CAMİLERDEKİ KIBLE SAPMALARININ NAMAZA ETKİSİ

Yıl 2023, Cilt: 5 Sayı: 2, 328 - 365, 29.12.2023

Yahya Solmaz

Öz

Kıble tespiti meselesi, Müslümanların hayatında önemli bir yer tutmaktadır. Müslümanlar namazlarını kılarken kıbleye yönelmeye ihtiyaç duymaktadırlar. Camilerin inşası esnasında da kıble tespitinin doğru yapılması önem arz etmektedir. Zira kıble tespitinde yapılan hataların sonradan ortaya çıkması durumunda daha büyük sorunlar ortaya çıkabilmektedir.
Fıkıh kaynaklarına baktığımızda istikbal-i kıble ile alakalı önemli bir birikimin oluştuğunu görmekteyiz. Bu bağlamda bazı âlimler, mezkûr şartın sağlanması için Kâbe’den uzak olanlar için de Kâbe’nin aynına dönmeyi zorunlu görürken, âlimlerin çoğunluğu ise Kâbe’nin bulunduğu cihete dönmeyi yeterli görmüşlerdir. Bu görüş hem delil hem de uygulanabilirlik açısından tercihe şayan olmakla birlikte günümüzde gelişen teknolojik imkânların kıble tespitini kolaylaştırmış olması ve bazı camilerin mihrabında hata tespit edildiği iddiaları bu hususu yeniden değerlendirmeyi gerekli kılmaktadır. Bu çalışmada konuyla ilgili fıkhî görüşlerin yanı sıra tarihi süreçte camiler etrafında yaşanan ihtilaflarda nasıl bir tavır takınıldığı, günümüz fetva mercilerinin ne tür yaklaşımlar ortaya koyduğu gibi hususlarda bilgiler aktarılmış ve mihrabında hata tespit edilen camilere nasıl yaklaşılması gerektiğiyle alakalı belirli sonuçlara ulaşılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Namaz, Cami, İstikbal-i Kıble, Kıble Tespiti, Kâbe, Cihet

أثر الانحرافات في محاريب المساجد على الصلاة

Öz

إن لمسألة تحديد القبلة مكانة مهمة في حياة المسلمين. يفترض على المسلمين التوجه نحو القبلة أثناء أداء صلواتهم. وأيضًا يعتبر تحديد قبلة المساجد أثناء بنائها بشكل صحيح ذا أهمية كبيرة؛ لأنه إذا اكتشفت الأخطاء في تحديد القبلة لاحقاً، فقد تنشأ مشاكل أكبر.
وعندما ننظر إلى المصادر الفقهية نرى أن هناك تراكماً مهماً حول مسألة استقبال القبلة. وفي هذا السياق، فبينما يرى بعض العلماء أن الاتجاه إلى نفس الكعبة فرض لتحقق شرط استقبال القبلة في الصلاة، يرى جمهور العلماء أنه يكفي الاتجاه إلى جهة الكعبة. وعلى الرغم من أن هذا الرأي هو الراجح من حيث الأدلة وقابلية التطبيق، إلا أن الإمكانيات التكنولوجية المتطورة اليوم التي قد سهلت تحديد القبلة، وكذا الادعاآت بوجود أخطاء في محاريب بعض المساجد، تجعل من الضروري إعادة تقييم هذه المسألة. وقد تمت في هذه الدراسة، الوصول إلى نتائج معينة في قضية المساجد التي يوجد خلل في محاريبها بالإضافة إلى نقل الآراء الفقهية حول الموضوع، و الموقف المتخذ من الخلافات حول انحراف القبلة في المساجد عبر التاريخ، وموقف الجهات المعنية بالفتوى حاليًّا في هذه المسألة.

Anahtar Kelimeler

الصلاة, المسجد, استقبال القبلة, تحديد القبلة, الكعبة, الجهة

Kaynakça

• Arangül, Muammer. “Küre Bir Dünyada İstikbâl-i Kıblenin İmkanı Üzerine”. Bilimname, (2019): 815-856.
• el-Aynî, Ebû Muhammed Bedruddîn Mahmud b. Ahmed b. Musa b. Ahmed, Şerhu Süneni Ebî Dâvûd, thk. Ebü’l-Münzir Hâlid b. İbrahim el-Mısrî, Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1999.
• el-Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. Hüseyin b. Ali b. Musa, es-Sünenü’l-kübrâ, thk. Muhammed Abdülkâdir Atâ, Beyrut – Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1424/2003.
• el-Cessâs, Ebû Bekir Ahmed b. Ali er-Râzî, Şerhu Muhtasari’t-Tahâvî, thk. İsmetullah İnâyetullah Muhammed – Sâid Bekdâş v.dgr., Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye – Dâru’s-Sirâc, 1431/2010.
• el-Cüveynî, Ebü’l-Meâlî Ruknüddîn Abdülmelik b. Abdullah b. Yusuf b. Muhammed, Nihâyetü’l-matlab fî dirâyeti’l-mezheb, thk. Abdülazîm Mahmûd ed-Dîb, Dâru’l-Minhâc, 1428/2007.
• ed-Desûkî, Muhammed b. Ahmed b. Arafe el-Mâlikî, Hâşiyetü’d-Desûkî ale’ş-Şerhi’l-kebîr, Dâru’l-Fikr, ts.
• Ergen, M. Fatih, “İstinbâtu’l-müctehidîn fî mes’eleti istikbâli’l-kıble ve’stidlâlihim min kavlihî te‘âlâ: fe-velli vecheke şatra’l-Mescidi’l-Harâm ve-haysü mâ küntüm fe-vellû vucûhekum şatrah”, el-Mecelletü’l-ilmiyye li-Riâseti’ş- Şuûnid-Dîniyyeti’t-Türkiyye 3: 2021: 276-297.
• el-Ezrakî, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Abdullah b. Ahmed b. Muhammed b. Velîd b. Ukbe el-Gassânî el-Mekkî, Ahbâru Mekke, thk. Rüşdî Sâlih Melhas, Beyrut: Dâru’l-Endülüs, ts.
• Fahreddin er-Râzî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ömer b. Hasan b. Hüseyin et- Teymî, Mefâtîhu’l-gayb, Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1420.
• el-Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed et-Tûsî, İhyâu ulûmi’d-dîn, Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, ts.
• Heyet, el-Fetâvâ el-Hindiyye, Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1330.
• İbn Abdilber, Ebû Ömer Yusuf b. Abdullah b. Muhammed b. Abdilber b. Âsım en-Nemerî el-Kurtubî, et-Temhîd li-mâ fi’l-Muvatta mine’l-me‘ânî ve’lesânîd, thk. Mustafa b. Ahmed el-Alevî – Muhammed Abdülkebîr el-Bekrî, Mağrib: Vizâratü Umûmi’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 1387.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer b. Abdülazîz ed-Dımaşkî el-Hanefî, Hâşiyetü Reddi’l-muhtâr ale’d-Dürri’l-muhtâr, Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1412/1992.
• İbn Hacer el-Heytemî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed b. Muhammed es-Sa‘dî, Tuhfetü’l-muhtâc fî şerhi’l-Minhâc, el-Mektebetü’t- Ticâriyyetü’l-Kübrâ, 1357/1983.
• İbn Mâze, Ebü’l-Meâlî Burhânüddîn Mahmud b. Ahmed b. Abdülazîz b. Ömer b. Mâze el-Buhârî el-Hanefî, el-Muhîtu’l-burhânî fi’l-fıkhi’n-Nu‘mânî, thk. Abdülkerîm Sâmî el-Cenedî, Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1424/2004.
• İbn Receb el-Hanbelî, Ebü’l-Ferec Zeynüddîn Abdurrahman b. Ahmed b. Receb b. Hasan el-Bağdâdî ed-Dımaşkî, Fethu’l-bârî Şerhu Sahîhi’l-Buhârî, thk. Mahmud b. Şa‘bân b. Abdülmaksûd v.dgr., Medine: Mektebetü’l-Gurabâ el-Eseriyye, 1417/1996.
• İbn Sirâc, Ebü’l-Kâsım Muhammed b. Muhammed b. Sirâc el-Gırnâtî el- Endelüsî, Fetâvâ Kâdi’l-Cemâa İbn Sirâc el-Endelüsî, thk. Muhammed Ebü’l-Ecfân, Dâru İbn Hazm li’t-Tıbâ‘a ve’n-Neşr ve’t-Tevzî‘, 1427/2006.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takiyyüddîn Ahmed b. Abdülhalîm el-Harrânî, Şerhu’l-Umde, thk. Hâlid b. Ali b. Muhammed, Riyad: Dâru’l-Âsıme, 1997.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takiyyüddîn Ahmed b. Abdülhalîm el-Harrânî, Mecmû‘u’l-fetâvâ, thk. Abdurrahman b. Muhammed b. Kâsım, Medine: Mecme‘u’l-Melik Fehd li-Tıbâ‘ati’l-Mushafi’ş-Şerîf, 1995.
• İbnü’l-A‘râbî, Ebû Saîd Ahmed b. Muhammed b. Ziyâd el-Basrî, Kitâbü’l- Mu‘cem fi’l-hadîs, thk. Abdülmuhsin b. İbrahim b. Ahmed el-Hüseynî, Suudi Arabistan: Dâru İbni’l-Cevzî, 1418/1997.
• Mâlik b. Enes b. Mâlik b. Âmir el-Asbahî el-Medenî, el-Muvatta, thk. Muhammed Mustafa el-A‘zamî, Abu Dabi: Müessesetü Zayid b. Sultân Âl Nehyân li’l-A‘mâli’l-Hayriyye ve’l-İnsâniyye, 1425/2004.
• Meclisü’l-A‘lâ li’ş-Şuûni’d-Dîniyye, el-Fetâvâ (terc. Mustafa Bülent Dadaş), Ankara: DİB Yayınları, 2021.
• Meclisü’l-Ûrubbî li’l-İftâ ve’l-Buhûs, el-Karârât ve’l-fetâvâ es-sâdira ‘ani’l-Meclisi’l-Ûrubî li’l-iftâ ve’l-buhûs, Üçüncü Fetva Oturumu, 44. Fetva (3/1), 2013.
• en-Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddîn Yahya b. Şeref, el-Mecmû‘ şerhu’l-Mühezzeb, Dâru’l-Fikr, ts.
• Özel, Ahmet. “Kıble (İslâm’da Kıble)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 25:365-69. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• er-Râfiî, Ebü’l-Kâsım Abdülkerîm b. Muhammed b. Abdülkerîm el-Kazvînî, el-Azîz Şerhu’l-Vecîz el-ma‘rûf bi’ş-Şerhi’l-kebîr, thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd – Ali Muhammed Mu‘avvaz, Beyrut – Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1417/1997.
• Râgıb el-İsfahânî, Ebü’l-Kâsım Hüseyin b. Muhammed b. Mufaddal, el-Müfredât fî garîbi’l-Kur’ân, thk. Safvân Adnân ed-Dâvûdî, Dımaşk – Beyrut: Dâru’l-Kalem – ed-Dâru’ş-Şâmiyye, 1412.
• Reha Metin Alkan vd., “Hassas Kıble Tayini”, Afyon Kocatepe Üniversitesi Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, 16 (2016): 665-73.
• Şeyh Bedreddin, İbn Kâdî Simâvna Mahmûd b. İsrâîl, et-Teshîl şerhu Letâifi’l-işârât, thk. Mustafa Bülent Dadaş, İstanbul: İSAM Yayınları, 1441/2019. eş-Şîrâzî, Ebû İshak İbrahim b. Ali b. Yusuf, el-Mühezzeb fî fıkhi’l-İmâmi’ş-Şâfiî, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Tamer Baybura vd., “Afyonkarahisar Merkezindeki Dört Farklı Döneme Ait Camilerin RTK İle Kıble Doğrultu Hassasiyetlerinin Araştırılması”, Teknolojik Arastırmalar: YTED, 2007 (1): 45-49.
• et-Tirmizî, Muhammed b. İsa b. Sevre b. Musa b. Dahhâk, Sünenü’t-Tirmizî, thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf, Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1998.
• el-Venşerîsî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Yahya, el-Mi‘yâru’l-mu‘rib ve’l-câmi‘ u’l-muğrib ‘an fetâvâ ehli İfrîkiyye ve’l-Endülüs ve’l-Mağrib, thk. Muhammed Haccî, Vizâratü’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye li’l-Memleketi’l- Mağribiyye – Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1401/1981.
• Y. Türen-H. İnce, “Edirne Osmanlı Camilerinde Mobil Ve Cors Uygulamalarıyla Kıble Yönü Araştırması”, HKMO-Mühendislik Ölçmeleri STB Komisyonu 8. Ulusal Mühendislik Ölçmeleri Sempozyumu, Yıldız Teknik Üniversitesi, İstanbul, Ekim 2016: 1-7.
• ez-Zehebî, Ebû Abdullah Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman, Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ, Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1427/2006.
• ez-Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Amr b. Ahmed Cârullah, el-Keşşâf an hakâiki gavâmizi’t-tenzîl, Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1407.