Evaluation of Al-Bakuli's Views on Some Additional Letters in His Work 'Javâhiru'l-Qur'ân' from a Nahw Perspective

Yıl 2023, Sayı: 5, 271 - 291, 30.12.2023

Mehmet Kayar

https://doi.org/10.61216/darulhadisdergisi.1388472

Öz

The main focus of this article is the examination of redundant letters in the Quran from a grammatical perspective, as discussed by Abu'l-Hasan Ali ibn Husayn al-Bāqūlī al-Isfahānī (d. 543/1148), a scholar from the later period of the Basra school, known by the title "Jāmi‘ al-‘Ulūm wa I‘mādu’l-Mufassirīn." This examination is based on his work titled "Jawāhiru'l-Qur'ān wa Nata'ijus-San‘a," where he meticulously explores the Quran in terms of grammar, morphology, rhetoric, recitation, and phonetics. Al-Bāqūlī, after extensive research, examination, and teaching activities, devoted a significant portion of this important work, comprising ninety chapters, to the linguistic analysis of redundant letters in the Quran. He specifically allocated two chapters titled "The Redundancy of Lā and Mā in the Quran" and "Letters that are Redundant According to one Recitation and not Redundant According to Another Recitation" to the usage of redundant particles in the Quran, citing verses as evidence. After briefly introducing AlBāqūlī's life, his views on the existence of redundant letters in the Quran, and briefly discussing the dictionary and terminological meaning of the concept of redundancy, the article will transition to a philological explanation of the verses mentioned by Al-Bāqūlī in the context of the subject.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language, Qur'an, al-Bakulli, Cevahiru'l-Kur'an, Zaid Letters

El-Bâkûlî’nin Cevâhiru’l-Kur’ân Adlı Eserinde Bazı Zâid Harfler Hakkındaki Görüşlerinin Nahiv Açısından Değerlendirilmesi

Öz

Câmi‘ul-‘ulûm ve i‘mâdu’l-müfessîrîn ünvanlıyla tanınan Basra mektebinin müteahhirîn ulemasından olan Ebu’l-Hasan Ali b. Huseyn el-Bâkûlî’inin (öl. 542/1147) Kur’ân’ı nahiv, sarf, belâgat, kırâat ve fonetik yönünden inceleyen “Cevâhiru’l-Kur’ân ve Netâicu’s-san‘a” isimli eserinde ele aldığı zâid harfler bu makalenin ana konusunu oluşturmaktadır. Bâkûlî, uzun süren bir araştırma, inceleme ve tedris faaliyeti neticesinde telif ettiği ve doksan bâbtan müteşekkil bu önemli eserinde “Kur’ân’da lâ ve mâ’nın ziyâdeliği” ve “Kur’ân’da bir takdire göre zâid, diğer bir takdire göre ise zâid olmayan harfler” ünvanlı iki bâbı zâid edatların Kur’ân-ı Kerimde kullanımları ve bunların yer aldığı şâhid âyetlere tahsis etmiştir. Ziyâdelik kavramı ve zâid harflerle ilgili daha önce bazı çalışmalar yapılmıştır. Ancak bu çalışmada hicri beşinci asırda yaşayan ve zamanının en büyük dil bilginlerinden sayılan bir âlimin Kur’ân bağlamında söz konusu harflere yaklaşımı ele alınacaktır. Bu çalışmayı diğerlerinden ayıran ve özgün kılan da bu özelliğidir. Makalede Kur’ân’da zâid harflerle ilgili görüşlere ve zâid kavramının sözlük ve terim anlamına kısaca temas edildikten sonra Bâkûlî’nin konu bağlamında zikrettiği âyetleri filolojik açıdan izah etme şekline geçilecektir. Ayrıca onun değerlendirmeleri, bazı filolojik tefsir ve i‘râbu’l-Kur’ân türü eserlerle karşılaştırarak varsa farklı takdir ve görüşlere de yer verilecektir.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili, Kur’ân, Bâkûlî, Cevâhiru’l-Kur’ân, Zâid Harfler

Kaynakça

• Kaynakça/References/المصادر
• ‘Alâî, Salahuddîn Ebû Said Halil b. Kîkeldî ed-Dımaşkî. el-Fusûlu’l-mufîde fi’l-vâvi’l-mezîde. Thk. Hasan Musa eş-Şa‘ir. Ammân: Dâru’l-beşîr, 1999/1410.
• ‘Ukberî, Ebu’l-Bekâ Abdullah b. El-Huseyn b. Abdullah. et-Tibyân fî i‘râbi’l-Kur’ân. 2 Cilt. Thk. Ali Muhammed el-Bicâvî. Kahire: Mektebetu İsa el-Bâbî ve şurekâihi, 1396/1976.
• Bağdâdî, İsmail b. Muhammed Emîn b. Mîr Selim el-Bâbânî. Hediyyetu’l-ʿArifîn Esmâʾu’l-Müellifîn ve Âsâru’l-Musannifîn. 2 Cilt. İstanbul: Vekâletu’l-ma‘ârif, 1951.
• Bâkûlî, Câmi‘u’l-‘ulûm Ebu’l-Hasan Ali b. Huseyn el-Asbehânî. Cevâhiru’l-Kur’ân ve netâicu's-san'a. 4 Cilt. Thk. Ahmed Muhammed ed-Dâlî. Dımaşk: Dâru’l-kalem 1440/2019.
• Bâkûlî, Câmi‘u’l-‘ulûm Ebu’l-Hasan Ali b. Huseyn el-Asbehânî. el-İbâne fî tafsili mââti’l-Kur’ân. Thk. Ahmed Muhammed ed-Dâlî. Kuveyt: Vezâretu’l-evkâf ve’ş-şuûni’l-İslâmiyye, 1430/2009.
• Bâkûlî, Câmi‘u’l-‘ulûm Ebu’l-Hasan Ali b. Huseyn el-Asbehânî. Keşfu’l-muşkilât ve îdâhu’l-m‘udalât. Thk. Ahmed Muhammed ed-Dâlî, Dımaşk: Matbû‘âtu mecme‘i’l-luğati’l-‘Arabiyye, 1415/1994.
• Basrî, Ebu’l-Hasan Ahfeş. Me‘ânî’l-Kur’ân. 2 Cilt. Thk. Hudâ Mahmud Karâ‘e. Kahire: Mektebetu’l-Hâncî, 1990/1411. Dervîş, Muhyiddîn b. Ahmed Mustafa. İ‘râbu’l-Kur’ân ve beyanuhu. 10 Cilt. Beyrut: Daru İbn Kesîr, 1415/1994. Durmuş, İsmail. “İstidrâk”, TDV İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2001. Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf b. Alî b. Yûsuf b. Hayyân el-Endelüsî. İrtişâfu’d-Darab min Lisâni’l-Arab. Thk. Receb Osman Muhammed. Kahire: Mektebetu’l-Hâncî, 1418/1998.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf b. Alî b. Yûsuf b. Hayyân el-Endelüsî. el-Bahru’l-muhît fî-t-tefsîr. 11 Cilt. Thk. Sıdkî Muhammed Cemîl. Beyrut: Dâru’l-fikr, 1420/1999.
• Ebu’l-Fidâ’, Meliku’l-Müeyyed İmâdüddîn İsmâîl b. Alî b. Mahmûd el-Eyyûbî. el-Kunnâş fî fenneyi’n-nahvve’s-sarf. 2 Cilt. Thk. Riyâd b. Hasan el-Hevvâm. Beyrût: el-Mektebetu’l-‘Asriyye, 2000.
• Enbârî, Ebu’l-Berakât Kemâluddîn Abdurrahmân b. Muhammed b. Ubeydullah. 2 Cilt. el-İnsâf fî mesâîli’l-hilâf beyne’n-nahviyyîne’l-Basriyyînve’l-Kûfiyyîn. Beyrût: el-Mektebetu’l-ʿasriyye, 1424/2003.
• Fârisî, Ebû Ali Hasan b. Ahmed b. Abdulagaffar. el-Hucce li’l-kurrâi’s-sab‘a. 7 Cilt. Thk. Bedruddîn Kahvecî-Beşir Coycâbî. Beyrut: Dâru’l-Me’mûn li’t-turâs, 1413/1993.
• Ferrâ’, Ebû Zekeriya Yahya b. Ziyâd b. Abdillah b. Manzûr ed-Deylemî. Me‘ânî’l-Kur’ân. Thk. Ahmed Yusuf en-Necâtî, Muhammed Ali en-Neccâr, Abdulfettâh İsmail eş-Şiblî. Mısır: Dâru’l-Mısriyye li’t-t’elîfi ve’t-terceme, t.y. Fîrûzâbâdî, Ebû Tahir Mecduddîn Muhammed b. Yakub. el-Bulğa fî terâcimi eimmeti’n-nahvi ve’l-luğa. Dımaşk: Dâru S‘aduddîn, 2000/1421.
• Hâcî Halîfe, Mustafa b. Abdullah Kâtib Çelebî. Keşfu’z-Zunûn ʿan esâmi’l-kutub ve’l-funûn. İstanbul; Vekâletu’l-ma‘arif, 1362/1943.
• Hamevî, Şihâbuddîn, Ebu Abdullah Yâkût b. Abdullah er-Rumî. Mu‘cemu’l-Udebâ İrşâdu’l-Erîb ilâ Ma‘rifeti’l-Edîb. 7 Cilt. Thk. İhsan Abbâs. Beyrût: Dâru’l-Ğarbi’l- İslâmî, 1414/1993.
• Hasan, Abbâs. en-Nahvu’l-vâfî. 4 Cilt. Mısır: Dâru’l-me‘ârif, 1439/2018.
• Hemezânî, Ebû Yûsuf Muntecebuddîn Huseyn b. Ebi’l-İ‘z b. Reşîd. el-Ferîd fî i‘râbi’l-Kur’âni’l-mecîd. 6 Cilt. Thk. Muhammed Nizâmuddîn el-Fetih. Medine: Dâru’z-zaman 1427/2006.
• Herevî, Ali b. Muhammed en-Nahvî. Kitâbu’l-ezhiyye fî ‘ilmi’l-hurûf. Thk. ‘Abdulmuî‘n el-Mellûhî. Dımaşk: Matbu‘âtu mecme‘i’l-lugati’l-‘arabiyye 1993/1413.
• İbn ‘Atiyye, Ebû Muhammed Abdulhak b. Ğalib el-Endelûsî. el-Muharreru’l-vecîz fî tefsiri Kitâbi’l-‘azîz. 6 Cilt. Thk. Abdusselam Abduşşâfî Muhammed. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-‘ilmiyye 1422/2001.
• İbn Ebî Tâlib, Ebû Muhammed Mekkî b. Ebî Tâlib el-Endelûsi el-Mâlikî. Muşkilu ‘irâbi’l-Kur’ân, 2 Cilt. Thk. Hâtim Salih ed-Dâmın. Beyrut: Müessesetu’r-risâle 1405/1984.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâluddîn Abdullah b. Yûsuf b. Ahmed b. Abdillah b. Hişâm el-Ensârî, Muġni’l-lebîb ʿan kutubi’l-eʿârîb. Thk. Mâzin el-Mübârek, Muhammed Ali Hamdullah. Dımaşk: Dâru’l-fikr, 1384/1964.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâluddîn. “zyd”. Lisânu’l-‘Arab. 15 Cilt. Thk. Abdullah Ali el-Kebîr, Muhammed Ahmed Hasbullah, Hâşim Muhammed eş-Şâzelî. Kahire: Dâru’l-me‘ârif, t.y.
• İbn Ya‘îş, Ebu’l-Bekâ Muvaffakuddîn Ya‘îş b. Alî b. Ya‘îş b. Muhammed el-Esedî el-Halebî. Şerhu’l-Mufassal. 6 Cilt. Thk. Emîl Bedi‘ Ya‘kub. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1422/2001.
• Kehhâle, Ömer Rızâ. Muʿcemu’l-Muʾellifîn. 15 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-turâsi’l-‘Arabi, ts.
• Kıftî, Cemâluddîn Ebu’l-Hasan Ali b. Yusuf. İnbâhu’r-ruvât âlâ enbâhi’n-nuhât. 4 Cilt. Thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim. Kahire/Beyrut: Dâru’l-Fikri’l-‘Arabî/Muessesetu’l-kutubi’s-sekâfiyye, 1406/1982.
• Kûfevî, Ebu’l-bekâ’ Eyyub b. Musa el-Huseynî . el-Kulliyyât. Thk. ‘Adnân Dervîş, Muhammed el-Mısrî. Beyrût: Müessesetur’risâle t.y. Mâlekî, Ahmed b. Abdinnur. Rasfu’l,mebânî fî hurûfi’l-m‘ânî. thk. Ahmed Muhammed el-Harrât. Dımaşk: matbû‘âtu mecme‘i’l-luğati’l-‘arabiyye, 1394.
• Mâverdî, Ebu’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Muhammed b. Habîb el-Mâverdî el-Basrî. en-Nuket ve’l-‘uyûn. 6 Cilt. thk. es-Seyyid b. Abdulmaksûd b. Abdurrahim. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-‘ilmiyye, t.y. Mevze‘î, Muhammed b. Ali b. İbrahim. Mesâbîhu’l-meğânî fî hurûfî’l-me‘ânî. Thk. ‘Âıd b. Nafi‘ b. Dayfullah el-‘Umerî. Kahire: 1414/1993.
• Muberred, Ebu’l-Abbâs Muhammed b. Yezîd el-Ezdî. el-Muktadab. 4 Cilt. Thk. Muhammed Abdulhâlık ‘Udayme. Beyrut: ‘Alemu’l-kutub t.y.
• Murâdî, Hasan b. Kâsım. el-Cene’d-dânî fî hurûfi’l-me‘ânî. Thk. Fahruddîn Kabâve, Muhammed Nedim Fâdıl. Beyrut: Dârü’l-kutubi’l-‘ilmiyye, 1413/1992. Nehhâs, Ebû C‘afer Ahmed b. Muhammed el-Murâdî en-Nahvî. Me‘ânî’l-Kur’ân. Thk. Muahmmed Ali es-Sâbûnî. Mekke: Câmi‘âtu Ummi’l-kurâ, 1409/1988.
• Nuveyhid, Adil. Mu‘cemu’l-müfessirîn. 2 Cilt. Beyrut: Müessesetu Nuveyhid es-sekkâfiye, 1409/1988. Rummânî, Ebû Hasan Ali b. İsa en-Nahvî. Me‘ânî’l-hurûf. Thk.‘İrfan b. Selîm ed-Dımaşkî. Beyrut: el-Mektebetu’l-‘asriyye, 1426/2005.
• Safedî, Salahuddîn Halil b. Aybek b Abdullah. el-Vâfî bi’l-vefeyât. 29 Cilt. Thk. Ahmed el-Arnâvût-Turkî Mustafa. Beyrût: Dâru ihyâi’t-turâs, 1420/2000. Semîn el-Halebî, Ebu’l-Abbâs Şihâbuddîn Ahmed b. Yusuf. ed-Durru’l-masûn fî ‘ulûmi’l-Kitâbi’l-meknûn. 11 Cilt. Thk. Ahmed Muhammed el-Harrât. Dımaşk: Dâru’l-kalem, t.y.
• Sîrâfî, Ebû Said el-Hasan b. Abdullah b. el-Merzubân. Şerhu Kitabi Sîbeveyhi. 5 Cilt. Thk. Ahmed Hasan Mehdelî, Ali Seyyid Ali. Beyrut: 2008. Suyûtî, Celâluddîn Abdurrahman b. Ebî Bekr. Buğyetu’l-Vuʿât fî tabakâti’l-lugaviyyîn ve’n-nuhât. 2 Cilt. Thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim. Beyrut: Dâru’l-fikr, 1399/1979.
• Suyûtî, Celâluddîn Abdurrahman b. Ebî Bekr. el-İtkân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. 4 Cilt. Thk. Muhammed Ebu’l-fadl İbrahim. Kahire: el-Hey’etu’l-Mısriyye el-‘âmme li’l-kitâb, 1394/1974.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Câmi‘u’l-beyân ‘an te’vîli âyi’l-Kur’ân. 26 Cilt. Thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Turkî. Kahire: Daru’l-hicr, 1422/2001.
• Tâc, Abdurrahman. Hurûfu’z-ziyâde ve cevazu vukû‘ihâ fî'l-Kur’âni’l-kerîm, Mecelletu Mecme‘i’l-lugati’l-‘Arabiyye bi Dımaşk, 30 (1392/1972), 23.
• Vâhidî, Ebu’l-Hasan Ali b. Ahmed b. Muhammed. et-Tefsîru’l-basît. 25 Cilt. Thk. Muhammed b. Salih b. Abdillah el-Fevzân. Rıyad: Mektebetu Muhammed b. Su‘ûd el-İslâmiyye, 1430/2009.
• Zebîdî, Ebu’l-Fayd Muhammed b. Muhammed b. Abdurrezzâk el-Huseynî ez-Zebîdî. Tâcu’l-‘arûs min cevâhiri’l-Kâmûs. 40 Cilt. Thk. Komisyon. Kuveyt: Vezârtu’l-irşâd ve’l-enbâ’, 1965/2001.
• Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhim b. es-Serrî b. Sehl. Kitâbu hurûfi’l-me‘ânî. Thk. Ali Tevfîk el-Hamed. Ürdün: Dâru’l-emel, 1406/1986.
• Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhim b. es-Serrî b. Sehl. Me‘âni’l-Kur’ân ve ‘irâbuhu. 5 Cilt. Thk. Abdulcelil Abduh Şelebî. Beyrut: 1988/1408.
• Zeccâcî, Abdurrahman bin İshak. Kitâbu’l-lâmât. Thk. Mâzin el-Mubârek. Dımaşk: Dâru’l-fikr, 1985/1405.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Mahmûd b. ‘Amr b. Ahmed. el-Keşşâf ‘an hakâiki ğavâmidi-t-Tenzîl. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kitâbi’l-‘arabî, 1407/1987. Ziriklî, Hayruddîn b. Mahmud b. Muhammed b. Ali b. Fâris ed-Dımaşkî. el-A‘lâm. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-‘ilim li’l-melayîn, 2002.