“Cümleniz Sıhhat ile Sağ Olasız”: Sıhhatname Literatürüne Zeyl

Yıl 2020, Cilt: 25 Sayı: 25, 729 - 807, 30.12.2020

Betül Sinan Nizam

Öz

Başta padişah olmak üzere devlet görevlileri ve dostların hastalık ve iyileşme süreçlerinde kaleme alınan sıhhatnamelerin Osmanlı şiir yazma geleneğinde oldukça önemli bir yere sahip olduğu anlaşılmaktadır. Genellikle hasta ve/veya henüz iyileşmiş kişiye geçmiş olsun deme ve bu nedenle hediye iletme pratiğinin sonucu olarak üretilen bu metinlerle muhataba bağlılık duygusu bildirilip varsa ondan beklentiler dile getirilir. Şimdiye kadar yapılan çalışmalarda azımsanamayacak sayıda sıhhatname metni belirlenmiş, bu metinler üzerinden türün özellikleri hakkında birtakım tespitler yapılmıştır. Ancak eldeki örneklerin sayısı arttıkça türün kapsam ve özelliklerinin, yüzyıllara göre gelişim sürecinin ya da tür içindeki istisnaî durumların daha kuşatıcı şekilde ortaya konabileceği malumdur. Bundan hareketle bu makalede sıhhatnamelerle ilgili bugüne dek yapılan çalışmalarda yer almayan metinler tespit edilmiş ve bunlar daha önce tespit edilen sıhhatnameler ile aynı nedenlerle kaleme alınan mektuplar olan ıyadetnamelerle de mukayese edilerek bağlamlarıyla incelenmiştir. Bu şekilde sadece geçmiş olsun deme pratiği çerçevesinde oluşturulan edebî gelenek değil, Osmanlı dinî, sosyal, kültürel ve siyasî yaşamı hakkında da fikir edinilmiştir. Belirlenecek yeni metinlerle bu çerçevenin zenginleşmesi elbette mümkündür.

Anahtar Kelimeler

Sıhhatname, ıyadetname, hastalık, sağlık, iyileşme

“May You Be Bestowed with Good Health”: Zayl Supplement to the Sıhhatnama Literature

Öz

Written during the period of illness and recovery of statesmen, especially that of sultans and intimate friends, sıhhatnamas are understood to have an important place in Ottoman poetry tradition. These texts were generally produced to wish good health to the ill and/or recently recovered and to present them as a gift for this reason. Thus poets had a chance to indicate their loyalty and to utter their expectations from their patrons. In studies so far, a considerable number of sıhhatnamas have been ascertained and researchers have made detailed evaluations about sıhhatnama genre. It is a fact that the scope, the features, and the development of the genre throughout centuries as well as the exceptions within the genre itself can be explained in more extensive details as the number of available texts increases. Based on this, this article examines newly ascertained sıhhatnama texts in their contexts, with close comparison to previously determined sıhhatnamas, and also with ıyadetnamas, letters which were written with the same rationale. Thus we learn not only the literary tradition shaped around the practice of wishing good health, but also religious, social, cultural and political aspects of Ottoman life. It is certainly possible that this knowledge would be enriched with newly ascertained sıhhatnamas.

Anahtar Kelimeler

Sıhhatnama, ıyadatnama, sickness, health, recovery

Kaynakça

• Abbâs Efendi-zâde Mehmet 2018 , Haşmet Dîvânı, haz. İ. Hakkı Aksoyak ve Mehmet Arslan, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. e-kitap
• Abdülkerîm b. Abdurrahmân, Târîh-i Mısr, Süleymaniye Ktp., Hekimoğlu Ali Paşa, no. 705.
• AÇIKGÖZ, Fatma Ünyay 2012 , XVII. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nde Hediye ve Hediyeleşme Padişahlara Sunulan ve Padişahların Verdiği Hediyeler Üzerine Bir Araştırma , Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• ADAK, Abdurrahman 2006 , Za’fî-i Gülşenî-Hayatı, Eserleri, Edebî Şahsiyeti ve Dîvânının İncelenmesi, Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• AFYONCU, Erhan 2009 , “Subhi Mehmed Efendi”, DİA, XXXVII. cilt , İstanbul: TDV.
• Ahmed Yârî 2013 , Yârî Dîvânı, haz. Nurgül Karayazı, ed. Nihat Öztoprak, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı. e-kitap
• Ahmedî t.y , Dîvân, haz. Yaşar Akdoğan, y.y: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. e-kitap
• AK, Mahmut 2003 , “Mehmed Paşa, Damad”, DİA, XXVIII. cilt , Ankara: TDV.
• AK, Mahmut 2009 , “Siyavuş Paşa”, DİA, XXXVII. cilt , İstanbul: TDV.
• AKALIN, Şehabeddin 1952 , “Mehmed Namık Paşa”, İÜEF Tarih Dergisi, IV/VII, 127-45.
• AKKUŞ Metin 1991 , Nef‘ī Sanatı ve Türkçe Dîvânı İnceleme-Karşılaştırmalı Metin , Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• AKSOYAK, İsmail Hakkı 2013 , “Şeyhî, Kudsîzâde Mehmed Şeyhî Efendi”, Türk http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa= detay&detay=1267 24.07.2019 İsimler Sözlüğü
• AKTAN, Mustafa 2004 , Mehmed Nuri Şemseddîn Efendi’nin Hayatı Eserleri ve Tasavvufî Görüşleri, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• AKTEPE, Münir 1989 , “Ahmed III”, DİA, II. cilt , İstanbul: TDV.
• AKÜN, Ömer Faruk 1995 , “Fatîn Efendi”, DİA, XII. cilt , İstanbul: TDV.
• AKÜN, Ömer Faruk 1997 , “Hâfız-ı Acem”, DİA, XV. cilt , İstanbul: TDV.
• Arpaemîni-zâde Mustafâ Sâmî 2017 , Arpaemîni-zâde Mustafâ Sâmî Dîvânı, haz. Fatma Sabiha Kutlar Oğuz, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. e-kitap
• ARSLAN, Mehmet 2002 , “Sıhhatnâmeler”, Türkler, XI. cilt , Ankara: Yeni Türkiye.
• ARSLAN, Mehmet 2011 , Osmanlı Saray Düğünleri ve Şenlikleri, VIII. cilt , İstanbul: Sarayburnu Kitaplığı.
• Âsım, Dîvân-ı Âsım, TBMM Ktp., L.D. 194/76.
• ATNUR, Gülhan 2011 , “Osmanlı Tıp Yazmaları ile Halk Hekimliğinde ‘Hafakan Afakan ’ ve Haẕâ ‘İlâc-ı Ḫafakân Adlı Kitap”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, IV/XVII, 48-62.
• AYDOĞDU, Eyüp 2018 , Ahmed bin Hemdem Kethüda Süheyli Divanı’nda Tipler ve Kişilikler, Yüksek Lisans Tezi, Düzce Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• AYNUR, Hatice ve F. Meliha Şen 2019 , “Hıfzî Ağa’nın ö. 1173/1759-60 I. Mahmûd İçin Yazılan Şiirler Mecmûası TSMK-Revan 1977 Üzerine”, Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, III/IV, 39-73.
• AYPAY, İrfan 1992 , Nahifî Süleyman Efendi Hayatı, Eserleri, Edebî Kişiliği ve Divanı’nın Tenkitli Metni, I. cilt , Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• AZLAL, Eyyüp 2013 , Ahmed Fâik’in Türkçe Mem u Zîn Mesnevîsi ve Fuzûlî’nin Leylâ vü Mecnûn Mesnevîsi ile Mukayesesi Metin-İnceleme-Mukayese , Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• BAŞPINAR, Fatih 2008 , 17. Yüzyıl Şairlerinden Beyânî’nin Divan’ı İnceleme- Tenkitli Metin , Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
• BEŞLİ, Zafer 2007 , Ömer Besîm Divânı Hayatı, Edebî Şahsiyeti, Eseri ve Divânı’nın İncelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• BEYDİLLİ, Kemal 2013 , “Yûsuf Ziyâ Paşa”, DİA, XLIV. cilt , İstanbul: TDV.
• BEYOĞLU, Süleyman 2001 , “Kâmil Paşa, Yûsuf”, DİA, XXIV. cilt , İstanbul: TDV.
• BİLTEKİN, Halit 1993 , Vak’a-nüvis Râşid Efendi ve Divanı’nın Tenkitli Metni, Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• BİNZOUBA, Majed Mohammed 2015 , Mehmed Namık Paşa’nın Askerî ve Siyasî Hayatı 1804-1892 , Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• BOND, Robert Charles 2004 , The Office of the Ottoman Court Historian or Vak’anüvis 1714-1922 : An Institutional and Prosopographic Study, dissertation, University of California.
• Bursalı Mehmed Tâhir Efendi t.y , Osmanlı Müellifleri, I. cilt , haz. A. Fikri Yavuz ve İsmail Özen, İstanbul: Meral.
• BUZPINAR, Ş. Tufan 2006 , “Nakîbüleşraf”, DİA, XXXII. cilt , İstanbul: TDV.
• “Celâlzâde Sâlih Çelebi” 1993 , DİA, VII. cilt , İstanbul: TDV.
• COŞKUN, Vildan Serdaroğlu 2013 , “Sergüzeştüm Güzel Hikâyetdür” Zaîfî’nin Sergüzeştnâme’si, İstanbul: İSAM.
• ÇABUKEL DEMİRKOL , Hatice 2003 , Divan-ı Nüzhet-İnceleme-Tenkitli Metin-İndeks, Yüksek Lisans Tezi, Kahramanmaraş Sütçü İmam
• ÇALKA, Mehmet Sait 2014 , “Tür ve Tarz Çeşitliliği Açısından Zengin Bir Divan: Süheylî Dîvânı”, Turkish Studies-International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish and Turkic, IX/III, 423-50.
• ÇELEBİ, İlyas 2009 , “Sihir”, DİA, XXXVII. cilt , İstanbul: TDV.
• Çelebizâde Âsım 2010 , Divan, haz. Özge Öztekin, Ankara: Ürün.
• DANİŞMEND, İsmail Hami 1972 , İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, I. cilt , İstanbul: Türkiye.
• DAŞDEMİR, Burcu 2019 , Sûdî’nin Hâfız-ı Şirâzî Dîvânı Şerhi 123b-148a Varakları Arası Transkripsiyonlu Metin , Yüksek Lisans Tezi, Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• DERDİYOK, İ. Çetin 1994 , XV. Yüzyıl Şāirlerinden Mesīḥī’nin Gül-i Sad-berg’i, Doktora Tezi, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• DİKMEN, Hamit 1991 , Seyyid Vehbi ve Divanının Karşılaştırmalı Metni, Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Diyarbakırlı Lebîb 2017 , Lebîb Dîvânı, haz. Orhan Kurtoğlu, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. e-kitap
• DOĞAN, Muhammet Nur 1997 , Şeyhülislâm İshak Efendi-Hayâtı, Eserleri ve Divanının Edisyon Kritiği, İstanbul: MEB.
• Dürrî, Dîvân, Süleymaniye Ktp., Esad Efendi, no. 3409/1.
• Dürrî Ahmed Efendi 2020 , Dürrî Ahmed Efendi Dîvânı, haz. Ramazan Vural, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü.
• DÜZLÜ, Özlem 2019 , “Seyyid Vehbî Divanı’na Göre 18. Yüzyılda Osmanlı Bahriye Teşkilatı”, RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, XVII, 134-53.
• Edirneli Kâmî 2017 , Kâmî Dîvânı, haz. Gülgün Erişen Yazıcı, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. e-kitap
• EMECEN, Feridun 2003 , “Manisa”, XXVII. cilt , Ankara: TDV.
• EMECEN, Feridun 2008 , “Ridâniye Savaşı”, DİA, XXXV. cilt , İstanbul: TDV.
• EMECEN, Feridun 2009 , “Selim I”, DİA, XXXVI. cilt , İstanbul: TDV.
• ERKAN, Davut 2016 , “Sofu Mehmed Paşa”, DİA, Ek-2 , İstanbul: TDV.
• ERZEN, Mehmet Halil 2012 , İhyâ Dîvânı ve Tahlîli İnceleme-Tahlîl-Tenkitli Metin , Doktora Tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Es’ad Mehmed Efendi 2018 , Bağçe-i Safâ-endûz, haz. Rıza Oğraş, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. e-kitap
• Es-Seyyid Pîr Mehmed bin Çelebi 2017 , Âşık Çelebi Dîvânı, haz. Filiz Kılıç, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. e-kitap
• Es-Seyyid Pîr Mehmed bin Çelebi 2018 , Meşâ’irü’ş-şu’arâ, haz. Filiz Kılıç, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. e-kitap
• FÂNİ, Eyyüp Sabri 1997 , “Hakîm Şah el-Kazvînî”, DİA, XV. cilt , İstanbul: TDV.
• Fatîn Davud 2017 , Fatîn Tezkiresi Hâtimetü’l-Eşâr , haz. Ömer Çiftçi, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. e-kitap
• Fazlî, Dîvân-ı Fazlî, Süleymaniye Ktp., Yazma Bağışlar, no. 7213.
• Filibeli Vecdî 2017 , Filibeli Vecdî Dîvânı, haz. Hasan Kavruk ve Bahir Selçuk, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. e-kitap
• GENÇ, Vural 2014 , “Acem’den Rum’a”: İdris-i Bidlîsî’nin Hayatı, Tarihçiliği ve Heşt Behişt’in II. Bayezid Kısmı 1481-1512 , Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• GÖKALP, Halûk 2001 , Fasîhî Divanı İnceleme-Metin , Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• GÖKALP, Halûk 2006 , “Divan Şiirinde Sıhhat-nâmeler”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, XIV, 101-30.
• GÖKALP, Halûk 2013 , “Seyyid Vehbî’nin Divanında Yer Almayan Bir Kasidesi”, Turkish Studies-International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish and Turkic, VIII/I, 299-314.
• GÖKSU, Süleyman 1993 , Mehmed Hasîb Rûznâmesi H. 1182-1195 / M. 1768- 1781 , Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
• GÜLHAN, Abdülkerim 1989 , Nâzikî Dîvânı Karşılaştırmalı Metin , Yüksek Lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• GÜNDOĞDU, Ebubekir 1997 , Divan-ı Sâlih Çelebi ve Dürer-i Nesâyih Tenkidli Metin-İnceleme, Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Hafız Hüseyin Ayvansarâyî 2017 , Vefeyât-ı Ayvansarâyî, haz. Ramazan Ekinci, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. e-kitap
• HALAÇOĞLU, Yusuf 1993 , “Cerrah Mehmed Paşa”, DİA, VII. cilt , İstanbul: TDV.
• HANCI Hülya 2009 , “Şarkı Türünü Tanımlamadaki Sorunlar ve Bu Sorunların Çözülmesinde Nedîm’in Rolü”, Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları IV: Nazımdan Nesire Edebî Türler 25 Nisan 2008 Bildiriler , haz. Hatice Aynur vd., İstanbul: Turkuaz.
• HARMAN, Ömer Faruk 2010 , “Süleyman”, DİA, XXXVIII. cilt , İstanbul: TDV.
• HATHAWAY, Jane 2010 , “Osmanlı’nın, 1730’da Mısır’da Çerkez Mehmet Bey’in İsyanına Gösterdiği Tepki”, Osmanlı İmparatorluğu’nda İsyan ve Ayaklanma, çev. Deniz Berktay, ed. Jane Hathaway, İstanbul: Alkım.
• Hıfzî, Sıhhat-nâme, TSMA-E 366/11.
• HİDAYETOĞLU, Ahmet Selahattin 1996 , Nesîb Dede Hayâtı Eserleri ve Dîvânı’nın Tenkidli Metni, Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• IRMAK, Yunus 1991 , III. Mustafa Rûznâmesi H. 1171-1177 / M. 1757-1763 , Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• İdris-i Bitlisî t.y , Heşt Bihişt, II. cilt , haz. Mehmet Karataş vd., Ankara: BETAV.
• İLGÜREL, Mücteba 1988 , “Abaza Paşa”, DİA, I. cilt , İstanbul: TDV.
• İNALCIK, Halil 1999 , “Hüsrev Paşa”, DİA, XIX. cilt , İstanbul: TDV.
• İNALCIK, Halil 2003 , “Mehmed I”, DİA, XXVIII. cilt , Ankara: TDV.
• İNALCIK, Halil 2013 , “Vezir/Osmanlılar” , DİA, ILIII. cilt , İstanbul: TDV.
• İPEKTEN, Haluk 2015 , Eski Türk Edebiyatı Nazım Şekilleri ve Aruz, İstanbul: Dergâh.
• İPŞİRLİ, Mehmet 1993 , “Çatalcalı Ali Efendi”, DİA, VIII. cilt , İstanbul: TDV.
• İPŞİRLİ, Mehmet 2005 , “Minkārîzâde Yahyâ Eefendi”, DİA, XXX. cilt , İstanbul: TDV.
• İzzet Ali Paşa 2019 , Dîvân-ı İzzet ve Nigâr-Nâme Tezkire-i Nigâriyye , haz. Fatma Sabiha Kutlar Oğuz, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. e-kitap
• KANDEMİR, M. Yaşar 2010 , “eş-Şifâ”, DİA, XXXIX. cilt , İstanbul: TDV.
• KARTAL, Ahmet, “Ahmedî, Tâceddîn İbrâhîm bin Hızır”, Türk Edebiyatı İsimler http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa= detay&detay=6551 21.07.2019 Sözlüğü
• KAYA, Bayram Ali 2006 . “Necâtî Bey”, DİA, XXXII. cilt , İstanbul: TDV.
• KIEL, Machiel 1995 , “Ergirikasrı”, DİA, XI. cilt , İstanbul: TDV.
• KIEL, Machiel 2013 , “Yanya”, DİA, XLIII. cilt , İstanbul: TDV.
• KILIÇ, Atabey 2004 Haz. , Mîrzâ-zâde Ahmed Neylî ve Divanı, İstanbul: Kitabevi.
• Kınalızâde Hasan Çelebi 2017 , Tezkiretü’ş-şu’arâ, haz. Aysun Sungurhan, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. e-kitap
• KOCAASLAN, Hava 2009 , Tuhfe-i Nâilî Metin ve Muhteva 1. Cilt S. 1-233, Yüksek Lisans Tezi, Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• KOÇAK, Fatma 2006 , Fâik Mahmud ve Dîvânı, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• KOPARAN, Birgül 1995 , Cem‘î Hayatı, Edebî Şahsiyeti ve Dîvânı’nın Tenkîdli Metni, Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• KÖPRÜLÜ, Fuad 1978 , “Ahmedî”, İA, I. cilt , İstanbul: MEB.
• Kur’ân-ı Kerim ve Türkçe Meâli Âlisi t.y. , haz. Ömer Nasuhi Bilmen, Ankara: Akçağ.
• KUT, Günay 1989 , “Ahmedî”, DİA, II. cilt , İstanbul: TDV.
• KUTLAR, Fatma Sabiha 2006 , “Mustafa Sâmi Bey”, DİA, XXXI. cilt , İstanbul: TDV.
• KÜLEKÇİ, Numan 1985 , Ganî-zâde Nâdirî-Hayâtı, Edebî Kişiliği, Eserleri, Dîvânı ve Şeh-nâmesi’nin Tenkidli Metni, Doktora Tezi, Atatürk
• KÜLTÜRAL, Zuhal ve Aylin Koç 2014 , “Ruhsal Hastalıklara Dair Bir Risâle: Sevdâ-yı Merâkiyye”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, XXX, 217-44.
• KÜTÜKOĞLU, Bekir 2002 , “Vekayi’nüvis”, Türkler, XI. cilt , Ankara: Yeni Türkiye.
• Latîfî 2018 , Tezkiretü’ş-Şu’arâ ve Tabsıratü’n-Nuzemâ, haz. Rıdvan Canım, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. e-kitap
• Mehmed Neşri 1995 , Kitâb-ı Cihan-nümâ-Neşrî Tarihi, II. cilt , yay. Faik Reşit Unat ve Mehmed A. Köymen, Ankara: TTK.
• Mehmed Süreyya 1996 , Sicill-i Osmanî-Osmanlı Ünlüleri, I-IV. cilt , haz. Nuri Akbayar, İstanbul: Türk Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Mihrî 2018 , Mihrî Hâtun Dîvânı, haz. Mehmet Arslan, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. e-kitap
• Münirî 2017 , Münirî Dîvânı, haz. Ersen Ersoy, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. e- kitap
• NİZAM, Betül Sinan 2018 , “Divan Şairi Neye Hamd Eder, Niye Şükreder? Bir Anlatım Biçimi Olarak Hamd”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, XXXIX, 169-222.
• NİZAM, Betül Sinan, “Geçmiş Olsun Dileklerini İleten Mensur ve Manzum Metinler: Iyadetname ve Sıhhatnameler” yayın aşamasında .
• OKUMUŞ, Sait 2007 , Nebzî Divanı İnceleme-Metin , Doktora Tezi, Selçuk
• ÖNAL, Ahmet 2019 , “II. Bâyezid’in Ölümü Meselesi”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, XLI, 1-36.
• ÖNGÖREN, Reşat 1997 , “Osmanlılar’da Devlet Ricâli-Meşâyih Münâsebetlerinin Boyutlarını Gösteren Yeni Bir Kaynak: Âlî’nin Şeyh Mehmed-i Dâğî ile Alâkalı Menâkıbı”, İslâm Araştırmaları Dergisi, I, 107-13.
• ÖNTÜRK, Kübra İnal 2019 , Şeyhülislam Yahya, Şeyhülislam Esad ve Şeyhülislam İshak Divanlarında Tarih Manzumeleri, Yüksek Lisans Tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• ÖZCAN, Abdülkadir 2003 , “Mahmud I”, DİA, XXVII. cilt , Ankara: TDV.
• ÖZCAN, Abdülkadir 2007 , “Paşa”, DİA, XXXIV. cilt , İstanbul: TDV.
• ÖZCAN, Azmi 1998 , “Hindistan”, DİA, XVIII. cilt , İstanbul: TDV.
• ÖZÇELİK, Hatice Kübra 2014 , Kaside ile Gazel Arasında Divan Şiirinde “Müzeyyel Gazel”, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• ÖZEL, H. Abdülkadir 2014 , Koca Râgıb Mehmed Paşa’nın Münşe’ât ve Telhîsâtı Değerlendirme-Metin , Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• ÖZKAT, Mustafa 2005 , Kara Fazlî’nin Hayatı, Eserleri, Edebî Kişiliği ve Dîvânı İnceleme- Tenkitli Metin , Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
• ÖZTÜRK, Murat 2013 , “Klasik Türk Şiirinde Kişilere Yazılan Gazeller”, Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Kongresi Bildiri Kitabı, II. cilt , Saraybosna: International Burch University.
• Râşid Mehmed Efendi ve Çelebizâde İsmaîl Âsım Efendi 2013 , Târîh-i Râşid ve Zeyli, II. ve III. cilt , haz. Abdülkadir Özcan vd., İstanbul: Klasik.
• RIZAJ, Skënder 1994 , “Delvine”, DİA, IX. cilt , İstanbul: TDV.
• ROTHMAN, E. Natalie 2012 , “Visualizing a Space of Encounter: Intimacy, Alterity, and Trans-Imperial Perspective in an Ottoman-Venetian Miniature Album”, Osmanlı Araştırmaları, XL, 39-80.
• SAĞIR, Yusuf 2016 , “Vakfiyelerine ve Belgelere Göre Şehzâde Mehmet Vakıfları”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, IX/ILIII, 921-38.
• SAĞIRLI, Abdurrahman 1993 , Keşfî Mehmed Çelebi Selim-nâme veya Bağ-ı Firdevs-i Guzat ve Ravza-i Ehl-i Cihâd, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul
• SAĞLAM, Hacer 2011 , Abdî-i Karahisârî ve Divanı, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• SAKARYA, Candan Işıl 2006 , Türk Kültüründe Hediyeleşme Geleneği ve Hediyeler, Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• SARICAOĞLU, Fikret 2008 , “Rûznâme”, DİA, XXXV. cilt , İstanbul: TDV.
• SARIKAYA, Orhan 2007 , Tezkirecilik Geleneği İçerisinde Fatîn Tezkiresi, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• SAYDAM, Abdullah 2006 , “Nâmık Paşa”, DİA, XXXII. cilt , İstanbul: TDV.
• SELÇUK, Bahir 2008 , “Yeni Bir Sıhhât-nâme: Şehdî’nin Sultan III. Ahmed Sıhhat-nâme’si”, Turkish Studies-International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish and Turkic, III/II, 604-16.
• Seyyid Hüseyin Vehbî, Dîvân-ı Vehbî, Topkapı Sarayı Müzesi Ktp., E.H. 1640/1.
• Seyyid Hüseyin Vehbî, Dîvân-ı Vehbî, Süleymaniye Ktp., Hamidiye, no. 1124.
• Seyyid Hüseyin Vehbî, Dîvân-ı Vehbî, Süleymaniye Ktp., Mihrişah Sultan, no. 369.
• Seyyid Hüseyin Vehbî, Sıhhat-nâme, Topkapı Sarayı Müzesi Ktp., Revan, no. 833.
• Seyyid Muhammed es-Seyyid 2001 , “Kāsimiyye”, DİA, XXIV. cilt , İstanbul: TDV.
• Sıhhat-nâme ve Sûr-ı Hıtâna Müte‘allik Kasâ’id, Topkapı Sarayı Müzesi Ktp., Revan, no. 826.
• STEFINI, Tommaso Eylül 2012 , “16. Yüzyılda Bir Etnik-Bölgesel Dayanışma Örneği İstanbul ve Venedik Arasında Gazanfer Ağa”, Toplumsal Tarih, CCXXV, 14-24.
• Süheylî Ahmed bin Hemdem Kethudâ 2017 , Süheylî Dîvânı, haz. M. Esat Harmancı, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. e-kitap
• ŞAHİN, Elif Beyza 2015 , Şem’î Şem’ullah’ın Şerh-i Dîvân-ı Hâfız’ı, Yüksek Lisans Tezi, Fatih Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• ŞAHİN, Esma 2019 , “Hamilik Faaliyetleri Çerçevesinde Gazanfer Ağa ö. 1603 ’ya Yazılan Manzumeler”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, XII/LVIII, 168-93.
• Şemseddîn Sâmî 1306/1889 ve 1308/1891 , Kâmûsü’l-A‘lâm, II. ve III. cilt , İstanbul: Mihrân Matbaası.
• ŞENGÜN, Necdet 2006 , Nazîr İbrahim ve Dîvânı Metin-Muhteva-Tahlil , Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Şeref Hanım 2018 , Şeref Hanım Dîvânı, haz. Mehmet Arslan, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. e-kitap
• Şeyhülislam İshak, Divan, Süleymaniye Ktp., Esad Efendi, no. 2594.
• Şirazî 1992 , Hafız Divanı, çev. Abdülbaki Gölpınarlı, İstanbul: MEB.
• TANINDI, Zeren 2002 , “Topkapı Sarayı’nın Ağaları ve Kitaplar”, U.Ü. Fen- Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, III, 41-56.
• TANMAN, M. Baha 2013 , “Yahyâ Efendi Külliyesi”, DİA, XLIII. cilt , İstanbul: TDV.
• TARLAN, Ali Nihad 1963 Haz. , Necatî Beg Divanı, İstanbul: MEB.
• TARLAN, Ali Nihad 1992 Haz. , Ahmet Paşa Divanı, Ankara: Akçağ.
• TAVUKÇU, Orhan Kemal 2008 , “Muvaşşah Akrostiş ”, Kültür Tarihimizde Gizli Diller ve Şifreler, ed. Emine Gürsoy Naskali ve Erdal Şahin, İstanbul: Picus.
• TOK, Özen 2002 , XVII. Yüzyılda Mısır Eyaleti, Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• TOLASA, Harun 2001 , Ahmet Paşa’nın Şiir Dünyası, Ankara: Akçağ.
• TOPAL, Mehmet 2001 , Silâhdar Fındıklılı Mehmet Ağa Nusretnâme Tahlil ve metin 1106-1133/1695-1721 , Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• TUĞLUK, İbrahim Halil 2010 , “Divan Şiiri’nde Manzum Tebrik-nâmeler”, A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi [TAED], XLII, 41-68.
• UZUN, Mustafa 2003 , “Lokman/Türk Edebiyatı”, DİA, XXVII. cilt , Ankara: TDV.
• UZUN, Mustafa 2008 , “Rızâî Mahmud Baba Efendi”, DİA, XXXV. cilt , İstanbul: TDV.
• UZUN, Süreyya 2011 , Üsküdarlı Aşkî Divanı-Tenkitli Metin, Nesre Çeviri ve 16. Yüzyıl Osmanlı Hayatının Divandaki Yansımaları, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı 1982 ve 1983 , Osmanlı Tarihi, I, IV/I-II. cilt , Ankara: TTK.
• WASIUCIONEK, Michal 2019 , The Ottomans and Eastern Europe-Borders and Political Patronage in the Early Modern World, London: I.B. Tauris.
• YALÇINKAYA, Şerife 2010 , “Süheylî, Ahmed”, DİA, XXXVIII. cilt , İstanbul: TDV.
• YAPA, Melek Bıyık 2007 , Aşkî Mustafa Dîvânı-Edisyon Kritik, Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
• YAZAR, Sadık 2017 , “Kara Fazlî’nin Eserlerine Dair Yeni Bilgiler”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, XVIII, 525-62.
• YEKBAŞ, Hakan 2012 , “Divan Şairinin Sessiz ve Gizli Anlatımı”, Turkish Studies-International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish and Turkic, VII/III, 2649-2700.
• YILDIRIM, Nuran 2005 , “İstanbul’da Nöbet Mahalleri-Nöbet Eczaneleri 1845-1895 ”, Osmanlı Bilimi Araştırmaları, VI/II, 151-82.
• YILDIZ, Sevda 2018 , 18. Yüzyıla Ait Telhis, Takrir ve Buyuruldu Mecmuası, Yüksek Lisans Tezi, Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• YILDIZ, Seyhan 2002 , XVIII. Yüzyıl Divan Şairi Şākir Hayatı, Eseri, Edebī Kişiliği ve Divanının Tenkidli Metni, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• YILMAZ, Müslüm 2010 , Sehî Bey Dîvânı İnceleme-Metin , Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• YİĞİT, İsmail 2004 , “Memlükler”, DİA, XXIX. cilt , Ankara: TDV.
• Yûsuf el-Mellevânî 2000 , Tuhfetü’l-Ahbâb bi-men Meleke Mısr mine’l-Mülûk ve’n-Nüvvâb, tahkik: İmad Ahmed Hilal ve Abdürrâzik İsa, Kahire: y.y.
• Za’fî, Dîvân, Millet Ktp., AE Manzum, no. 254.
• ZAVOTÇU, Gencay 2008 , “Dîvân Şiiri Metinlerinin Kültürel Zenginliği”, Prof. Dr. Abdülkadir Karahan’ın Anısına Uluslararası Divân Edebiyatı Sempozyumu 27-28 Mayıs 2008, İstanbul: Beykoz Belediyesi Kültür Yayınları.