEMDC/ADVEC/WEOWORLD, (21/02/2024).
• Kalkınma Bakanlığı, (2018) “Sosyal Güvenlik Sisteminin Sürdürülebilirliği, Özel İhtisas Komisyonu Raporu, On Birinci Kalkınma Planı (2019-2023), Ankara.
• Kapar, R. (1999) “Şili Sosyal Güvenlik Sisteminde Sağlık Ve Emeklilik Sigortalarında Yaşanan Değişimler”, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1/1, 167-189.
• Kapar, R. (2015) “Uluslararası Çalışma Örgütünün Sosyal Koruma Tabanları Yaklaşımı”, Karatahta İş Yazıları Dergisi, 1, 181-209.
• Koray, M. (2011) Kapitalizm Küreselleşirken Dünya Ahvali, 1. Basım, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Koray, M. (2012) Sosyal Politika, 4. Baskı, Ankara: İmge Kitabevi.
• Korkmaz, A. (2004) “Bir Sosyal Politika Aracı Olarak Türkiye’de Asgari Ücret”, Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2004/1 (7), 53-71. Mevzuat Bilgi Sistemi, https://www.mevzuat.gov.tr/, (04/08/2023).
• OECD, (2017) Pensions at a Glance 2017, OECD and G20 Indicators, OECD Publishing, Paris, https://www.oecd-ilibrary.org/social-issues-migration-health/pensions-at-a-glance-2017_pension_glance-2017-en, (30/09/2023).
• Piketty, T. (2018) Yirmi Birinci Yüzyılda Kapital (çev. H. Koçak), 3. Basım, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. RG, https://www.resmigazete.gov.tr/, (21/02/2024).
• Rodgers, G., Lee, E., Swepston, L. ve Daele, J. V. (2014) Uluslararası Çalışma Örgütü ve Sosyal Adalet Arayışı, 1919-2009, çev. Beyza Selçuk, (çev. Ed. Ömer Faruk Çolak), Ankara: Efil Yayınevi.
• Sapancalı, F. (2003) Sosyal Dışlanma, 1. Baskı, İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, İİBF Yayınları.
• SGK, Aylık İstatistik Bültenleri, https://www.sgk.gov.tr/Istatistik/Aylik/42919466-593f-4600-937d-1f95c9e252e6, (21/02/2024).
• SGK, İstatistik Yıllıkları (2007-2021), https://www.sgk.gov.tr/Istatistik/Yillik/fcd5e59b-6af9-4d90-a451-ee7500eb1cb4, (21/02/2024).
• SGK, Prime Esas Kazanç Seviyeleri (Asgari-Azami Ücret), https://intra3.sgk.intra/IsverenSistemiIntra, (21/02/2024, İntra sistemi, Kurum personelinin erişimine açıktır).
• SGK, Veri Uygulaması, https://veri.sgk.gov.tr/, (21/02/2024).
• SGK, 2018/38 sayılı Genelge, “Emeklilik İşlemleri Genelgesi”, https://kms.kaysis.gov.tr/Home/Kurum/22620739, (21/02/2024).
• Sosyal Güvenlik Kurumu, https://www.sgk.gov.tr/Hakkimizda/Index/c4953319-ea98-439f-89e0-4b1cdddbed55/, (04/08/2023).
• Talas, C. (1953) Sosyal Güvenlik ve Türk İşçi Sigortaları, Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
• Talas, C. (1983) Sosyal Ekonomi, Gözden Geçirilmiş Altıncı Bası, Ankara: Sevinç Yayınları.
• TBMM, Tutanak Dergisi, https://www5.tbmm.gov.tr/develop/owa/td_v2.sorgu_ekrani, (04/08/2023).
• TCMB, Elektronik Veri Dağıtım Sistemi (EVDS), (USD) ABD Doları (Döviz Alış), https://evds2.tcmb.gov.tr/index.php?/evds/serieMarket, (21/02/2024).
• Tuna, O. ve Yalçıntaş, N. (1999) Sosyal Siyaset, İstanbul: Filiz Kitabevi.
• WB, The World Bank Data, World Development Indicators, "GDP per capita (current US$)", https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.PCAP.CD, (09/08/2023).
• Yolvermez, B. (2020) “Türkiye’de Asgari Ücret Sorunlarına İlişkin Bir Değerlendirme”, Çalışma ve Toplum, 2020/4, 2441-2462.
• Yüksel Arabacı, R. (2007) Gelirin Yeniden Dağılımında Bir Araç Olarak Sosyal Güvenlik, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri, Bursa.
• Yüksel Arabacı, R. ve Alper, Y. (2010) “Sosyal Güvenlik Reformunun Yaşlılık Aylıklarına Etkisi: Yoksulluk Yaratan Bir Sosyal Güvenlik Sistemi”, Amme İdaresi Dergisi, 43/2, 101-117.
• 5417 (Mülga) sayılı, “İhtiyarlık Sigortası Kanunu”, RG, 8 Haziran 1949; 7227.
• 6391 (Mülga) sayılı, “İhtiyarlık Sigortası Kanununun Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi, Bazı Maddelerinin Kaldırılması ve Bu Kanuna Bazı Maddeler Eklenmesi Hakkında Kanun”, RG, 22 Mart 1954; 8664.
• 6900 (Mülga) sayılı, “Maluliyet, İhtiyarlık ve Ölüm Sigortaları Kanunu”, RG, 13 Şubat 1957; 9534.
• 506 (Mülga) sayılı, “Sosyal Sigortalar Kanunu”, RG, 29, 30, 31 Temmuz ve 1 Ağustos 1964; 11766, 11767, 11768, 11769.
• 1186 (Mülga) sayılı, “506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununun Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi ve Bu Kanuna Bazı Maddeler Eklenmesi Dair Kanun”, RG, 3 Kasım 1969; 13341.
• 1475 (Mülga, 14 üncü madde hariç) sayılı, “İş Kanunu”, RG, 1 Eylül 1971; 13943.
• 1912 (Mülga) sayılı, “506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununun Bazı Madde ve Fıkralarının Değiştirilmesine ve Bu Kanuna Ek ve Geçici Maddeler Eklenmesi Dair Kanun”, RG, 22 Haziran 1975; 15273.
• 2167 (Mülga) sayılı, “506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununun Bazı Madde ve Fıkralarının Değiştirilmesine ve Bu Kanuna Bazı Ek ve Geçici Maddeler Eklenmesi Dair Kanun”, RG, 11 Temmuz 1978; 16343.
• 2422 (Mülga) sayılı, “506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununun Bazı Maddelerinin Değiştirilmesine, İki Maddenin Kaldırılmasına ve Bu Kanuna Bazı Ek ve Geçici Maddeler Eklenmesi Dair Kanun”, RG, 8 Mart 1981; 17273.
• 3395 (Mülga) sayılı, “506 Sayılı Sosyal Sigortalar Kanununun Bazı Maddelerinin Değiştirilmesine ve Bu Kanuna Ek ve Geçici Maddeler Eklenmesine Dair Kanun”, RG, 9 Temmuz 1987; 19512.
• 4447 sayılı “İşsizlik Sigortası Kanunu”, RG, 8 Eylül 1999; 23810.
• 4759 sayılı “Sosyal Sigortalar Kanunu, Tarım İşçileri Sosyal Sigortalar Kanunu, Türkiye Cumhuriyeti Emekli Sandığı Kanunu, Esnaf ve Sanatkârlar ve Diğer Bağımsız Çalışanlar Sosyal Sigortalar Kurumu Kanunu ile Tarımda Kendi Adına ve Hesabına Çalışanlar Sosyal Sigortalar Kanununun Bazı Maddelerinde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun”, RG, 1 Haziran 2002; 24772. 5198 sayılı “Kamu Görevlileri Sendikaları Kanunu, Sosyal Sigortalar Kanunu ve Sosyal Sigortalar Kurumu Kanununda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun”, RG, 6 Temmuz 2004; 25514.
• 5510 sayılı “Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu”, RG, 16 Haziran 2006; 26200.
• 7161 sayılı “Vergi Kanunları ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun”, RG, 18 Ocak 2019; 30659.
• 7226 sayılı “Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun”, RG, 26 Mart 2020; 31080(M).
• 7351 sayılı “Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanunu ile Bazı Kanunlarda ve 375 Sayılı Kanun Hükmünde Kararnamede Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun”, RG, 22 Ocak 2022; 31727.
• 7417 sayılı “Devlet Memurları Kanunu ile Bazı Kanunlarda ve 375 Sayılı Kanun Hükmünde Kararnamede Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun”, RG, 5 Temmuz 2022; 31887.
• 7431 sayılı “Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ile Bazı Kanunlarda ve 375 Sayılı Kanun Hükmünde Kararnamede Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun”, RG, 13 Ocak 2023; 32072.
• 7438 sayılı “Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ile 375 Sayılı Kanun Hükmünde Kararnamede Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun”, RG, 3 Mart 2023; 32121.
• 7447 sayılı “İstiklal Madalyası Verilmiş Bulunanlara Vatani Hizmet Tertibinden Şeref Aylığı Bağlanması Hakkında Kanun ile Bazı Kanunlarda ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun”, RG, 5 Nisan 2023; 32154.
• 7447 sayılı “İşsizlik Sigortası Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Dair Kanun”, RG, 3 Şubat 2024; 32449.